Buch lesen: «Тожмаҳал»
ТОЖМАҲАЛ
Бир пардали, ўн бир кўринишли мусиқали драма
ҚАТНАШУВЧИЛАР:
1. ЖАҲОНГИРШОҲ – САЛИМ МИРЗО.
2. ШОҲЖАҲОН – ХУРРАМБАХТ БАҲОДИР МИРЗО, 15 ёш.
3. МУМТОЗМАҲАЛ – АРЖУМАНД БОНУ, 13 ёш.
4. ГУЛ – ҳарамдаги канизаги.
5. ШОҲЖАҲОН – ХУРРАМШОҲ МИРЗО, 50 ёш (1592-1666).
6. МУМТОЗМАҲАЛ – АРЖУМАНДБОНУ БЕГИМ, 38 ёш (1593-1631).
7. МЕҲРИНИСО СУЛТОН БЕГИМ
8. ХУСРАВ МИРЗО
9. АВРАНГЗЕБ ОЛАМГИР (1618-1707).
10. ЖАҲОНОРО СУЛТОН БЕГИМ
11. ҲАРАМ БЕКАСИ
12. САРОЙ МУННАЖЖИМИ
13. КАНИЗАКЛАР, НАВКАРЛАР, САРОЙ АЁНЛАРИ.
БИРИНЧИ ПАРДА, БИРИНЧИ КЎРИНИШ. ҲАРАМ
Ҳарир қизил парда ортида чорпояда ётоқхона. Оқиш устунлар. Кенг саҳнда қирқ каниз қизлар ўзига оро бериш, ҳазил-ҳузул билан овора.
Канизак-1: Бир йилда бир бўладиган юз очиш маросим байрамига. (бармоғида кунлар санаб)
Канизак-2: Роса бир ою юз кун қолди.
Гул: У кунгача (ҳасса таянгандай) кампир бўлиб қоламиз.
Канизак-3: Ҳарам бекамиздан ўргансангчи! Кампир бўлса юз очиб, 18 ёшли қиздай безаниб, кийиниб чиқади. Билдирмай тайёрланиб юрибди.
Канизак-1: Шаҳзодалар назарига тушаман деб ўйласа керакда?
Ҳарир пардалар ортидан “Ҳарам юлдузи” бўлмиш Аржуманд Бону чиқади. Қирқ каниз уни ўраб олади. Аржумандбону канизаги Гулнинг қўлидаги ҳиндча либосларини кийиб олади.
Канизак-1: Сизнинг тимсолингизда, худди хушчирой, Осмонидан тушди бугун ерга ой, Қачон йиқилади ҳарам девори!?
Тутмасмикан гулдай қизлар уволи?
Ўртада Аржумандбони, атрофида қирқ каниз рақси адо бўлмай қорамтир паранжили Ҳарам бекаси келади. Унинг ортида икки қуролланган навкар. Ҳарам бекаси барча каниз қизларни диққат билан кузатади. Қўли билан Канизак-1 ни кўрсатади.
Ҳарам бекаси: Шу. Ушланглар. Жаллодга топширинглар.
Икки навкар канизак сари юради. Канизлар қирғий қувган жўжалардай турли томонга сочилади. Навкар қаршилик қилаётган Канизак-1 ни узун сочларидан ушлаб олади. Қиз ўтириб қолади. Кейин икки навкар канизакни судраб олиб чиқиб кетади.
Ҳарам бекаси: Ҳарамдан берухсат чиққанларнинг жазоси мана шундай ўлим.
Аржуманд бону (тиз чўкиб): Бир қошиқ қонидан кечинг.
Ҳарам бекаси: Йўқ. (туришга ишора қилиб) Нечун қул қизларнинг кийимларини кийиб олдингиз? Сочларингизни ёйиб олганингиз нимаси? Сиз оқсуяксиз. Салтанатимиз устуни подшоҳи оламнинг маслаҳатчиси вазир Ашрафхоннинг фарзанди Аржумандисиз. Шу номга муносиб бўлинг.
Ҳарам бекаси чиқиб кетади. Аржумандбону чорпоя зинасига чиқиб туриб олади.
Канизак-2: Мен бозорга бораман. Дугонамнинг ўлимга ҳам рози бўлишга арзийдиган нима бор экан, кўриб келмоқчиман. (ўзига оро бериб)
Гул: Сени лғиз юбормаймиз. Сенга шерик танлаймиз. (Гул этагини денгиз чиғаноқларига тўлдиради.) Уларнинг биттасининг ичида Аржуманд бонунинг тилла сирғалари бўлади.
