Намоз ўқишни биласизми?

ДИН ҲАҚИДА ТУШУНЧА

Савол: Дин нима?

Жавоб: “Дин” сўзи арабчада “илоҳий қудратга ишонмоқ” деган маънони билдиради. Инсон фитратан сиғинишга мойил яратилган. Шунинг учун ҳам ер юзида ҳамма замонларда, ҳамма маконларда дин тушунчаси мавжуддир.

Савол: Ислом қанақа дин?

Жавоб: “Ислом” сўзи “итоат, бўйсуниш” маъноларини билдиради. Муборак динимиз яккахудоликка асосланган энг сўнгги илоҳий диндир. Аллоҳ таоло “Моида” сурасининг 3-оятида марҳамат қилади:

Маъноси: "Ўлимтик, қон, чўчқа гўшти, Аллоҳдан ўзганинг номи айтиб сўйилган, бўғилиб ўлган, уриб ўлдирилган, йиқилиб ўлган, сузишдан ўлган ва йиртқич ҳайвон (қисман) еган (ҳайвонлар) сизларга ҳаром қилинди, илло (шаръан) сўйганингиз (ҳалолдир). Яна, бут-санамларга атаб сўйилган ҳайвонлар (гўшти) ва фол чўпларидан қисматингизни исташингиз (ҳам ҳаром қилинди). Бу ишингиз фосиқликдир. Бугунга келиб, энди кофирлар динингиз (мағлубияти)дан ноумид бўлдилар. Шунинг учун улардан қўрқмангиз, Мендан қўрқингиз! Ана, энди бугун, динингизни камолига етказдим, неъматимни тамомила бердим ва сизлар учун Исломни дин бўлишига рози бўлдим. Кимки, гуноҳга мойиллигидан эмас, балки очарчиликда (мазкур ман этилган нарсалардан ейишга) мажбур бўлса, албатта, Аллоҳ кечиримли ва раҳмлидир".

Савол: Қуръон қандай китоб?

Жавоб: “Қуръон” сўзи арабча бўлиб, “қироат қилиш” деган маънони билдиради. Қуръони Карим Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга 23 йил давомида Жаброил алайҳиссалом воситасида нозил бўлган илоҳий Китобдир. Бу муқаддас Дастур ҳақида Аллоҳ таоло “Бақара” сурасининг 2–4-оятларида шундай марҳамат қилади:

“Ушбу Китоб (Қуръон) шубҳадан холи ва (у шундай) тақводорлар учун ҳидоят (манбаи)дирким, улар ғайбий хабарларга (пайғамбарим Муҳаммад келтирган хабарларга) иймон келтирадиган, намозни баркамол ўқийдиган ва Биз ризқ қилиб берган нарсалардан (садақа ва) эҳсон қиладиганлардир. Яна, улар Сизга ва Сиздан илгари (ўтган пайғамбарларга) нозил қилинган нарсаларга (илоҳий китоб ва саҳифаларга) иймон келтирадиган ҳамда охиратга (қиёмат кунига) қатъий ишонадиганлардир”.

Қуръони Карим 114 та сура, 77934 та калима ва 321180 та ҳарфдан иборат буюк Китобдир.

Савол: Фарз нима?

Жавоб: Фарз Аллоҳ таоло амридир. Яратган зотнинг буйруғини сабабсиз кечиктириш ёки бажармаслик катта гуноҳ саналади. Инкор қилган киши эса диндан чиқиб, кофир бўлади. Аллоҳ асрасин!

Савол: Вожиб нима?

Жавоб: “Вожиб” дегани “мажбурият” маъносини англатади. Демак, муқаддас динимизда бажарилиши шарт бўлган амалларга вожиб деймиз. Вожиб амалларни бажармаган киши гуноҳкор бўлади.

Савол: Суннат нима?

Жавоб: “Суннат” арабчада “одат, йўл” деган маъноларни билдиради. Динимизда эса улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмалари ва одатларини биз суннат деб атаймиз. Биз Пайғамбаримизга эргашсак, у зотнинг суннатларига амал қилсак, буюк саодатга, савобга эга бўламиз. Энг асосийси, Қиёмат кунида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатларига ноил бўламиз.

