Buch lesen: «Монда без дә бар әле! / Мы тоже здесь живём!»

© Татарстан китап нәшрияты, 2016

© Миңнуллин Р. М., 2016

* * *

Шигырләр

Яңа шигырьләр, яңа тәрҗемәләр

Заманнар үзгәрү белән бергә шагыйрьләр дә, шагыйрьләрнең шигырьләре дә күпмедер бер дәрәҗәдә үзгәреш кичерә икән. Хәзер инде, күпме генә теләсәң дә, яшь чактагы кебек самими, ихлас һәм беркатлы шигырьләр яза алмыйсың. Күңел башка, хисләр башка, җәмгыятьтәге үзгәрешләргә, тирә-як мохиткә, яшәешкә мөнәсәбәт тә элеккеге түгел. Тормыш һәм иҗат тәҗрибәсе дә шактый тупланган. Шуңа күрәдер, мөгаен, язылган шигырьләрнең дә темалары, эчтәлеге, асылы яңара. Шагыйрь күңелен яңа уйланулар, борчылулар, яңа эзләнүләр биләп ала. Шигырьдәге хисләр конкретлаша башлый; җәмгыятьтә барган кискен борылышлар, бигрәк тә милләткә, республика язмышына кагылышлы җитди вакыйгалар җитди шигырьләр язарга этәргеч бирә. Шигырьләрдәге миллилек элек беленер-беленмәс кенә чагылыш тапкан булса, хәзер инде ул беренче планга калкып чыга. Бу инде – заман таләбе, күңел таләбе. Моны инде милли шагыйрьнең халык алдындагы, ил алдындагы миссиясе дип карарга кирәктер. Үз милләтеңнең бүгенгесе һәм киләчәге хәл ителгәндә, Туган илеңнең, дәүләтчелегеңнең (мин биредә, әлбәттә инде, иң элек үзебезнең Татарстаныбызны күз алдында тотам!) язмышы кыл өстендә булган куркыныч бер вакытта, шагыйрь һәрвакыт үз халкы белән бергә чакта гына, халык кайгысы белән кайгырып, халык шатлыгы белән шатланып яшәгәндә генә милли шагыйрь булып саналырга хаклы! Һәм иң мөһиме – аның шушы халәте иң элек шигырьләрендә чагылыш табарга тиеш!

Әлеге фикерләремне мин, билгеле инде, үземнән, үз тәҗрибәмнән чыгып әйтәм. Узган елларда Татарстан китап нәшриятында «Татарларым» дигән китабым дөнья күрде. Минем өчен бик тә кадерле басма, чөнки ул фәкать милли шигырьләрдән: халкыбызга, аның тарихына, бүгенгесенә, халкыбызның күренекле шәхесләренә багышланган шигырьләрдән гыйбарәт. Аннары «Мыек астыннан гына…» дигән китабым да басылып чыкты. Дөрес, анысы бик үк җитди түгел шикелле. Әмма ул беренче карашка гына шулай тоела. Андагы шигырьләрнең күбесе шулай ук аерым шәхесләргә, аерым вакыйгаларга багышланган. Шаяртып, юморга төреп бирелгән шактый җитди фикерләр дә җитәрлек анда. Турыдан-туры әйтсәң, кабул да итмәскә мөмкиннәр, уен-көлке белән узып китә: кемнәрдер үпкәли алмый да кала, кемнәрдер аңламамышка салыша…