Битта чиғаноқ ичига тилла сирғани жойлаштиради. Ҳамма канизаклар бир-бир тортади. Лекин очишга юраги бетламайди. Гул ўз этагидан чиғаноқ олмоқчи бўлади. Аржуманд бону қўлини узатади. Ваҳимали мусиқа янграйди. Ҳамма чўчиб тушади. Момақалдироқ янграйди.
Гул: Сиз тортмайсиз, азизим.
Аржуманд бону қўлини узатиб тураверади. Гул ноилож унинг ёнига келади. Аржуманд бону кўкка қараб Гулнинг этагидан чиғаноқ олади. Охирида қолган чиғаноқни Гулнинг ўзи олади. Ҳамма қўлларидаги чиғаноқларни очади. Барча канизаклар чиғаноқ ичи бўшлигидан хурсанд бўлади. Фақат Аржуманд бону жим туради. Қўлидаги чиғаноқ ичида тилла сирғаси порлаб турарди.
Гул: Йўўўўўўўқ. Дооооод!
Аржуманд бону: Аллоҳнинг иродаси билан фаришталар бу чиғаноқни менинг қўлимга тутди. Келишувни бажарамиз.
Аржуманд бону Канизакнинг упа-элигидан ўз пешонасига қора хол қўяди. Гул Аржуманд бону қўлидан тутиб, ҳинд қизи каби юришни, қарашни ўргатади.
ИККИНЧИ КЎРИНИШ. БОЗОР
Саҳнада қора шарпалар пайдо бўлади. Улар устунларни йиқитмоқчи бўлади. Оқиш устунлар ўрнида қизил, қирмиз, пушти устунлар шаклланади. Канизаклар ғойиб бўлади. Фақат Аржуманд бону ва канизаги бозор майдонида пайдо бўлади. Улар атрофида от афзаллари, ширинликлар, тақинчоқлар сотувчилар айланади. Аржуманд бону рақс воситасида улардан қай бирини танлашни билмаслигини ифода этади.
Сотувчи-1: Кунжут ҳолва, пашмак, отнон.
Сотувчи-2: Исфаҳон қиличлари. Ражпутлар ханжари. Моворауннаҳр камонлари.
Аржуманд бону Бухоро қиличини қўлига олади.
Сотувчи-2: Ҳақиқий пўлатдан қилинган.
Аржуманд бону: (қилични ҳавода бир-икки ўйнатиб) Жуда енгил. Асл қилич оғир бўлади.
Аржуманд бонунинг бу ҳаракати ортда юқорида мулозимлари қуршовида пайдо бўлган шаҳзода Хуррамбахт Баҳодир Мирзонинг эътиборини ўзига тортади.
Овозлар: Шаҳзода келяптилар.
Йўл беринглар.
Бозор аҳли шаҳзодага таъзим қилади. Ўзини билдирмасликка уринган Аржуманд бону китоб растаси томон бурилади. Шаҳзода ўша томонга юради. Сотувчи Аржуманд бонунинг йўлини тўсади. Шаҳзода сотувчининг бўйнига қилич қадайди.
Хуррамбахт Мирзо: Қизни тинч қўй. У сенинг молингни ҳақиқий баҳосини айтди.
Сотувчи тиз чўкади.
Сотувчи-3: Китоблар. “Бобурнома”. Самарқанд қоғози.
Аржуманд бону: Низомий Ганжавий “Хусрав ва Ширин”.
Аржуманд бону китобни канизакка олиб беради. Канизак пул тўлайди. Аржуманд бону тақинчоқлар растаси ичига ўзини уради. Шаҳзода ҳам худди шундай китобни олади. Кейин абжирлик билан Аржуманд бонунинг йўлини кесиб чиқади.
Аржуманд бону: Мендан не истайсиз, шаҳзодам?
Хуррамбахт Мирзо: Қилични фарқлай оладиган, ноёб китоблар ўқигучи, форсийни биладиган бозордаги мўъжиза қиз билан танишмоқчимен!
Канизак: Бизни бир қошиқ қонимиздан кечинг.
Хуррамбахт Мирзо: Ҳали гуноҳ қилмадингиз. Нега авф сўрайсиз? Айтинг, кимсиз?
