Xoşbəxtlər arasında yaşamaq

Portret
(hekayə)

…Adəti üzrə tində dayandı. Köhnə məhəllədə tanış üz görəcəyinə əmin olmaq üçün metronun “Nizami” stansiyasınacan uzanan dar küçə boyu qorxaq uşaqlar kimi biri-birinə qısılmış yastı damlı, çat vermiş boz divarlı evlərə qapı-qapı göz gəzdirdi. “Qorabişən ayın bu bürküsündə küçə-bacada kim olacaqdıki?! “ Bir az toxdayandan sonra, cibindən dəsmal çıxarıb dazını, boynunu, saqqalını sildi. Divarlarına noxud, hisə verilmiş kilkə, pivə iyi hopmuş köhnə köşkə yaxınlaşıb, çox yox, bircə bakal çəllək pivəsi içib sərinləmək istədi. Bilirdi ki, bu köşk sahibinin “pivzavod” da qohumu işlədiyir, pivəsi “ təmiz” olur. Amma bu gün bəxti gətirmədi; pivə yox idi – nə təmizi, nə su qatılmışı. Pivəsatan da boş çəlləyin üstündə bardaş qurub milçəyini qovurdu. Bazar günü olsa da günortanın cızzaq çıxaran vaxtında küçə-bacada kişilərin gözə dəyməməsinin səbəbini indi anladı, təəssüflənən satıcıya gözləməyəcəyini bildirib uzaqlaşdı.

Amansız istidən yumşalan köhnə asfaltdan qalxan qətranlı mazut iyi havanı bir az da təngidirdi. Gözləməyə, üç-dörd dayanacaq da olsa, bu istidə bişə-bişə avtobusda yol getməyə halı olmadığından ara yolların kölgəliyi ilə “Parapet” ə üz tutdu.

Bağla üzbəüz kitab mağazasının bir küncündə rəngkarlığa aid ləvazimatlar, məşhur rəsm əsərlərinə illustrasiyalar satılır. Qabaqlar orada satıcı işləmiş köhnə tanışı ona, Qogenin “Kralın arvadı” əsərinin keyfiyyətli surətini söz vermişdi.”İndilər orda olar” – fikirləşdi. Bəlkə də Qogenin indi şedevr sayılan bəzi əsərlərini Qogendən yüz dəfə yaxşı çəkə biləcəyi halda, kiminsə “yaratdığı keyfiyyətli surət “ nəyinə gərəkdi, özü də bilmirdi.

Kilsənin tinindən mağazanın qarşısında əlində bükülü, uca çinar ağacının altında var-gəl edən tanışını gördü. Yaxınlaşıb görüşdü. “Üç gündü gəlib-gedirəm, yoxsan, bir şey olmubki?” – soruşdu və tələsik bükülünü ona uzatdı ki, dediyimdi, evdə açarsan, nəvələrim gözləyir, bağa gedəcəyik, bağışla, yoxsa bir pivə vurardıq kral arvadının sağlığına…

Gülüşüb ayrıldılar.

Havadan tər və tütün qoxusu gəlirdi. Qoca rəssam saqqalını qoxuyurmuş kimi burnunu çənəsinə tərəf əydi. “Buki, mənim iyimdi?”

Ev onu kirli qab-qacaqla, həftəylə yuyulmayan pal-paltarla, gündə on dəfə çəkib bəyənmədiyi eskizlərlə bezdirsə də, yenə, yaxşı ki, hələ tarakanlar daraşmayan balaca otağına dönürdü – illərlə xəyalında yaşatdığı, nəhayət, cəsarət edib kətan üzərində canlandırdığı xallı qıza toxunmaq üçün…

O, “Xallı “ adlandırdığı portretdən özgə ömrüboyu yaratdığı, muzeylərdə, xüsusi kolleksiyalarda olan bütün əsərlərini tonqala atıb yandırmağa hazır idi! Vaxtında “getmə!” deməyə cəsarəti çatmadığı sevgilisinin portretini Qogen görsəydi, bəlkə də öz çəkdiklərini zibilliyə tullayardı! Bu özünə vurğunluq deyildi, o, əmin idi ki, “Luvr” a layiq əsər yaradıb.