Савол: Мустаҳаб нима?

Жавоб: Мустаҳаб – қилса савоб, қилмаса гуноҳкор бўлмайдиган ихтиёрий амаллардир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам баъзи амалларни қилганлар, баъзан уни тарк этганлар. Демак, бу масалада ҳам Жанобимизга эргашсак, мутобаат қилсак, фойдадан холи бўлмайди.

Савол: Мубоҳ нима?

Жавоб: Кундалик ҳаётимизда ўз эҳтиёжимиз учун қилаётган ишларимиз мубоҳдир. Яъни, бу ишларимиз ҳам албатта ҳалол бўлиши керак. Ҳалол йўл билан тирикчилик қилиш, ҳалол овқат ейиш, ёмон гапларни гапирмаслик ва ҳоказо. Ҳалолликнинг энг охирги чегараси мубоҳдир. Бу “чегара”дан пастга тушиш қораланади.

Савол: Макруҳ нима?

Жавоб: Макруҳ амал динимизда қораланади. Бундай амаллардан эҳтиёт бўлмоқ лозим. Зеро, динимизда ҳар бир ибодатнинг фарзи, вожибию суннатлари бўлгани каби унинг макруҳлари ҳам бор. Мисол учун, намозни кўзни юмиб ўқиш, бош кийимсиз ўқиш сингари ҳаракатлар макруҳ саналади.

ИСЛОМ ДИНИНИНГ БЕШ УСТУНИ

Савол: Ислом динининг нечта рукни бор?

Жавоб: Бешта.

Савол: Қандай рукнлар?

Жавоб: Биринчиси иймон!

Савол: Иймон нима?

Жавоб: Иймон Аллоҳ таолодан бошқа илоҳ йўқлигини ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақ Пайғамбар эканини, тил билан айтиб, дил билан тасдиқ этишдир.

Маъноси: “Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) Аллоҳнинг расулидир”.

Маъноси: “Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) Аллоҳнинг хос бандаси ва Унинг расулидир”.

Савол: Динимизнинг иккинчи рукни нима?

Жавоб: Беш маҳал намоз ўқимоқ.

Савол: Намоз нима?

Жавоб: Намоз – бир кеча-кундузда 5 маҳал қилинадиган ибодат. Намоз инсоннинг руҳини, вужудини поклайди. Ислом динида беш вақт намоз ўқиш Пайғамбаримизга Исро ва Меърож воқеаларидан кейин фарз бўлган.

Аллоҳ таоло “Нисо” сурасининг 103-оятида бундай марҳамат қилади:

Маъноси: “Намозни адо этганингиздан сўнг Аллоҳни турган, ўтирган ва ёнбошлаган ҳолингизда эсланг. Хотиржам бўлганингизда намозни тўлиқ адо этинг. Албатта, намоз мўминларга вақтида фарз қилингандир”.

Савол: Динимизнинг учинчи рукни нима?

Жавоб: Ҳар йили Рамазон ойида ўттиз кун рўза тутмоқ.

Савол: Рўза қандай адо этилади?

Жавоб: “Рамазон” сўзи арабча «ар-рамад» сўзидан олинган бўлиб, “куйдирмоқ” деган маънони билдиради. Рамазон ойида рўза тутиш 2-ҳижрий санада фарз бўлди. Аллоҳ таоло “Бақара” сурасининг 183-оятида марҳамат қилади: ﻰَﻠَ

“Эй иймон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, (у сабабли) тақволи бўлсангиз”.

Абу Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадиси қудсийда «Расулуллоҳ (с.а.в.) шундай марҳамат қилади: «Бандаларимнинг одамлар кўзи тушадиган барча амаллари (намоз ўқимоқлари, хайр-эҳсон қилмоқлари, закот бермоқлари) ўзлари учундир, тутадиган рўзалари эса, Мен учундир, бинобарин унинг мукофотини ҳам Мен – Ўзим бераман», – дейди Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло.