Аржуманд бону: Мен оддий раққосаман.
Хуррамбахт Мирзо: Мен шаҳзодаман. Раққоса билан оқсуяк хонимни ажратиб ололмасам, валиаҳдлигим бекордур.
Аржуманд бону: Мен ҳинд қизиман.
Хуррамбахт Мирзо: Исботингиз борму?
Аржуманд бону: Бор. Мана, пешонамдаги синдур айтсин.
Хуррамбахт Мирзо:Ҳар бир қиз бир синдур суриш билан ҳинд қизига айланганда, дунёда бошқа қизлар қолмаган бўларди.
Хуррамбахт Мирзо Аржумандбонунинг пешонасидаги синдурни ниҳоятда эҳтиёткорлик бармоғи билан артади.
Хуррамбахт Мирзо: Ёшлигидан синдур қўйиб юрган қизларнинг пешонасида доғи қолади. Сизда эса йўқ.
Аржуманд бону: Нечун бунча сўроқ қилурсиз?
Хуррамбахт Мирзо: Ҳаётимда ил бор ўзимга ёққан қизни учратдим.
Аржуманд бону: Сизга муносиб ёр йўқ бу атроф… бу жаҳонда.
Хуррамбахт Мирзо: Менга муносибини ўзим кўрсатаман.
Аржуманд бону: Кўрсатинг.
Хуррамбахт Мирзо Аржуманд бонунинг иягидан кўтариб ўзига қаратади.
Хуррамбахт Мирзо: Мана ул! Сизни эртага шу ерда кутаман.
Икки қиз зудликда кўздан йўқолади. Хуррамбахт Мирзо уларнинг ортидан қараб қолади. Қўлидаги китобни обдон томоша қилиб, ўқишга тушади.
ИККИНЧИ КЎРИНИШ. ДОР ОСТИДАН ЧИМИЛДИҚҚА ЙЎЛ
Жаҳонгиршоҳ саройи. Ўртада тахт. Атрофда сарой аёнлари. Хуррамбахт Мирзо ва Хусрав Мирзолар икки ёнда. Ортда ўша пайтдаги дунё харитаси. Француз врач харитани тушунтириш билан овора. Ҳарам бекаси киради. Жаҳонгиршоҳ уни ўлдирмоқ учун ханжари дастасини маҳкам қисади.
Ҳарам бекаси: Авф этинг, шаҳаншоҳ. Шаҳзоданинг фикрини ўғирлаган қизни топдим, олампаноҳ.
Жаҳонгиршоҳ: Ким экан?
Ҳарам бекаси: Аржумандбону…
Жаҳонгиршоҳ: Дарҳол келтиринг уни… жаллод…
Ҳарам бекаси: Ғиёсбекнинг невараси.
Жаҳонгиршоҳ: Ахир неварасини жазолаш, унинг ўзини жазолаш кабику? Бу қандай балолиғ бўлди?
Хуррамбахт Мирзо (секин келиб шоҳ отаси қаршисида тиз чўкади.): Ул бегуноҳ, ёлғиз мен айбдормен. Унинг гуноҳидан ўтинг, отажон.
Жаҳонгиршоҳ: Акангиз Хусрав афюнга ружу қўюб унақа куфр иш қилса, сиз бундайин бетайинлик билан бозор ичинда тилга тушсангиз. Эртага салтанат тақдирини кимга ишонажакмиз?!
Хуррамбахт Мирзо: Кечиргайсиз. Қиладиган ҳар қандай қарорингиз бошим устига. Сўнгги ўтинчим шулки, уни осонроқ йўл билан ўлдиришга фармон беришиингизни сўрайман.
Хусрав сени деб мен ҳам гап эшитдим деган маънода Хуррамбахт Мирзога ўқрайиб қарайди. Шоҳжаҳон ўйланиб қолади. Остонада Меҳринисо бегим кўринади. У икки навкарнинг найзаларини бир четга суриб, шоҳга яқинлашади. Шоҳжаҳон имо қилади. Икки хизматкор Меҳринисо бегимга ўтиришга чорпояча олиб келади. Меҳринисобегим ҳарам бекасига кетишга имо қилади. У кетади.
Жаҳонгиршоҳ: Хуш келибсиз.