Инде менә өр-яңа китабымны укучыларыма тәкъдим итәм. «Монда без дә бар әле!» исемле ул. Биредә дә алда атап киткән китапларымдагы кебек үк милли рух, милли хисләр өстенлек итә. Китабымның тагын бер үзенчәлеге бар: укучылар соңгы елларда язылган яңа шигырьләремне уку белән бергә яңа тәрҗемә-шигырьләрем белән дә таныша алачаклар. Хикмәт шунда ки: соңгы елларда башка халыкларның шагыйрьләрен татар теленә тәрҗемә итү белән ныклап шөгыльләнергә туры килде. Тәрҗемәләр белән шулкадәр кызыксынып киттем, үзем өчен өр-яңа шагыйрьләр ачтым, тәрҗемә эшенең авырлыгын да, аның тәмен, ләззәтен дә аңлый башладым шикелле. Баксаң, башка шагыйрьләрне үз телеңә тәрҗемә итү ул – үзе бер шигъри мәктәп икән. Ул шагыйрьләр бер-берсенә һич кенә дә охшамаганнар: аларның һәрберсенең үз дөньясы, дөньяга үз карашы, үз мөнәсәбәте, һәрберсенең үз милли үзенчәлекләре, үзләренең образлар системасы, шигырь калыбы, шигырь техникасы… Тәрҗемә иткәндә, син аларның шигъри дөньяларында яшәп аласың… Һәм аларның шигырьләрен, татар теленең бөтен мөмкинлекләрен кулланып, тылсымлы татар сүзләрен файдаланып, татар шигъриятенә яраклаштырасың, бер үк шигырьнең ике телдәге тәңгәллеген, төгәллеген дә сакларга тырышасың. Шулай ук шигырьнең калыбына, рухына кагылмыйча, яңгырашын шул килеш калдырган хәлдә, аны үзебезнең укучыларыбызның хозурына тапшырасың… Әлбәттә, ул тәрҗемәләрдә, шагыйрь буларак, минем дә өлешем бар, аларның тукымасына минем дә хисләрем, уй-фикерләрем сеңгән… Үзем яратып, бирелеп, мавыгып тәрҗемә иткән ул шигырьләр – хәзер инде минем дә иҗат җимешләрем… Алар, һичшиксез, минем үз шигырьләремә дә аваздаш, рухташ, алар минем үз шигъриятемнең дәвамнары кебек. Игътибарлы укучы ул кадәресен дә сизми калмас. Ә инде мин әсәрләрен тәрҗемә иткән шагыйрьләр күптән инде минем үз шагыйрьләремә әйләнде. Шигырь сөючеләребез ул шагыйрьләрне дә үз итәрләр, шигырьләрен дә яратмый калмаслар дигән эчке бер ышанычым бар.

Монда без дә бар әле!

Без яшибез бер Рәсәйдә,

Кайныйбыз бер Казанда.

Алыш-биреш дәвам итә

Рәсәй дигән базарда…

Моннан ары татарларны,

Белмим, кем дип атарсыз?! –

Әмма Рәсәй дигән дәүләт

Була алмый татарсыз!

Юк безнең башка илебез,

Безнең башка җиребез.

Шушында аккан каныбыз,

Монда тамган тиребез…

Шушы илгә, шушы җиргә

Береккән кендегебез.

Ерак-ерак тарихлардан

Күренә кемлегебез…

Бетереп булмый татарны –

Тарихны бозып кына,

Үтереп булмый татарны –

Тарихтан сызып кына…

Татардан котылалмыйсың,

Татарны куалмыйсың,

Бу татарны, тырышсаң да,

Беркая куялмыйсың!

Хакыйкатьне белер өчен,

Тарихны актарыгыз!

Бу илгә, бу җиргә безнең

Бар, бар, бар хакларыбыз!

Тарихтагы кара эзләр –

Без калдырган эз түгел.

Без килмешәк түгел монда,

Килмешәкләр – без түгел.

  Без яшибез Рәсәй дигән

  Татар киңлекләрендә:

Күрдек тиңлекләрен дә без,

Күрдек кимлекләрен дә…

Татар – илбасар да түгел,

Юлбасар да, баскын да…

Безнең бу – үз урыныбыз

Якты кояш астында.

Тик кемгәдер, кемнәргәдер

Дөнья һаман тар әле…

Сез алай бик кәпрәймәгез:

Монда без дә бар әле!

24.01.10

Өмет

Рәхәт тормыш килер дидек –

Килмәде.

Бәхет безгә елмаймады,

Көлмәде.

Бәхет безне бар диеп тә

Белмәде.

Күңел генә берсенә дә

Күнмәде,

Өмет кенә беркайчан да

Сүнмәде…

12.01.05

Курыкмагыз, тешләсеннәр!

Этләр талый! Әйтерсең лә

Казан – этләр оясы.

Хуҗасыз ул ач этләрне,

Белмим, кая куясы?!

Урамыннан узып булмый –

Өскә этләр ташлана.

Югыйсә этләр җитәрлек

Ул этләрдән башка да.

Өерләре белән алар

Сикерәләр өстеңә.

Әллә үзләре шундыйлар,

Әллә кемдер өстерә…

Әллә алар – хуҗасызлар,

Әллә инде кыргыйлар:

Шагыйрь диеп тә тормыйлар –

Прәме өскә ыргыйлар.