Siqaret yandırıb ağaca soykəndi. Son günlər az çəkirdi. Siqareti yarıyacan sümürüb tulladı. Öskürdü. Gəlmişkən bir neçə fırça almaq üçün mağazaya girəndə, əlindəki bükülü tələsik içəridən çıxan cavan qızın iri çantasına ilişdi. Görünür qız fikirli idi və çox tələsirdi ki, qolundan sürüşüb düşən çantanı içindəki kitablar, fırçalar və yağlı boya tübikləri döşəməyə dağılanda hiss etdi.

– B-bağışlayın, mümkünsə… Günahkaram, – qoca rəssam heyfislənərək dağılan əşyalara sarı əyildi. Qız onun sümükləri, damarları üzə çıxan arıq qolundan yapışdı.

– Narahat olmayın, mən özüm…

İkisi də diz-dizə çöməlib çantanı sahmana saldılar. Qoca ayağa qalxanda, üzünə tökülən buruq saçlarını yığa-yığa minnətdarlıq edən kimi gülümsəyən qızın sifətinə elə baxdı ki, bu məftunluq, heyrət, təəccüb dolu baxış deyəsən qızı qorxutdu da. Gördüyünə inanmaq istəmədi və ona elə gəldi ki, indicə, iyirmibir il cavanlaşdı.

– Bu… bu, ola bilməz?! Yox… bu mümkün deyil! – Sanki hansısa detalı dəqiqləşdirmək üçün bir az da gözlərini qıydı. – Rica edirəm, m-məni silkələyin! Bərk-bərk silkələyin!..

Gənc qızı vahimə basdı. Günün günortasında, şəhərin mərkəzində qoca manyaka rast gəldiyini zənn etdi. İstədi qışqırsın, ətrafdan kömək istəsin, bəd ayaqda, geriyə, mağazaya qaçsın, lakin maraq qorxuya üstün gəldi. Soruşdu:

– Axı, sizə nə oldu? Mümkün olmayan nədiki? – Qız çaşıb qalmışdı. – Eeeyy… baba, bəlkə xəstələnmisiz? Təcili yardım çağırım?

Qızın sözləri qocanın qulağına çatmırdı. O, döyükmüş baxışlarıyla qızın sifətindəki tanış cizgiləri sərbirah etdikcə iyirmibir ildi yaddaşından qopmayan mələyin canlı simasını bu isti yay günündə yenidən görməyi ona bəxş edən Allahına şükr etdi.

Birdən, yuxudan diksinib ayılan adam kimi harda olduğunu anlamağa çalışdı. Aldığı fırça, yağlı boyalardan qızın rəssam olduğunu, ya olacağını güman edib ərklə, yüz ilin tanışı kimi qızın zərif qolundan tutdu və sevincini gizlətmədən, ucadan qərarını dedi:

– Siz onu mütləq görməlisiz! Mütləq!..

Qız “nəyi?” – soruşmaq istədi, amma sual boğazında quruyub qaldı.

– Tələsmirsizki?.. Xahiş edirəm… etiraz etməyin.

Qoca rəssam elə bil qızı ovsunlamışdı. Əmin idi ki, onunla razılaşacaq, əgər sənətə bircə damcı da olsa sevgisi varsa, mütləq razılaşacaq.

Qızın bayaqkı qorxusu, tərəddüdü maraq dənizində batmışdı. Çəlimsiz, lakin qıvraq, yaxından tər və tütün iyi vuran, babası yaşında olan bu qəribə qoca onun xoşuna da gəlmişdi. Nəyə baxacağını soruşmadı, eləcə gülümsəməyə çalışsa da ürəyindəki təlaş qalmaqdaydı. Özgə vaxt olsaydı tanımadığı kişinin gözlənilməz təklifinə, ən yumşaq halda, şillə ilə cavab verərdi.

– Tələsməyinə tələsirəm, – dedi, – evdə xəstə anam məni gözləyir.

– Burda, yaxındadı, “Passay” ın tinində… Çox ləngitmərəm… Beşcə dəqiqəlik… Qızım, sözümü yerə salmayın…

“Qızım” deyib təkidlə xahiş etdiyindən qocaya yazığı gəldi, daha inad etmədən “gedək” desədə ürəyi sürətlə döyünürdü.

Bu şəhər elə də böyük deyil, adına baş şəhər desələr də, bircə günə o başından vurub bu başından çıxarsan. Ürəyə yatan həmsöhbətlə mənzilbaşı lap əlçatan olur.