Меҳринисо Султонбегим: Мен икки ёшнинг гуноҳини сўраб келдим. Қадимда бир шоҳ бўлган экан. Унинг ўғли ҳарамдаги бир қизни яхши кўрганлиги учун жазоламоқчи бўлибди. Лекин доно вазири шоҳга ўзининг ҳам ёш бўлганлигини ва ҳозирги маликага севгиси туфайли эришганлигини эслатибди. Шунда оқил подшоҳ икки ёшнинг бошини қовуштириб қўйибди.
Шоҳжаҳон: (вазирига ўқрайиб) Чиройингиз ҳам ортгани сайин фаросатингиз ҳам тўлишганини кўряпман. Мени ноқулай аҳволдан қутқардингиз.
Меҳринисо Султонбегим: (қарсак чалиб) Мунажжимни чорланг. Шаҳзоданинг юлдузига қараб қачон тўй бўлиши кераклигини айтсин.
Катта китоб кўтарган сарой мунажжими киради. Ортида икки шогирди устурлоб кўтариб олган. Довуллар даранглайди.
Чопар: Жанубда исёнчилар бош кўтарибди. Улар пойтахт Агра томон бостириб келмоқда.
Ҳамма жанга отланади. Жаҳонгиршоҳ ва Меҳринисо Султонбегим қолади.
УЧИНЧИ КЎРИНИШ. ВИСОЛ
Ҳарам олди. Устунларни йиқитмоққа уринган қора шарпалар кезиб юради. Аржумандбонунинг икки қўлидан занжирлаб, сочидан тепага боғлаб ўлимга ҳозирлашади. Юзига қора ниқоб таққан Ҳарам бекаси қўли билан ўлдиришга имо қилиб кўздан йўқолади. Навкар қиличини қинидан суғуради. Ўйланади. Сўнг қиличини Аржумандбону боши узра баланд кўтаради. Бир зум унинг чиройига маҳлиё бўлиб тикилиб қолади. Қиличини зарб билан уради. Отилиб кирган Хуррамбахт Мирзо қиличи билан навкарнинг зарбини тўсади. Икки қилич ўртасидан олов сачрайди. Хуррамбахт Мирзо навкарни тирсаги билан итариб йиқитади. Хуррамбахт Мирзо Аржумандбонунинг қўлларини бўшатади. Беҳуш Аржумандбону унинг бағрига тушади. Шаҳзода Аржумандбонунинг сочларини ечади. Аржумандбону шаҳзода бағрида ҳушига келади. У қилич, қалқон, камон осган шаҳзоданинг ҳар бир буюмини ушлаб кўради. Навкарлар кетади. Аржуманд бону: Ўлим олдидан сизни кўриш тилагим эрди. Тилагимга етдим. Энди ўлсам ҳам ризомен.
Хуррамбахт Мирзо: Мен бир булбул киби, гулу бўстонимни топдим, Энди бўлмас ҳижрон, армоннинг йўлин ёпдим.
Аржуманд бону: (Жанга чорловчи довул сасларини тинглаб) Кетманг, шаҳзодам.
Хуррамбахт Мирзо: Кетиш-кетмаслигимиз Аллоҳнинг ердаги сояси валинеъматимиз иродаларида.
Аржуманд бону: Уруш ўлсин!
Хуррамбахт Мирзо: Инсон бор экан улар ўртасида уруш бўлаверади. Урушни куч билан тугатиб бўлмайди. Токим урушни меҳр ва севги билан енгиш даркор. Сиз бу йўлда менинг суянчиғим, севиклигим бўлгайсиз.
Аржуманд бону: Ўртамизга ҳеч бир инсон тўсиқ бўлолмагай. Фақат сиз урушдан йироқ бўлсангиз деб эдим.
Хуррамбахт Мирзо: Сиз энди маликасиз. Ўзингизни эҳтиёт қилинг. Сабрли ва шукурли бўлинг.
Шаҳзода Аржуманд бонуга китоб совға қилади. Аржуманд бону китобни кўзига суради. Сўнг шаҳзода ҳозирланиб лашкарлари сари йўл олади. Пардалар ортидан шаҳзодага Аржумандбону боқади. Энтикиб кузатади. Шаҳзода олисларга қарар, хаёли жангда эди.
ТЎРТИНЧИ КЎРИНИШ. ФИТНА
Ҳарам. Тун. Аржуманд Бону Хуррамбахт Мирзо берган китобни мутолааси билан банд. Бир жуфт шам ёнади. У шам ёруғида бир дам китоб китоб ўқиса, бир дам ширин ўйга толади. Кўзача кўтарган Ҳарам бекаси киради.
