Ny vahoakan'i Afrika

Araka ny dikan-teny iray, ny teny hoe "Afrika" dia avy amin'ny anaran'ny foko Berber Afrigia, izay nonina tany avaratry ny kaontinanta Afrikana, nisy koa ny faritany romanina an'i Afrika. Ny faritany romanina any Afrika dia natsangan'i Roma tamin'ny 146 talohan'i JK. e. teo amin’ny toerana nisy ny fanjakana Carthaginiana, nibodo ny faritra avaratrandrefan’i Tonizia maoderina. Nandritra ny vanim-potoanan'ny Empira, i Afrika dia anisan'ny faritany senatera ary notarihin'ny proconsul. Ny vanim-potoan'ny Fanjakana dia miavaka amin'ny firoboroboan'ny rafitra an-tanàn-dehibe. Nahazo ny zon'ny zanatany sy ny kaominina ny tanàna. Ny sosona lehibe indrindra tao amin'ireo tanàna ireo dia ny mpanjanaka romanina sy ny sangany romanina amin'ny mponina eo an-toerana. Ara-kolontsaina, nandritra ny Fanjakana, ny faritanin'i Afrika dia nandray anjara lehibe. Na izany aza, ny mponina teratany ambanivohitra dia nijanona ho vahiny tamin'ny fiteny latina sy ny kolontsaina romanina. Tamin'ny taonjato faha-4-5. lasa faritra nisy fikomiana goavana nataon’ny andevo sy andry izy io, izay nalemy be ny Empira Romana sy nanampy tamin’ny fianjerany. Tamin'ny 5 c. Nipetraka tany Afrika ny vandals. Tamin'ny 6 c. ny emperora Byzantine Justinian nahavita namerina ny morontsiraka, fa ny herin'ny Byzance dia marefo. Tamin'ny taonjato faha-7 Resin’ny Arabo ny faritany afrikanina.

Tany Afrika Avaratra, tamin’ny taonarivo voalohany talohan’i JK. e. nisy fanjakana mahaleo tena maromaro: Carthage, naorin'ny mpifindra monina avy any Fenisia, izay niteny fiteny semitika akaikin'ny teny hebreo, Maoritania ary Numidia, noforonin'ny Libiana. Taorian’ny fandresen’ny Romanina an’i Carthage tamin’ny 146 T.K. e. ireo fanjakana ireo, taorian’ny ady mafy loha, dia lasa fananan’ny Romanina. Taonjato vitsivitsy talohan'ny vanim-potoana vaovao dia nanomboka teo amin'ny faritanin'i Etiopia maoderina ny fivoaran'ny fiarahamonina saranga. Iray amin'ireo fanjakana nivoatra teto – Aksum – nahatratra ny fara tampony tamin'ny taonjato faha-4 talohan'i JK. n. f., rehefa tonga tany amin’ny tanin’i Meroe tao amin’ny Lohasahan’i Neily ny fananany tany andrefana, ary tany atsinanana – “Arabia sambatra” (Yémen ankehitriny). Tamin'ny taonarivo II sy. e. firenena matanjaka no nivoatra tany Sodàna Andrefana (Ghana, Mali, Songhai ary Bornu); Tatỳ aoriana, dia nisy fanjakana niforona teo amin’ny morontsirak’i Gineana (Ashanti, Dahomey, Congo, sns.), tany andrefan’ny Farihin’i Tchad (fanjakan’ny vahoaka Hausa) ary tany amin’ny faritra maro hafa ao amin’ny tanibe afrikanina.

Ny fitenin'ny vahoakan'i Afrika tropikaly, mipetraka any atsimon'ny fianakaviana Semitic-Hamitic, dia matetika mitambatra ho fianakaviana roa amin'izao fotoana izao: Niger (Congo)-Kordofan ary Nilo-Saharan. Ny vondrona Niger-Kordofanian dia ahitana ny vondrona Niger-Congo – ireo vondrona maro be indrindra sy mampiray: ny Atlantika Andrefana, Mande, Volts, Kwa, Benue-Congo ary Adamawa-Atsinanana. Ny vahoaka Atlantika Andrefana dia ahitana olona Fulbe be dia be monina amin'ny vondrona samihafa any amin'ny firenena rehetra any Sodàna Andrefana sy Afovoany, ny Wolof sy Serep (Sénégal), ary ny hafa, ny tendrony ambony amin'ny renirano Sénégal sy Niger (Guinea, Mali, sns. ), ny vahoakan'ny Volta (moy, loby, bobo, Senufo, sns.) – any Burkina Faso, Ghana ary firenena hafa. Anisan'ny vahoaka Kwa ny vahoaka be any amin'ny morontsirak'i Gineana, toy ny Yoruba sy Ibo (Nizeria), Akan (Ghana) ary Ewe (Benin sy Togo); akaikin'ny ovy no misy ny fiaviana, izay monina any atsimo ary indraindray antsoina hoe Dahomeans; toerana somary mitoka-monina no ipetrahan'ny olona miteny fiteny (na fitenim-paritra) an'ny Kru. Ireo dia Bakwe, Grebo, Krahn ary olona hafa monina any Liberia sy Côte d'Ivoire (Côte d'Ivoire). Ny vondrom-piarahamonina Benue-Congo dia noforonin'ny vahoaka marobe, izay nomena anarana taloha ho an'ny fianakaviana Bantu manokana sy ny vondrona Bantu Atsinanana. Ny vahoaka Bantu, izay mitovitovy amin'ny fiteny sy ara-kolontsaina, dia monina any amin'ny firenena Afovoany sy atsinanana ary atsimon'i Afrika (Repoblika Demaokratikan'i Congo (Zaire taloha), Angola, Tanzania, Mozambika, Zimbaboe, Afrika Atsimo, sns.). Ny Bantu dia nozarain'ny linguis ho vondrona 15: 1 – duala, lupdu, fang, sns.; 2ème -teke, mpongwe, kele; 3 – bangi, pgala, mongo, tetelya; Faha-4 – Rwanda, rundi; faha-5 – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6th-nyamwezi, niatura; Faha-7 – Swahili, Togo, hehe; 8 – Kongo, ambundu; 9th-chokwe, luena; faha-10; 11-bemba, fipa, tonga; 12 – Malawi faha-13 – Yao, Makonde, Makua; 14 – ovimbundu, ambo, herero; Faha-15 – Shona, Suto, Zulu, Spit, Swazi, sns.