Söhbətləri tutmuşdu. Yol boyu, illər öncə, gənc naturaçıya necə vurulduğundan, yaş fərqinə görə axmaqlıq edib ürəyini aça bilmədiyindən, adını şərti olaraq “Xallı” qoyduğu portreti onun şərəfinə çəkib təsəlli tapdığından danışdı… Qız da çəkinə-çəkinə, rəssamlıq məktəbində oxuduğunu söylədi.

Çatdılar. İnadkar rəssam irəlidə, ürkək qız arxada qədimi binanın birinci mərtəbəsinə qalxdılar.

Taxta qapını açarla açıb içəri keçdi, “mənim balaca emalatxanama xoş gəlmisiz, buyurun, ayaqqabınızı çıxarmayın “-dedi, qızı yığcam dəhlizə dəvət edib işığı yandırdı. Yaşına uyuşmayan cəldliklə otağına açılan qapıdan içəri şığıdı, “Kralın arvadı” nı bir tərəfə tulladı, ağır qara pərdəni aralayıb küçəyə baxan pəncərəni açdı. Acgöz işıq seliylə birgə yüngül giləvar otağın boğanağını toxdatdı.

Nə yarımçıq işlənmiş eskizlər, nə divarboyu yığılıb üstü parçayla örtülü tablolar, nə də qadın əli dəyməyən səliqəsiz otaq diqqətini çəkdi. Qoca rəssam pərdəni açanda qızın baxışları küncdə, bu sahmansızlığı ört-basdır edən, yəqin ki, ona göstərmək istədiyi üstü narıncı parçayla örtülü portret qoyulmuş iri molbertdə ilişib qaldı. Qızın sual dolu gözlərinə heyranlıqla baxan ev sahibi molbertə yaxınlaşdı.

– Xahiş edirəm, – dedi, – gözlərinizi yumun… Ürəyinizə başqa şey gəlməsin. Qorxmayın, yumun…

Qız narahat görünsə də, gizlənpaç oynayan uşaq kimi gözlərini ikiəlli yumdu. Həyacandan qoca rəssamın barmaqları titrəyirdi. Qızı ləngitməsin deyə örtüyü yarıyacan açıb molbertin tinində dayandı. O, yuxuda olmadığına inanmaq istəyirdi!

– İndi baxın, – pıçıldadı.

Gənc qız qeyri-adi nəsə görəcəyinə əmin olsa da, biri-birinə pərçim etdiyi nazik barmaqlarını asta-asta, tərəddüdlə aralayaraq qızarmış yanaqlarına tərəf sürüşdürdü.

Qoca rəssam ilk öncə onun gözlərində getdikcə artan parıltını gördü. Qız, heyranlıqdan qışqıracağına ar edib getdikcə aralanan dodaqlarını əlləriylə qapadı. Babası yaşında kişiylə üzbəüz dayanıb “öz” çılpaq portretinə baxdığından yox, gördüyünə inanmaq istəmədiyindən özünü saxlaya bilməyib kəkələdi:

– B-bu-bu ki… mə-nəmm?! – deyə bildi. Bir xeyli hərəkətsiz dayanıb baxdı, sonra addım-addım, özündən ixtiyarsız portretə yaxınlaşdı, örtüyü tamamilə açıb, “bu, ola bilməz!” pıçıldayaraq iki addım geri çəkildi. Qız sanki sehrə düşmüşdü. Ona elə gəldi ki, bu miskin otaqda təkdi və güzgü qabağında məftunluqla öz bədənini seyr edir. Uzun barmaqları dodaqlarına, boynuna, döşünün giləsinə toxunduqca halı dəyişdi, elə məst oldu ki, az qala sağ çiynindəki ağır çantasını yerə salacaqdı… Və birdən ona zillənmiş yad baxışdan diksindi. Əllərini gizlətmək üçün yer tapmadı. Çaşqınlıq və xəcalətdən qıpqırmızı qızardı. Elə birdən də anladı ki, yox, bu baxış heç də yad deyil, bu, aylarla, bəlkə də illərlə, sol sinəsindəki üç xalı saymasa, eynən ona oxşayan qadının virtual surətiylə bir otaqda yaşayıb qocalmış rəssamdı.

Susurdular.

Qız hələ də özünə gələ bilməmişdi. Nəhayət, o üç xalı harda gördüyünü düşünərək gözünü portretdən çəkdi.

– Təxəyyül… bu qədər oxşarlıq yarada bilməz axı?!.. Bu, möcüzədi!

– Təəcübləndiz?.. Əlbəttə, bu siz deyilsiz. Əfsus… İyirmibir il əvvəl yəqin siz heç doğulmamışdınız. Yaşınız ya on yeddi ola, ya olmaya.