Ҳарам бекаси: Тунингиз осуда ўтсин, маликам.
Аржуманд бону: Қўлингиздаги недур?
Ҳарам бекаси жавоб бергунча бўлмай, Аржуманд бону шаддод кулиб, кўзачани олиб ундан бир хўплайдию гандираклаб кетади. Ҳарам бекаси Аржуманд бонуни қўлидан тутиб қолади. Аржуманд бонунинг қўлидан китоб тушади. Ҳарам бекаси Аржуманд Бонуни пардалар ортига олиб кетади. Сарой мунажжими катта китобини қўлтиқлаганча кириб келади. У ёқ-бу ёққа ўтади. Ҳарам бекаси чиқиб китобни олиб, сарой мунажжимига тескари қараб туради. Сарой мунажжими яқин келиб тиз чўкади.
Сарой мунажжими: Чорлаган экансиз, маликам. Маликам?
Ҳарам бекаси Аржуманд бонунинг ҳарир рўмолини бошидан олади.
Сарой мунажжими: (ўрнидан туриб) Мени малика Аржумандбону чорлаган деб эдингизку?!
Ҳарам бекаси: Мени нимам кам маликалардан?
Сарой мунажжими: Э, маликани чақиринг.
Ҳарам бекаси: маликамитз шаҳзода Хуррамбахт Мирзо билан тўйларини қачонга белгиланишини билмоқчилар…
Сарой мунажжими: Буни фақат подшоҳи олам сўрасаларгина айтаман.
Сарой мунажжимига бир халтачада тилла беради.
Сарой мунажжими: (халтачани яктаги ичига беркитиб) Подшоҳимиз амрига кўра шаҳзоданинг юлдузига назар ташлагандим. Тўй бўлишига ҳеч қандай монеълик йўқ. йилнинг ҳар қандай кунида тўй қилиниши хайрлидир.
Ҳарам бекаси: Юлдузлар тўй бўлишига қарши. Аржумандбону билан шаҳзоданинг тўйи бехосият денг. Ким сўраса, жавоб шундай бўлади. Қачон тўй бўлишини ўзим айтаман.
Сарой мунажжими: Ахир сиз башоратгўй юлдуз эмассиз. Мен бошим кетишини истамасмен.
Ҳарам бекаси: Бу Аржуманд Бонунинг тилагидир. У шаҳзодага хотун бўлишни истамагай.
Қаердадир дарвоза очилади. Сарой мунажжими зудликда чиқади.
БЕШИНЧИ КЎРИНИШ. ҲИЖРОН
Ҳарам. Тун. Аржумандбону уйқу дори таъсирида чиқади. Ҳар ёқдан жанг овози – ҳайқириқлар, қиличлар жаранги эшитилиб туради. Бутун уруш даҳшати бир аёл бошига тушган каби Аржумандбону минг томонга ўзини оҳудек уриб, шаҳзодасини қутқаришга уринади. Жанглар бўлаверади, аёллар тўлғонаверади. Аржумандбону шаҳзодага мактублар битиб қирқ канизига беради. Қирқ каниз қирқ жавоб мактубини унга келтиради. Аржумандбону ҳар бир хатни ўқийдию аммо севгисига ишонч топа олмайди.
Жанг тугаб, ғалаба садолари янграйди. Ғалаба садолари тўй садоларига уланади. Ҳарам аҳли янги маликани кутиб олишга тараддуланиб, таъзимга чўкишади. Аржумандбону жим қолади. Куёв-келин либосидаги шаҳзода Хуррамбахт ва унинг ёри кириб келади. Келинчак ичкарига кириб кетади.
Аржумандбону: Наҳот ёлғон севгиси
Ёт ёрга уйланяпти.
Бундан ҳаттоки кўзим,
Сўзларим уяляпти.
Шаҳзода хизматкор патносда келтирган шаробни ичади.
Аржумандбону: Тўйларинг муборак, шаҳзодам. Куёвлик либослари ярашибди.
Хуррамбахт: Аразингни бас қил. (куёвлик чопонини ерга отади.) Мунажжимлар башоратига кўра, беш йил ичида бизга мос кун йўқ экан. Эй, юлдузлар…
Ёрим бугун нозда, аразда, Юзини бир кўрай, шу басда.
Аржмунд бону: Хотинингиз бўлмай, майли, қулингиз бўлай.