Аёллар Рамазон ойида ҳайзли ёки бўлмаса нифосли бўлиб қолсалар, поклангач, бир кунига бир кун рўзанинг қазосини тутиб берадилар.

Савол: Динимизнинг тўртинчи рукни нима?

Жавоб: Закот бериш.

Савол: Закот нима?

Жавоб: “Закот” сўзи луғатда “тозалаш”, “поклаш”, “ўсиш” деган маъноларни англатади. Закот 2-ҳижрий санада фарз қилинган амалдир. Закот динимизда молиявий ибодат саналади. Бойлиги нисобга етган мусулмонлар ҳар йилда бир марта ҳақдорларга закот бериши фарз. Бу ибодат балоғатга етган, оқил, ҳур ва моли нисобига етган мусулмонларга фарздир. Аллоҳ таоло “Нур” сурасининг 56-оятида марҳамат қилади:

“(Эй мўминлар!) Намозни баркамол адо этингиз, закотни берингиз ва Пайғамбарга итоат этингиз, зора (шунда) раҳм қилинсангиз”.

Савол: Исломнинг бешинчи устуни нима?

Жавоб: Ҳаж қилиш.

Савол: Ҳаж нима?

Жавоб: “Ҳаж” сўзи арабчада “қасд қилмоқ” деган маънони билдиради. Ҳаж ҳижрий 9-йилда фарз бўлди. Аллоҳ таоло “Оли Имрон” сурасининг 97-оятида марҳамат қилади: ﻪِﱠﻠِﻟَ

“Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир. Кимдаким (буни) инкор этса, бас, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир”.

Демак, бу амал моддий жиҳатдан қурби етадиган мусулмонларгагина фарздир.

ТАҲОРАТ ҲАҚИДА

Савол: Таҳорат ҳақидаги саволларимизни қазои ҳожат одобларидан бошласак. Зеро, муқаддас динимизда ҳар бир ишнинг ўз одоби бор. Шундай эмасми?

Жавоб: Албатта, динимизда ҳар бир амалнинг чегараси бор, одоби бор. Жумладан, қазои ҳожатнинг ҳам. Мусулмон киши ҳожатхонага киришда ушбу дуони ўқийди:

«Аллоҳумма инний аъузу бика минал хубси вал хобаис».

Маъноси: “Эй Аллоҳ! Мен Сендан эркак ва аёл нопок жинларнинг ёмонлигидан паноҳ сўрайман”.

Ҳожатхонага чап оёқ билан кирилади ва ўнг оёқ билан чиқилади. Чиқаётганда эса бу дуони ўқийди:

“Ғуфроонака”.

Маъноси: “Аллоҳим! Мағфиратингни сўрайман”.

Савол: Ҳожатда қай тариқа ўтирилади?

Жавоб: Бунинг бир қанча одоблари бор:

– ҳожатхонага ялангбош кирилмайди;

– қиблага қараб ёки қиблага орқа ўгириб ўтирилмайди;

– ой ёки қуёшга қараб ўтирилмайди;

– оқар сувга ҳожат чиқарилмайди;

– бировлар билан гапирилмайди;

– хаёл суриб узоқ ўтирилмайди;

– Аллоҳ ёки Пайғамбар алайҳиссалом номи зикр қилинмайди.

Савол: Ҳожатдан сўнг тозаланиш борасида нималар дейиш мумкин?

Жавоб: Ҳожатдан кейинги тозаланишни “истинжо” дейдилар. Истинжо асосан кесак, сув ва махсус қоғозлар билан амалга оширилади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожатларига чиқдилар, ортларидан бордим. Одатда у киши ортларига қарамас эдилар. У кишига яқинлашдим: “Менга тошлардан олиб кел, улар билан истинжо қиламан, (ёки шунга ўхшашроқ гап айтдилар) суяк ёки тезак олиб келма”, дедилар. Кийимимнинг этагига тош солиб келтириб, ёнларига қўйдим ва ўгирилиб кетдим. У киши қазои ҳожат қилиб бўлиб, уларни ишлатдилар” (Бухорий ривоят қилган).

