Трэцяя кніга Дзяніса Трусава – паэта і музыкі, які нарадзіўся ў 1978 ў Наваградку, жыў у Горадні і Варшаве, Язева, Штабіне, а з 2016 года жыве ў Ханоі – гэта інтуітыўны суплёт вершаў, песень, і лірычных мініяцюр і навел на англійскай, беларускай, в’етнамскай, польскай і рускай і мовах.
Прысвячаю бацькам
У Ампетыяніі вельмі папулярнае апошнім часам дзіўнае захапленне.
Называюць яго slow-mob.
Людзі дамаўляюцца пра сустрэчу ў інтэрнэце, потым развітваюцца з сем'ямі, бяруць цёплыя рэчы, гэблі і зборнікі бардаўскай песні ды сыходзяць у лясы. І разам будуюць там горад і жывуць у ім – пакаленне за пакаленнем, жывуць роўна тысячу гадоў.
А потым раптам разыходзяцца, як нічога ніякага.
Тэксты, якія вы сустрэнеце ў гэтай кнізе, – водгулле падзей і станаў, якія мелі месца падчас аднаго з такіх “слоў-мобаў”.
Бяспамятка
Калі доўга-доўга-доўга…
Калі доўга-доўга-доўга крочыць па лясной дарожцы ад Альхоўкі на поўнач…
Калі доўга-доўга-доўга крочыць па лясной дарожцы ад Альхоўкі на поўнач і пры гэтым не скакаць, не ехаць, не бегчы, але змыкаць адзінец і паказнік правай рукі на жоўтай галоўцы дзьмухаўца і павольна размінаць гэтую вільготную жоўтую мазгаўню – двойчы направа і тройчы налева, і пры гэтым накульгваць на левую нагу, і чатыры разы кланяцца кожнаму сустрэтаму на дарозе ядлоўцаваму хмызу, і тройчы круціцца вакол сябе, шторазу, як пачуеш зязюлю, і не вітацца з пахілым мёртвым Тэслам, што сядзіць на мурашніку, і скрыжоўваць пальцы, праходзячы паўз вялізны дуб, у галінах якога спіць, скруціўшыся абаранкам, счарнелы, але вечна жывы Ленін, і падміргваць таксама вечна жывому, але прасвятлеламу Дэйвіду Боўі, і не адскокваць ад паўпразрыстага чорна-белага паравоза, але даць яму прамчацца скрозь цябе, выхопліваючы і выносячы з сабой усё фантомныя, несапраўдныя атамы, і на скрыжаваннях збочваць туды, куды падзьме ветрык, і хавацца ад першага дажджу, але не хавацца ад другога і трэцяга, і пяяць па дарозе ўсе песні свету, і цягнуць кожную з іх да канца, пакуль яна не ператворыцца ў попел на вуснах.
І вось калі няўхільна крочыць, і змыкаць, і размінаць, і накульгваць, калі кланяцца і круціцца, скрыжоўваць, не вітацца, падмірваць і не адскокваць, збочваць і спачатку хавацца, а потым ужо не хавацца, і пяяць, і цягнуць да канца, і ні разу пры гэтым не памыліцца, то ў выніку ты вернешся ў самы-найсамы назад.
І вырасце поўсць, і праточацца пахі, якіх ты ніколі не ведаў, і спыніцца калыханне лічбаў і зумканне эпітэтаў. І ўся жывёла, кветкі і сузор'і страцяць найменні, а ты – сваё імя, але гэта будзе прыўкрасна і зусім не страшна.
Нос па ветры, палка-капалка ў дужым кулаку, падобнае ў падобным.
Ты знойдзеш на ўзлеску гняздо курапатвы і павячэраеш цёплымі яйкамі, і закусіш горсткай ажыны. І заснеш пад хмызам у імху, а ў далёкай-далёкай-далёкай-далёкай Альхоўцы цябе ўжо ніколі не дачакаюцца.
Сова
В лесу живёт двуглавая сова. Пушистый полуночный космос крыл.
Я тёмную поцеловал сосну. И как домой идти я позабыл.
В лесу живёт двуглавая сова. Но мы с тобой живём в полуквартире.
У нас за дверью не бывает зла, у нас за дверью дважды два всегда четыре.
В лесу живёт двуглавая сова, живёт как человек, как леший бродит.