Фақат сиз опкетинг. Ёнингизда юрай.
Аржумандбону ва Хуррамбахт қўлларини ушлаб бир-бирига қараб қолади. Хуррамбахт Мирзо қарсак чалади. Қул сариқ рангли ихчам қутичани келтиради. Хуррамбахт Мирзо қутичани Аржумандбонуга беради. Аржуманд бону қутичани очиб, юрак шаклидаги ярқираган олмосни олади. Уларни шу нур ёритади. Чироқ ўчади.
ОЛТИНЧИ КЎРИНИШ. БИР КУНДА ИККИ ТЎЙ
Сарой. Ним қоронғи. Қора шарпалар сарой устунларини қулатишга уринишади. Чироқлар ёришади. Кексайган Жаҳонгиршоҳ тахтда ўтиради. Мунажжимлар тўпланган.
Жаҳонгиршоҳ: Бугун жондан суюкли фарзандимиз Хуррамбахт Мирзо салтанатимиз сарҳадларини кенгайтириб яна бир шаҳарни туҳфа этди. Биз ҳам унга муносиб туҳфа ҳозирлашимиз зарур.
Вазир: Шаҳзодага ўзи қўлга киритган ерни суюрғол сифатида тақдим этинг.
Жаҳонгиршоҳ: Бу кичик туҳфани шаҳзоданинг ўзи шаҳарни забт этганда ўзиники қилган. Аммо биз юксакроқ туҳфа билан валиаҳдимизни хушнуд этмоқчимиз.
Вазир: Амирларнинг қизларидан бирини хотин сифатида тавсия этинг.
Жаҳонгиршоҳ: Икки хотиндан фарзанд бўлсагина учинчи хотинни олишни мувофиқ кўргаймиз. Дарвоқе, нега шаҳзоданинг икки хотинидан ҳам фарзанд бўлмаяпти?
Вазир: Бу саволга бош мунажжим жавоб бергайлар.
Юлдузлар харитасини кўтарган сарой мунажжими тиз чўкади.
Сарой мунажжими: Фарзанд бўлмагани боиси шаҳзоданинг тан маҳрамларига кўнгилсиз эканлигидир.
Жаҳонгиршоҳ: Унда кўнглидаги тилагига етказайлик.
Сарой мунажжими: Шоҳим.
Жаҳонгиршоҳ: Бас!!! Икки юрак бир-бирига талпинсаю юлдузи юлдузига тўғри келмаса?! Бу қандай бедодлик? Шаҳзода келгунича юлдузларингизни тўғирлаб қўйинг. Элга эълон қиламиз. Йўқса, бошингиз кетгусидир. Беш йил кутганим етар.
Мусиқачилар дабдабали оҳангга жўр бўлишади. Ҳамма шаҳзодани кутади. Меҳринисо Султон Бегим саройни безатади. Ҳорган, аммо ўктам қиёфадаги шаҳзода Хуррамбахт Мирзо кўринади. У тиз чўкиб, мағлуб юрт шоҳининг қиличини отаси пойига қўяди.
Жаҳонгиршоҳ: Бугун сиз бобурийлар сулоласи учун ғоят муҳим вазифани удда қилдингиз. Узоқ чегарамизни мустаҳкамлаб, катта жасорат кўрсатиб, яна душманнинг шаҳрини ишғол қилдингиз. Бугундан бошлаб сизнинг исмингизга, ўғлим, Баҳодир сўзини қўшиб, Хуррамбахт Баҳодир Шоҳжаҳон деб шаҳаншоҳлик қилишини тилайман.
Сарой ичра олқишлар янграйди. Мунажжим шоҳга тиз чўкиб нималарнидир пичирлайди.
Жаҳонгиршоҳ: Бутун сарой шаҳзоданинг тўйига тайёрлансин. Тўй бутун асрга татигулик бўлсин. Шаҳзоданинг завжаи мўътабарлари Аржуманд бонгуга бугундан бошлаб Мумтоз-маҳал, яъни ноёд сарой жавоҳири деб ном берурмиз. Шаҳзодага муносиб ёр кўплаб фарзандларни туҳфа этишини оллодан сўраймиз.
Тўй бошланади. Шоҳжаҳон ва Мумтозмаҳал бир-бирига яқин келади.
Мумтозмаҳал арияси: Тақдиримдин норизомен, Наҳот, сизга, суюклим, ўн саккизимда, Наҳотки, учинчи хотин бўлсам ман?