– On doqquz, – qız gülümsəyərək dəqiqləşdirdi. Qəfil, tələsdiyi yadına düşdü. – İnanın, təsadüfi, müəmmalı olduğu qədər xoş tanışlıq oldu. Əfsus, mən qaçmalıyam, xəstə anamı tək qoymuşam. O…

Daha heç nə demədi. Demək istəmədi.

Qoca rəssam dəhlizə çıxıb qapını açdı. Qız razılıqla:

– Ötürmək lazım deyil, – dedi, – özüm…

– Sözümü yerə salmadığınız üçün minnətdaram. Yenə gəlin…

– Ola bilər…

Qız pillələri düşərkən geri dönmədən yüngülcə əl elədi.

Qoca rəssam çoxdan qapısını kiminsə arxasınca bağlamamışdı…

* * *

Mənzilində qonaq qəbul etmədiyindən qapı tıqqıltısına yadırğamışdı. Tıqqıltı zəif olsa da ara vermirdi. “Hikkəli adama oxşayır”. Hamamdan tələsik çıxıb qapıya yaxınlaşdı. Gözlükdən baxmadan qapını açanda gözlərinə inanmadı: əynində bənövşəyi sarafan, əlində ağ kağıza bükülü balaca dördkünc zərf tutan dünənki qız idi. Köhnə tanışlar kimi görüşdülər. Otağa keçəndə soyuq şərbət təklif etdi, qız minnətdarlıqla “içmirəm” deyib əlindəki zərfi masanin küncünə qoydu, dünəndən üstü açıq qalmış portretə yaxınlaşdı. Sözlü adama oxşayır, amma danışmır, portreti ilk dəfə görürmüş kimi süzürdü.

– İki il boyu, – rəssam sükutu pozdu, – həftədə iki kərəm emalatxanama gələrdi. Nədənsə, yüzlərlə naturaçı qızın içindən onu seçmişdim. Onunla işləmək məni yormurdu, əksinə, özümü gümrah hiss edirdim. Gözəlliyi bir yana, bilirdim, pula ehtiyacı var, tələbəydi… Son vaxtlar, iş oldu-olmadı, dərsdən sonra iki şirin kökəylə gəlirdi. Qəhvə içməyə. Sən demə qəhvəni heç sevmirmiş, bəhanəymiş… Mən axmağı sevirmiş!.. Əslində mən də vurulmuşdum!.. Qızlar qürurlu olur. O, etiraf etməyə utanır, mən “yox” cavabı alıb gülünc vəziyyətə düşəcəyimi düşünən sarsaqsa cəsarət tapıb ürəyimi açmağa… Və bir gün “Nağıl” tortuyla gəldi. Soruşdum ki, bu nə xəcalətdi verirsən? Dinmədi, bir dilim kəsib mənə yedizdirdi, sonra düz gözümün içinə baxıb gülə-gülə dedi ki, indicə sən mənim nişan şirnimi yedin, xeyir-dua ver, bəlkə xoşbəxt oldum… Bilsəydiniz o sözlərdə, o gülüşdə nə qədər istehza, qəzəb, nə qədər əzab vardı!.. Boğazımda ilişib qalmış son tikəni qaytarmaq üçün vanna otağına qaçdım, dönüncə… o, yox olmuşdu – gəldiyi kimi sakitcə, getmişdi… Belə…

Gözlərində ilişib qalmış iki damla yaşı qız görməsin deyə hamama keçdi. Üz-gözünü soyuq suyla yuyub otağa qayıtdı. Tale bu dəfə də onunla oyun oynadı; eynən iyirmibir il əvvəlki kimi otaq boş idi, qız getmişdi. Dəhlizə cumdu, aralı qalmış qapıya çatanda aşağı mərtəbəni tərk edən iti addım səsləri kəsildi.

Az qala dəli olacaqdı. Var-gəl etdi, onu otaqda tək qoyub çıxdığı üçün özünü, vidalaşmadan getdiyinə görə qızı qınadı.

Yadına düşdü ki, qəlyanaltı etməyib; soyuducudan kolbasa götürüb doğradı, iki dilim qara çörək, termosdan dünəndən qalma kruasanla içməyə bir fincan qəhvə süzdü. Taxta podnosa yığıb otağa keçib oturdu. Qəhvədən bir-iki qurtum içmişdi ki, gözünə masanın küncündəki zərf sataşdı. Fincanı yerə qoyub siqaret yandırdı. Gözünü zərfdən çəkmədən ikinci, üçüncü siqareti alışdırdı. Axırki, özünü saxlaya bilmədi, ayağa durub ona yaxınlaşdı. Üstündə xırda hərflərlə” xalsız qızdan” yazılmış məktubu o üz-bu üzə çevirdi.