И терпеливо неплетомое плетёт.
Мы не рабы, рабы не мы.
Хищник на воле.
Qvarta vigilia
Я намагаўся падаўжаць памяць – ад дожджычку ў чацвер і па сей калядны дзень, па начах уставаў, таптаўся вакол стала, а на стале скакалі чарцяшкі, зусім яшчэ нераспазнаныя, але ўжо пагрозлівыя і небяспечныя.
Часам мне чуліся серэнады, усё як мае быць, са словамі і музыкай, такія гучныя, ажно каб суняць гэтую музыку, я біўся галавой аб батарэю, пазбаўляючыся ад д'ябальскіх спеваў да апошняе ноткі.
Я спрабаваў не выходзіць з дому, калі ўначы яны гукалі мяне пад акном, я трымаўся як мог – пазногцямі, тэлефонамі, вершыкамі і ўсмешкамі, але ўсё саслізгвала і ляцела надвор, дзе яны ўжо чакалі, такія сумныя, недасягальна сумныя – тры сястрыцы, тры дзявіцы, тры парадкі. І першая сястрыца была чорнатварая, і калі яна глядзела, то бачыла навылёт. А другая сястрыца была бязрукая, але калі яна хапала за горла, нельга было ані выцерабіцца, ані ўцячы. А трэцяя сястрыца спазнавала чалавека, спазнавала да самае глыбіні, і пасля гэтага ўжо чалавек не жыў доўга.
І я стаяў перад імі ў снежным сумёце, спадзеючыся, што ты прыйдзеш і ўстанеш паміж імі, сястра мая нявеста. Але ты ніколі не прыходзіла.
Кундаліні самотнага лыжніка
Георгію Іванаву
Ён памятае яшчэ ржавае лета і пясок на зубах, і цёплую гарэлку, і гуркі, і тое, як яна звівалася пад ім і пахла арэхамі… І камары, і камета…
Цяпер – снег, ноч, і лесу зусім не пазнаць. Зноўку гэтая ліхаманка, ён так хоча яе, і гэта падаецца яму дзіўным, таму што ён ужо не бачыць, як даўней, а яе можна ўбачыць толькі так, як ён бачыў тады.
Паскараючы бег, ён думае, што яны і так былі непатрэбнымі, абыякавымі медыумамі лета. Гэтая думка амаль супакойвае яго. Ненадоўга.
Парыпвае снег пад лыжамі, чарнеюць хваіны, чырванее страх у ягонай галаве. Разгойдваецца белы трохкутнік аблічча. Усё ясна. Нічога не ясна. У гурбах яму мрояцца рысы ейнага аблічча, абрысы цела – ён хапае снег прыгаршчамі і есць, і смяецца ад роспачы і бяссілля. Снег – пякучая жаданая гарачая магма – знянацку растае ў горле. Міма, зноў міма. Ён сплёўвае і адкашліваецца, стоячы на карачках, а хваіны ўзносяць заклёны: “Спі, спі, неспакойны, кладзіся, тут мякка, тут добра – кладзіся, с-с-с-спі!”
Космас і ўтульны будзільнік на тумбачцы ў ейнай спальні. Боль у скронях і кволая надзея. Ён выпраўляе яе ў бяздонныя тоні, чорныя воды, крынічныя віры.
– Вазьмі мяне за руку, любы.
Вярнуўшыся да памяці, ён бачыць, што паціскае яловую лапку.
У грыбы
Вось грыбнік знайшоў вока.
Блакітнае пяшчотнае вока глядзела на грыбніка з моху.
Вока міргнула, грыбнік нахіліўся.
Вока заплюшчылася.
Грыбнік дастаў нож.
Нападалёку ўпала шышка, адскочыла ад галіны і пстрыкнула па кары.
Уверсе, у карунках хвоі, амаль ля самага неба, усё раптам згадала ваверчанё і пасівела.
Усе людзі спярша добрыя і ўсе дзеці спярша неўміручыя.
І вочы спярша – ненаглядныя.
Спярша ўсё – нішто.
Ішоў па лесе грыбнік навобмацак, варушачы бровамі над крывавымі чорнымі дзірамі.
Ішоў, мусіць, відаць, магчыма дадому.