Шоҳжаҳон: Ўнинчи навбатда турмушга чиққанлар ичинда биринчи хотин даражасигача кўтарилганлар ҳам бор. Энг муҳими қалбимда сиз биринчиси бўлгайсиз умрбод!
Шоҳжаҳон Аржумандбонуга рўмолча беради.
Шоҳжаҳон: Орзуингиз недур?
Аржумандбону: Мен ёлғиз ўсдим, энди болаларим ёлғиз яшамаслиги керак. Фарзандларимиз кўп бўлишини тилаймен.
Шоҳжаҳон: Ниятларингиз эзгудир. Ниятларимдан ниятлари эзгу ёрни еткурганига тангрига кўп бор шукур.
ЕТТИНЧИ КЎРИНИШ. 14 ФАРЗАНД – 14 ГУЛ
Ҳамма бир-бир саройни тарк этади. Қора шарпалар шамларни ўчирмоққа уринишади. Сарой канизак раққосалар кўмагида чимилдиққа айланади. Шоҳжаҳон яна жанга отланади. Мумтозмаҳал бири-биридан хушбўй ўн уч гул тимсолида ўн уч фарзанд туҳфа этади. Канизаклар чақалоқ кўтариб Шоҳжаҳон атрофида айланишади. Шоҳжаҳон ҳар бир чақалоқа мафтун бўлиб қарайди. Айниқса, Аврангзебга термулиб тўймайди. Шоҳжаҳон болалари ўртасида маст бўлиб, аёлига қарайди. Аёли ўн тўртинчи фарзандга ҳомиладор эди. Шоҳжаҳон Мумтозмаҳалнинг сочларини силайди. Мумтозмаҳал Шоҳжаҳоннинг ханжарини олиб, жангдан қайтармоқчи бўлади. Аммо Шоҳжаҳон кетишга чоғланади.
Мумтозмаҳал: Мени ҳам олиб кетинг.
Шоҳжаҳон: Жанг аёлларнинг иши эмас.
Мумтозмаҳал тиз чўкиб Шоҳжаҳоннинг оёқларини қучиб олади.
Мумтозмаҳал: Йўқса, сизни қўйиб юбормасмен.
Шоҳжаҳон ноилож кўнади. Мумтозмаҳални тахтиравонга солиб опкетишади.
САККИЗИНЧИ КЎРИНИШ. ДЕҲҚОНЛАР ИСЁНИ
Номаълум маскан. Кун. Мумтозмаҳал оғир аҳволда. Қора шарпалар унинг атрофида тинмай изғийди. Канизаги Гул унга сув тутади. Мумтозмаҳал унинг қўлини нари итаради.
Мумтозмаҳал: Шаҳаншоҳни чорлатинг. Ул инсон қўлидан бир томчи сув ичмоқчимен. Ўлимим олдидан дийдорини кўрмоқчимен.
Гул: Ухласангиз яхши бўлади.
Мумтозмаҳал: Ухласам, бу сўнгги уйқум бўлади. Олампаноҳга яна чопар жўнатинг.
Шоҳжаҳон келади. Канизаклар унга чақалоқни тутишади. Шоҳжаҳон чақалоқни кўтариб, ёрига сув тутади. Мумтозмаҳал унинг қўлларини икки қўлига олиб, юзларига суради.
Мумтозмаҳал: Сизни кўрмасам, жоним узилиши қийин бўлди. Сиз мени севганчалик, сизни севолмадим, султоним. Сиз билан кечган бир лаҳзалик умрим учун бутун умримдан мингдан минг шодмен! (эрига юрак шаклида йирик олмосни беради.) Сизга юрагимни берганимдан шодман. Сиздан ризомен. Мени унутманг.
Мумтозмаҳал жон беради. Дод фарёд оламни тутади. Шоҳшаҳон чақалоқни маҳкам бағрига босганча карахт каби туради.
ТЎҚҚИЗИНЧИ КЎРИНИШ. САККИЗ КУН АЗА
Шоҳжаҳоннинг хосхонаси. Тун. Эшиклар маҳкам қулфланган. У ёлғиз. У қўлларини осмонга чўзиб, бир юлдузга тикилгандек ўтирган кўйи қотиб қолган. Саккиз кунлик ёлғизликдаги мотам куйи юрак пардаларини йиртгудек.