Əlləri əsə-əsə zərfi açdı. Yəqinki, zərfə yerləşmədiyi üçün ikiyə qatlanmış, nəmişlikdən saralmış vatman kağızını çıxaranda əl boyda məktub və əlil arabasında oturub gülümsəyən qadınla qol-boyun olmuş, indicə qaçıb gedən gənc qızın şəkli masanın üstünə düşdü. Qoca rəssamı soyuq tər basdı. Vatmanın qatını açdı. İlahi, ilk seansda adi qələmlə qızın üz cizgilərini işləmişdi-o idi. “Saxlayıb”.

Əl boyda dama-dama dəftər vərəqində yazılmışdı:

“ Mən onu ilk baxışdan tanımışdım… Məktubun içindəki şəkili siz çəkmisiz, yəqin unutmazsız… Qoy sizdə qalsın… Sənədlərimi rəssamlığa verəndə, anam bunu göstərib demişdi ki, əgər daha yaxşı çəkəcəksənsə, get, oxu… O sizin barədə heç nə danışmayıb. Bu sizin sirrinizdi. Beş ildi əlil arabasına məhkum olmuş insanı incitmək istəmədiyimdən təsadüfi görüşümüzü də ondan gizlətdim-belə yaxşıdı. Bu da bizim sirrimiz olsun… Məncə, böyük sənətkar olmaq üçün istedad və zəhmət mütləqdi, sevmək üçünsə təkcə ürək kifayətdi… İtirməyə nə varki?!” Balaca şahzadə” də deyilən kimi: Gözlər kordu. Ürəklə, qəlblə axtarmaq lazımdı… Özünüzə əzab verməyin.

Hörmətlə: Xalsız qız.”

Otaq başına fırlandı. Qoca rəssam ilk dəfə özünü daha tənha, daha bədbəxt hiss etdi, barmaqları titrəyib boşaldı, əlindəkilər yerə səpələndi. Divar saatının çıqqıltısını ürəyinin döyüntüsü boğdu. Özünü güclə divana çatdırdı…

…Küçədə şütüyən maşınların uğultusu qalın divarları dəlib içəri keçmir, elə divarın o üzündəcə sınırdı… Təkcə metro qatarlarının on-onbeş dəqiqədənbir zirzəmini silkələməyi olmasaydı, bu otağı dünyanın ən sakit guşəsi sanardın.

Yarıaçıq qapıyla molbertin arasındakı tünd yaşıl örtüklü divanın, qənşərindəki nimdaş kilimin üstündə, qələmlə işlənmiş neçə – neçə əzik eskizlər, masanın üzərindəki qəzet-jurnallar, içində bir dilim büzüşmüş kolbasa, qurumuş çörək qırıntıları və ketçup ləkəsi olan ağ çini nimçə, yarımçıq qəhvə fincanı, üstünə qarışqalar daraşmış bir qırıq kruasan, son gilələri görünən yarıaçıq “Kent” qutusu, ağzınacan siqaret kötüyü ilə dolu saxsı külqabı, otağın bir küncündəki molbertin üstündən sürüşüb düşmüş çılpaq qadın portreti… Bu artıq tamamlanmış natürmort deyildi, sahibsiz yarıqaranlıq otağın sükutuydu.

İri pəncərədən içəri dolmaq arzusuyla çabalayan gün işığının qarşısını xaincəsinə kəsən ağır qara pərdələrə bir toxunuş bəs idi ki, həyat əvvəlki məcrasına dönsün – otaq “dirilsin”. Əfsus ki, otaqda, kruasan tikəsinə daraşmış, indi də nimçənin kənarına yaxılmış ketçup qalığının həndəvərində dolaşan qarışqaları saymasaq, bu toxunuşa cəsarət edəcək canlı yox idi; balaca otağın sakini kimi bütün əşyalar da əbədi səssizliyə məhkum olmuşdu. İlk baxışdan cansıxıcı görünən bu təbii dekorasiya, sanki dünyanın ən nüfuzlu muzeyində nümayişi üçün kətan üzərunə köçürəcək rəssamı gözləyirdi…