У цёплым імху на ўзлеску плакала блакітнае пяшчотнае вока.
zimna wojna
(З альбому “Dead Europe FM”, 2009)
graniczymy
tylko raz —
rozporkami
graniczymy
tylko raz —
ranami warg
ranami warg
korkociągami
kręgosłupów
graniczymy
beznamiętnie
relaks
orgazm
barter
zmęczenie
i znów —
dwa ponure
mocarstwa
leżące obok
siebie
wydalają
dyplomatów
wysyłają
szpiegów
graniczymy tylko raz
*
idzie śnieg
idzie zimna
wojna
*
jest luty
Як было да Вялікага Прамяністага
Аднойчы ў Ампетыяніі не ўзышло сонца.
Усе былі вельмі занятыя сваім жыццём і гэтага зусім не заўважылі.
Працавалі станкі, адразаючы трошачкі больш працоўных пальцаў, чым зазвычай, гадзіншчыкі мружыліся крыху мацней, у дзяцей хованкі перасталі карыстацца папулярнасцю. Ампетыянскія вытворцы слюдзяных пляжных акуляраў збанкрутавалі.
І цеплаходы плылі, гінучы часцей. І неўпрыкмет шрыфт Брайля зрабіўся нацыянальным алфавітам.
Глядзець тэлевізар і не глядзець тэлевізару зрабілася абое-рабое.
Але ніхто не заўважыў, што сонца не ўзыходзіла.
І было так датуль, пакуль не нарадзіўся Вялікі Прамяністы.
Але адгэтуль у Ампетыяніі мудрыя людзі кажуць: “Пераначуем – менш пачуем”.
+ + +
хлопчык, укушаны ветрам
о, зубы ветру, што сцялі маю галаву!
о ўчэпістыя, атрутныя зубы, што сцапалі мяне на паўдарогі да ціхіх заток правінцыйнага жыцця! вецер павабіў мяне, заразлівы смерч, чорны віхор, а зубы ягоныя загнутыя на захад – ніхто не вернецца з пашчы ветру, ніхто не прыйдзе з захаду.
я хлопчык, што круціць глобус.
я хлопчык, што ўведаў, дзе ў сусвету захад.
я хлопчык, укушаны ветрам.
Паўвішнёвы сад
Пазаўчора скусілі з неба Поўню, маман хадзіла скардзіцца гарадавому.
Гарадавы сказаў, што ўсім есці хочацца і каб маман не пераймалася.
Мама плакала на парозе ў чырвоныя неўразумелыя рукавіцы.
Кока і я згатавалі маме гарбаты.
Учора ноч навылёт з неба цякла чырвоная крывавая абражаная поўня.
Ліза ноч навылёт у аранжарэі з тэлескопам, потым – з рання ў сталовым пакоі, з пабялелым тварам. Падаецца, яна таемная байраністка.
Кока і я – мы напісалі маніфест аб недапушчальнасці адкусванняў ад Поўні.
І вось занач мы ўсёй хеўрай выбрылі ў свой кастрычніцкі напаўвішнёвы сад.
Праблема намінацыі
Рыбар і рыбак ішлі гразкімі беражкамі ды спрачаліся. Не, ты не рыбак, казаў рыбар рыбаку, ты падумай, пакруці мазгамі як след, ніякі ты не рыбак, чаго ж ты зубы прадаеш, з чаго смяешся, а сам ты хто? Ты ж таксама не той, за каго сябе выстаўляеш, ты таксама не той, а ўвогуле зусім не, з цікавасцю гляджу на цябе. Стоп, стоп, стоп.
І яны сталі. Селі. Налавілі рыбы – кожны багата. І дадому яны ішлі, абняўшыся за плечы, і ўсё роўна было, хто з іх рыбар, хто рыбак, дый наагул, ці яны гэта.
Іхтыяндравае
Я паспеў прыдбаць жабры ў сваім балоце.
Забыўся на ўмельства роўнага хаджэння, адгадаваў чорны нервовы хвост.
Я звык цадзіць кісельную цеплаватую твань скрозь зубы, я звык цалаваць тапеліц.
І клікаць мяне як – не помню. Ці то Ціхі Андрэй, ці то Іхтыяндр, а, можа, Ціхан.
Мокрая казка, падтопленая фрашачка, раман-калюга, сыры афарызм.
Жыць – не жыць, а плаваць ды ляжаць.