Демак, бу ҳадисдан англашилмоқдаки, суяк ва тезак билан тозаланиб бўлмайди.

Савол: Истинжодан кейин қилинадиган ишни “истибро” дейдилар. Истибро нима?

Жавоб: “Истибро” – покланиш. Сийдикдан сақланиш учун истибро қилинади, сийдик йўллари покланади.

Савол: Истибро қандай қилинади?

Жавоб: Истинжодан кейин пешобнинг сўнгги томчилари ҳам қолмагунча тозаланиши керак. Пешоб йўллари бутунлай тозаланиши учун эса бир неча қадам юриш, сакраш, оёқларни чалиштириш сингари ҳаракатлар амалга оширилади. Мана шу истибро! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки: “Сийдикдан сақланинглар, зеро, қабр азобининг кўпчилиги ундандир”.

Савол: Истиброни аёллар ҳам қиладиларми?

Жавоб: Йўқ, аёллар истибро қилишмайди. Қазои ҳожатдан кейин бир оз кутиб, кейин истинжо қиладилар.

Савол: Энди бевосита таҳорат масаласига ўтсак бўлади. Хўш, таҳорат нима?

Жавоб: “Таҳорат” сўзи арабча бўлиб, “тозалик”, “поклик” деган маъноларни билдиради.

Намоз ўқимоқчи бўлган киши, аввало, таҳорат қилиб, покланиб олади. Таҳоратсиз ўқилган намоз ибодат ҳисобланмайди. Чунки Аллоҳ таоло Қуръони Каримнинг “Моида” сураси 6-оятида шундай марҳамат қилади:

Маъноси: “Эй иймон келтирганлар! Намозга турмоқчи бўлсаларингиз, юзларингизни ва қўлларингизни чиғаноқлари ила ювинглар. Бошларингизга масҳ тортинглар. Ва оёқларингизни тўпиқлари ила ювинглар. Агар жунуб бўлсаларингиз, покланинглар. Агар бемор ёки сафарда бўлсаларингиз ёхуд бирорталарингиз таҳоратхонадан келса, ёки аёлларга яқинлик қилса-ю, сув топа олмасаларингиз, бас, покиза тупроқ ила таяммум қилинглар. Ундан юзингизга ва қўлларингизга масҳ тортинглар. Аллоҳ сизларга қийинчилик туғдиришни истамас. Аммо сизларни поклашни ва сизларга ўз неъматини батамом қилиб беришни истайдир. Шоядки шукр қилсангизлар”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир муборак ҳадисларида айтадилар: “Кимки таҳоратини мукаммал адо қилса, унинг гуноҳлари баданидан оқиб чиқиб кетади” (Муслим ривояти).

Савол: Таҳоратнинг фарзлари нечта?

Жавоб: Ҳанафий мазҳабига кўра таҳоратнинг фарзи 4 та:

1. Юзни тўла ювиш.

2. Қўлларни тирсаклар билан қўшиб ювиш.

3. Бошнинг тўртдан бирига масҳ тортиш.

4. Оёқларни тўпиғи билан қўшиб ювиш.

Савол: Таҳоратнинг суннатлари қайсилар?

Жавоб: Таҳоратнинг суннатлари ҳақида фиқҳга оид китобларда бир қанча амаллар санаб ўтилади. Биз қуйида ана шу амалларнинг энг муҳимларини мисол тариқасида санаб ўтамиз:

1. Ният.

2. Таҳоратни “Бисмиллoҳ…” билан бошламоқ.

3. Қўлларни банди билан ювмоқ.

4. Ғарғара қилмоқ.

5. Бурунни чаймоқ.

6. Аъзоларни уч мартадан ювмоқ.

7. Соқол остига сув етказиш.

8. Бармоқлар орасига ҳилол қилмоқ. Яъни, оёқ-қўлларнинг панжалари орасига бармоқлар билан сув етказмоқ.

9. Бошга масҳ тортилгач, қулоққа ҳам масҳ тортиб қўйиш.

10. Мисвок ишлатиш.

Савол: Таҳоратнинг мустаҳаблари борми?