ЎНИНЧИ КЎРИНИШ. ТОЖМАҲАЛ РЕЖАСИ
Сарой. Тун. Шоҳжаҳон ўша ҳолатда ўтиради. Осмондан бир тушади. Шоҳжаҳон ўша нур сари юради. Нур дарё бўйидаги бир обод манзилга тушганди. Шоҳжаҳон ўша манзилга тикилиб қолади. Атрофини сарой аёнлари қуршайди.
Шоҳжаҳон: Қоғоз қалам келтиринг.
Хизматкорлар катта қоғоз ва патқалам келтиришади. Шоҳжаҳон “Тожмаҳал” нинг чизмасини кўрсатади. Кейин тахтига ўтиради. Эшикбонлар рус, француз, форс, ҳинд, турк усталарини бошлаб киришади.
Шоҳжаҳон арияси: Бир сарой тиклатайки, Унда ёр ором олсин.
Урушларни енгишни, Оламм мендин ўргансин.
Ҳеч ким ёрини мендек, Севмаганлигин билсун, Ўн тўрт бурчак чизинг қошига, Фарзандларин тимсоли бўлсин.
Қадрласин борида ёрин, Кеч бўлганда ёрмасин бағрин.
ЎН БИРИНЧИ КЎРИНИШ. МУМТОЗМАҲАЛ ОЛМОСИ
Шоҳжаҳон 22 йил қурилишни кузатади. Филлар у ёқ, бу ёққа ўтишади. Асирлар тинмай ишлайди.
Мумтоз маҳал: Мени кучли севманг. Менинг болаларим сизга ташвиш бўлмасин, илойим.
Жаҳоноро шошиб киради.
Жаҳоноро: Отажон, акам Аврангзеб Оламгир Сизга қасд айламиш.
Шоҳжаҳон: Биламен. У тез кунда тахтга муяссар бўлади. Аммо отасин ўлдиришга юраги чопмайди.
Жаҳоноро: Сизнинг “Тожмаҳал” ингизни буздиришидан чўчийдирмен.
Шоҳжаҳон: “Тожмаҳал” менинг кўз ёшларимдин бунёд бўлди. Уни ҳеч қандай куч бузолмагай. Илло, бул сарой минг йилларки замин зумради бўлиб осмонга салом йўллаб тургай!
Жаҳоноро отасининг қўлларидан ўпади. Отаси бахмал мато орасидан юрак шаклидаги олмосни беради.
Шоҳжаҳон: Қизим, “Кўҳинур” дан ҳам бебаҳо онанг номидаги ноёб олмос. Уни асра. Сен ҳозироқ қоч. Золим аканг ҳали замон келиб қолади.
Эшик қаттиқ тақиллайди. Жаҳоноро қочади. Эшик бузилади. Ичкарига мулозимларини эргаштириб, қилич кўтарган Аврангзеб киради. У Жаҳонорони қувиб етолмайди.
Аврангзеб: Қидиринг. Изланг. “Тожмаҳал” олмоси шундадир. Агар тополсак, бутун “Тожмаҳал” саройини сирин биламиз. Навкарлар ҳар ерни тинтишади.
Шоҳжаҳон: Сен отангни енгдинг, аммо унинг қилган ишлари устидан яна ҳам юксакроқ ишлар қилолмагайсан. Сўнгги ўтинчим шуки, “Тожмаҳал” ни бузмагин. Тарих лаънатига дучор бўлмагил.
Апофеоз.
Устунларни қора шарпалар йиқитишга ҳаракат қилиб юришади. Бу рақс орқали кўринишдан кўринишга ўтишга восита ҳисобланади. Улар гоҳ ҳарам бекалари, гоҳ табиблар, гоҳ навкарлар қиёфасида гавдаланади.
Ер қимирлайди. Одам қиёфасидаги устунлар қулаб, осмондан фаришталар кўмагида саҳнага Тожмаҳал биноси тушади ва ўша қора шарпаларни босиб қолади.
Шоҳжаҳон олисда юлдуздек унга боқиб туради.
ПАРДА
30 июль, 2017 йил
Гастроллар уюштириб чет элга кўрсатишга арзигулик ушбу “Тожмаҳал” асари тарихий ютуқларни кўрсатиб, халқ кўнглида келажакка ишончни мустаҳкамлаш билан бирга китоб ўқиганларгина шундай буюк ишлар қилишга қодирлигини исботловчи бадиий воситадир.