У віры, побач з домам даглядчыка шлюзу, на самым дне я ляжу ў гэтую падводную сваю поўню.
Там, на беразе, гарыць п’янае вогнішча, людзі спяваюць, людзі сухія і чырвоныя. Уткнуўся носам у корч, пасміхнуўся сому.
– Гэй, марак, ты надта доўга плаваў!
У камандзіроўцы
Яна тэлефануе. Упершыню за паўтара года.
Яна кажа: мне тут страшна, мне тут няўцям, мне тут прыязджай хутчэй, мне тут не польская, мне тут расцвітае ля самога сэрца нешта няроднае, нешта шыпяча-калючае, нешта вярэдліва-нямоглае.
Еду трамваем, еду зайцам, еду не сонечным, саступаю добрай старой пані месца, пажухлае старое пластыкавае месца ля зашмальцаванага акна.
А тут яна зноў тэлефануе і кажа, і кажа!
Яна кажа: Бога няма, рэшта ў камандзіроўцы, ты не сычыш, не колеш, ты ж едзеш ужо, калі ты выходзіш?
Я выходжу дзесьці на Празе, недзе праз дваццаць хвілін, сорам і ганьба, разлятаюцца птушкі, калі я заплюшчваю вочы, не магу прыгадаць ейнага твару.
Я набіраю лічбы на дамафоне, як на калькулятары.
Роўна: дзверы адчыненыя.
Роўна: незнаёмая жанчына са знаёмымі вачыма на парозе.
Роўна: гарачы шампан, мы смяемся і плюём мінакам на галовы.
Мы танчым у спальні і ямо ў ванным пакоі.
Пакуль Бога няма, пакуль рэшта ў камандзіроўцы.
Прыліў, адліў
Яны чакалі. Так склалася, што за бясконцы час чакання дзейнік неўпрыкмет зліўся з выказнікам, можна было сказаць проста “яны”, а “чакалі” мелася на ўвазе само сабой, можна было сказаць “чакалі” – і тут ужо рабілася зразумела, што гаворка ідзе пра іх, бо кожны з іх чакаў, сярод іх не было нікога, хто б не чакаў, таму што той, хто чакаў, быў “яны”.
Яны чакалі, іх чаканне складвалася ў адметную працягласць, у якой любая мінуўшчына была будучыняй. Яны чакалі, чакалі самадастаткова, ніхто з іх не задумваўся пра тое, чаго яны чакаюць. Часам паўставала недзе ўдалечыні нейкае небрыдлівае чужое слова “прыліў”, адзінае слова, якое было ім вядома, але ягонага значэння ніхто не помніў, таму яны былі сабой, таму яны ўвогуле былі.
Іхнія ссохлыя целы, нагрэтыя бязлітасным сонцам, ціха гучалі, калі гарачы вецер пралятаў па-над імі. Іхнія спясочаныя душы нячутна шаргацелі ўсярэдзіне гарачых гліняных чарапоў. Іхнія распаленыя да беласці вусны шчасна ўсміхаліся велізарнай пустэльні, што разляглася перад імі, пустэльні, дзе ніколі не наставала прахалодная ноч, дзе заўсёды адбывалася паўдзённае пекла. Час запёкся, прастора плавілася, яны чакалі.
Але вось нешта адбылося. Яны не пераставалі чакаць, але адчулі, што цяпер яны чакаюць інакш. Змяненне не было іх ініцыятывай, яно проста не магло сыходзіць ад iх, яно паўстала як бы само сабой, у адной з іхніх мінуўшчын, адначасова праецыруючыся паводле законаў іхняга чакання ў будучыню. Цяпер будучыня трохі рознілася ад мінуўшчыны, а няўцямнае слова “прыліў” неадчэпна суправаджала кожны момант іхняга чакання, пракладваючы якасна новую сувязь паміж мінуўшчынай і будучыняй. Аднак цьмяны неспакой, які з’явіўся ад падзелу мінуўшчыны і будучыні, не адрываў іх ад чакання. Яны па-ранейшаму чакалі, хай чакалі ўжо чагосьці пэўнага, што было ўтоена за таямнічым словам “прыліў”, але ўсё ж “яны” раўнялася “чакалі” і раўнавага захоўвалася. Памяць цяпер паведамляла ім іншую працягласць, парушаючы самадастатковасць іх чакання, задаючы пытанні: “Калі?”, “Што?”, “Як доўга?”, “Навошта?” і “Дзе?", – памяць рабілася ўсё больш адчувальнай і паціху выпіналася за межы мінуўшчыны. І надышоў момант, калі ўсе іхнія будучыні і мінуўшчыны адступіліся наўзбоч, адкрываючы перад імі сцэну, на якой адбывалася цяпершчына, памяць у гэты момант конча выслабанілася і зрабілася часткай цяпершчыны.