Жавоб: Таҳоратнинг бир қанча мустаҳаблари бор. Қуйида уларнинг энг асосийларини санаб ўтамиз.

1. Аввало, ҳар бир хайрли иш қиблага қараган ҳолда “бисмиллоҳ” билан бошланиши керак. Демак, таҳорат олишга ният қилган киши қиблага юзланиши лозим.

2. Таҳорат ўнг қўл билан бошланмоғи, хусусан, оғизга ўнг қўл билан сув олиш дуруст бўлади.

3. Бурунга ҳам ўнг қўл билан сув олиниб, чапи билан чайилади.

4. Таҳорат қилинаётганда бошқалар билан гаплашилмайди.

5. Таҳоратдан тушаётган нажас сув кийимга сачрамаслиги керак.

6. Аъзоларни юваётганда кетма-кетликка амал қилиш лозим.

7. Таҳоратдан кейин икки ракат намоз ўқиш ҳам мустаҳаб амалдир.

Савол: Таҳоратнинг макруҳларини санаб беринг.

Жавоб: Таҳоратнинг бир қанча макруҳлари бор. Мусулмон киши бу нарсаларга ниҳоятда диққатли бўлиши керак. Чунки намознинг мукаммаллиги таҳоратдан бошланади. Таҳорат пайтида сувни исроф қилиш; сувни сачратиб ювишлик; таҳорат пайти сувни кам ишлатиш; бошқалар билан гаплашиш; нопок жойларда таҳорат олиш ва ҳоказо.

Савол: Таҳорат қандай ҳолларда бузилади?

Жавоб: Инсон танасидан чиқадиган ҳар қандай нарса таҳоратни бузади. Хусусан, орқа ва олд аъзолардан чиққан ел, бавл, нажосат, маний ва шунга ўхшаган нарсалар таҳоратни синдиради.

Шунингдек, танадан оқиб, ёйилиб чиққан қон ҳам, йиринг ҳам таҳоратни бузади. Инсоннинг оғзи тўлиб қайт қилиши ҳам таҳоратни синдиради. Ухлаш, маст бўлиш, ҳушдан кетиш, намозда қаҳ-қаҳ отиб кулиш сингари амалларда ҳам таҳорат бузилади.

Савол: Намоздан ташқарида қаҳ-қаҳ отиб кулиш ҳам таҳоратни бузадими?

Жавоб: Йўқ, намоздан ташқари ҳолатларда кулишлик билан таҳорат бузилмайди.

Савол: Нега намоз бузилади?

Жавоб: Аввало, шуни айтиш керакки, намоз ўқиётганда бошқалар эшитадиган даражада кулса, у одамнинг таҳорати бузилади. Сабаби, бу одам ибодатда – Аллоҳнинг ҳузурида туриб, нималарнидир эслаб, куляпти. Бу эса ибодатга бепарволикдан юзага келади. Ана шу бепарволикка жазо, танбеҳ бўлишлиги учун у бошқатдан таҳорат олиши керак бўлади.

1-расм. Ният қилинади ва “Бисмиллоҳ” билан қўллар бўғимларга қўшиб уч марта яхшилаб ювилади.

2-расм. Оғизга сув олиб, уч марта ғарғара қилиб, чайилади.

3-расм. Бурунга сув тортилиб, уч марта чайилади.

4-расм. Юз ияк ва пешона қўшилган ҳолда уч марта ювилади.

5–6-расмлар. Қўллар тирсаклари билан қўшилган ҳолда аввал ўнг қўл, сўнгра чап қўл уч мартадан ювилади.

7–8-расмлар. Қўллар ҳўлланиб, бошнинг тўртдан бир қисмига, сўнгра қулоққа ва бўйинга масҳ тортилади.

9–10-расмлар. Аввал ўнг, сўнгра чап оёқ тўпиқлари билан қўшилиб уч мартадан ювилади.

12-расм. Таҳорат олаётган киши маҳси кийган бўлса, қўллар ҳўлланиб, ўнг оёққа ўнг қўлда, чап оёққа чап қўлда масҳ тортилади.