А ў цяпершчыне пачаўся прыліў. Мільёны тон вады абрыналіся на пустэльню адусюль. І яны перасталі чакаць, яны перасталі быць сабой, увасабляючыся ў цяпершчыне іншымі, інакшымі. Цяпер яны былі чыстай радасцю – без мінуўшчыны і будучыні, яны ўбіралі прыліў усімі порамі, сёрбаючы халодныя струмені, захлынаючыся сцюдзёнай свежасцю, што нахлынула на іх. Яны пілі, яны пілі і пілі, прагна напойваючыся і брыняючы, распускаючыся вільготнымі мясістымі кветкамі, прарастаючы вёрткім ёмістым карэннем у мокрую зямлю, пясок іхніх душ быў даўно змыты прэч, цяпер іхнія душы струменіліся і цурчэлі празрыстымі ручаінкамі, грукаталі магутнымі вадаспадамі і ліліся вячыстымі добрымі рэкамі. Яны былі ў кожным новым імгненні, не ведаючы больш інакшага ад цяпершчыны.
Скончылася ўсё хутка. Вада схлынула, сышла ў зямлю, нібы яе і не было, і па пустэльні праляцеў раз’ятраны агнявы віхор, знову запанавала сонца, скварачы яшчэ гарачэй. Здавалася, прыліву не было зусім.
А што сталася з імі? Недаўвасобленыя, яны зніклі назаўсёды, жар вокамгненна выпарыў іх вадкія душы, выкрасліўшы іх не толькі з мінуўшчын і будучынь, але і з цяпершчыны…
Адліў, Нехта-хітры гучна рыгнуў і зашпіліў прарэх. Яшчэ каторы час Ён стаяў, бессэнсоўна вылупіўшы вочы на сухую даліну перад сабою, потым сербануў з пляшкі і, п’яна хістаючыся, паволі падыбаў кудысьці прэч, за нябесную цвердзь.
marine
у маім нутры
мора
там тоне караблік
я больш не ўратую
нікога
Каралі
Яна давала ў яго нырца. Два, тры, чатыры разы на дзень.
– Плюх-шабулдых!
– Плюх-шабулдых!
“Салдацікам”, спінай наперад, куляючыся, з разбегу, з месца, звіваючыся – давала нырца ў ягоныя вады, заўзята свідруючы ягоныя глыбіні.
Яна была гладкая і адважная, яе рухі былі вывераныя, так – гладкая, смелая і трапная.
Там, пад вадой, у ягонай тоўшчы, яна шторазу імкнулася сягнуць дна.
Спярша ў яе нічога не выходзіла. Ягонае дно глыбока-глыбока. Ён выштурхваў яе на па паверхню, выганяў, выціскаў яе з сябе. А яна – знову, толькі згусала кроў з вушэй – давала нырца, раз за разам.
– Ну што ж яна, нашто яна так! – думаў ён, – Хай бы плавала, проста плавала, я ж не супраць, але на дно не пушчу, іх нельга на дно.
О, якая ўпартая была яна! Яна брала ў рукі цяжкое каменне, і каменне цягнула яе да дна, а яна цягнула жылы.
Але і каменне не дапамагала.
І тады яна задумалася – пра тое, кім ён зрабіўся, і пра тое, кім не зрабілася яна. І калі яна думала пра гэта, думкі ейныя зрабіліся цяжкія, нагэтулькі цяжкія, ажно ёй раптам не спатрэбілася ані каменне, ані іншыя хітрыкі – цяпер яна імгненна апускалася на самае ягонае дно.
А на дне, сярод цёмных шчупальцаў-водарасцяў, ляжалі аграмадныя ракавіны. І яна расчыняла ракавіны – проста там, на дне, і зіхценне дзівосных перлінаў асвечвала змрочную глыбіню, і тады думкі ейныя рабіліся лёгкія-лёгкія і ў імгненне вока выцягвалі яе разам з перлінамі на паверхню.
Гэтак – дзень пры дні, яна пазбаўляла ягонае дно перлінаў, а ён віраваў, пеніўся, уздымаў аблачыны глею, труціў яе усімі сваімі каракаціцамі і акуламі, крабамі і амарамі, аднак усё было марна.
Яму заставалася адно адчуваць яе вёрткае загарэлае цела, што церабіла тоўшчу ягоных водаў, і адзначаць, як адна за адной знікаюць ягоныя перліны. І вось надышоў дзень, калі ейны нож раскроіў апошнюю ракавіну і апошнюю перліну была паднятая на паверхню.
Яна сядзела на ягоным беразе і нанізвала пярліны на нітку. Ён ціхутка дыхаў, абмываючы ейныя босыя ногі цёплым прыбоем, гэтак ліжа боты скуралупа, канаючы, сабака – не спадзеючыся на літасць, не ў змозе ўкусіць, згасаючы, даруючы ўсё.
І вось каралі былі гатовыя. Яна надзела іх на шыю і ўстала. Перад ёй распасціраўся ён, цяпер ужо зусім іншы, на многія кіламетры яна бачыла ягоныя мёртвыя воды, цяпер ужо не сінія, не блакітныя, а слепа-чорныя. Ані хвалі, ані рабізны на вадзе.
Сыходзячы ўверх па выдмах, яна колькі разоў памахала яму рукою.
Выцінанка
Выцінаю з музыкі гукі —
папраціналі ж
наскрозь.
Выцінаю з восені любоў —
Пажоўкла ж.
*
На чорным-чорным падваконні
сядзела чорная-чорная котка.
і маўчала.
*
Выцінаю з жыцця танцы —
не бязногае ж.
Выцінаю са здымка вочы
не пакінуць жа ж.
*
На чорны-чорным стале
ляжала чорна-чорная котка
і маўчала.
*
Калі ўсё, што павыцінала,
наляпіць на мёртвага вожыка,
вожык ажыве.
Калі ўсё, што павыцінала,
выцінаць салаўінай раніцай,
пасміхнуцца маладыя дойліды.
Калі ўсё, што павыцінала,
наляпіць на цябе —
буду я.
*
На чорнай-чорнай камодзе
муркатала
чорная-чорная котка
ў чорнае-чорнае люстра
сама сабе.
Эдэльвайсы
Вось чалавек, які караскаецца па прыцемках да вершалін раніцы, ягоныя вочы, закалыханыя яшчэ не ўбачаным, ягоны чорны ірваны правал рота, які раздзірае знутры не адбытае, – “Ааааа!” Глытальны позех, пазяхлівы глыток, што трушчыць цэласнасць часу, – “А-а-а-а!”
Аднойчы ён абарочваецца згары – мы з ім ідзем у адной звязцы. Ён глядзіць на нас з дакорам. Па-над ім – стромая скала прыцемак. Ён крычыць нам скрозь посвіст ветру:
– Дык нашто вы мяне падсадзілі? Там, долу? Памятаеце?
Не, не, ужо амаль не памятаем… Нічога… Толькі наспявае ўсярэдзіне чорным бутонам, шнарыць у горле кіпцястай лапішчай, разворвае мяса языка барвовымі схопкамі. Распусціцца там, наверсе. Дакараскацца абавязкова. Расквітнець – любой цаной!
І, раскрываючы глотку ў глыбіню цемры, мы шалёна караскаемся ўгору і галосім на ўсё горла – “А-а-а-а!” І робімся імклівай крыклівай дзіркай у дзірцы саміх сябе.
Раніцы мулка.
Вясне
І няўхільна адкрываліся насустрач негуканай вясне, клейкія чорныя, бубонныя пупышкі маёй перазімавалай чалавечнасці, маёй папярхнулай добрасці. І мы ўселіся адно насупраць аднаго і, гледзячы ў вочы, адчувалі, як нарастаючым вуркатаннем у нас уваходзіць непазбежнае. Гэтай вясной у любові не будзе броду.
Mad Dogs Don’t Bark
– Mad dogs don’t bark! Mad dogs don’t bark!
Someone shouted it up the dark hill covered with a velvet blanket of twilights.