Тешли алар хатын-кызын,

Картын, бала-чагасын…

Белмиләр алар чамасын –

Күрүче юк чарасын.

Юк ул этләргә тиюче,

Юк аларны тыючы,

Һич югында, җыеп алып,

Юк бер ябып куючы.

Ул җаваплы кешеләрне,

Белмим, ни эшләтергә?

Ах, берәрсен шул этләрдән

Бер генә тешләтергә?!

Өер-өер этләр йөри,

Ул этләр арта тора.

Тешләргә дип, берсе алда,

Калганы артта тора.

Чукынып китсен этләре! –

Өер-өер йөрсеннәр.

Курыкмагыз, тешләсеннәр,

Кагылмагыз, өрсеннәр!

Тимик! Эт белән эт булу –

Егетләр эше түгел.

Һәм тимибез, кызганабыз, –

Эт бит ул кеше түгел.

24.03.05

Димәк ки…

Эшләгәннең бездә кадере юк,

Талантлылар бездә кирәкми.

Остакуллар кирәк түгел икән,

Уртакуллар кирәк димәк ки.

Бәлки шуңадыр да – уртакуллык

Бөтенебезгә дә уртак ул.

Шулай булмас иде, талантларга

Бәя бирүчеләр – уртакул.

22.03.05

Изге Болгар җыены

Әй мөбарәк бүген бәйрәмебез,

Түп-түгәрәк безнең җыеныбыз!..

Бабайларның изге туфрагына

Изге ният белән җыелыгыз!

Җыелсак та таралырбыз кабат,

Күңел белән ләкин таралмагыз.

Таркалышсак, бер-беребезне без

Тырышсак та эзләп табалмабыз…

Таралсак та төрле кыйтгаларга,

Мәңгелеккә ләкин таралмабыз!

Ялгыз гына, берәм-берәм генә,

Киләчәккә карап баралмабыз.

Каралтырга безне тырышырлар,

Ак калыгыз, зинһар, каралмагыз!

Иң караңгы заманаларда да

Пыскып булса да, без яналганбыз.

Яуларда да исән калалганбыз,

Хәтәр татар диеп дан алганбыз!

Без бу җиргә үлмәс татар булып,

Фәкать татар булып яралганбыз.

Очкан татар тирән упкынга да,

Менгән татар, биек үрләргә дә.

Татар булып без туганбыз икән,

Татар булып язсын үләргә дә…

Нәкъ мең еллар элеккеге кебек

Гөрләп тора бүген Болгарыбыз!

Болгарыбыз – карап торганыбыз!

Истә әле илләр корганыбыз!

Болгарыбыз – чәчкән-урганыбыз!

Истә әле бөек булганыбыз!

Бөек булып калыр Болгарыбыз –

Шул Болгарның бөек уллары без!

Җыйды безне изге Болгарыбыз…

Өзелмәсен күңел кылларыбыз,

Сүрелмәсен күңел моңнарыбыз.

Изге булсын һәрбер кылганыбыз,

Имин булсын килер елларыбыз,

Һәм хәерле булсын юлларыбыз!

Рухи туганлыкка ирештерсен,

Килештерсен безне Болгарыбыз,

Башка бөек халыкларга кабат

Тиңләштерсен безне Болгарыбыз!

Киңәштерсен, көрәштерсен безне,

Берләштерсен безне Болгарыбыз!

10.06.06

Хуш инде, иске Казан!

И борынгы, иске Казан!

Күңелне җилкетәсең.

Аерылабыз, хуш инде!..

Мин китмим, син китәсең.

Исем китеп карап йөрим

Абына да сөртенә…

Иске Казан юкка чыга,

Иске Казан сүтелә.

Ничек түзәдер бу Казан

Тарихның җәберенә?

Йортлар түгел, ә халкымның

Хәтере җимерелә.

Юк, юк, дошманнар җимерми,

Җимерәбез үзебез.

Борынгыдан берни калмас –

Бераз гына түзегез!

Без төзибез өр-яңасын,

Ул озак торыр микән?

Ул балкып торыр микән соң,

Безнеке булыр микән?..

Уза заман, туза Казан…

Казан гына тузамы?

Туза бит тарих тузаны…

Күңел шуңа сызамы?

Юкка чыга иске Казан…

Мин инде нишли алам?

И борынгы, изге калам,

Сиңа кул изәп калам.

Юкка чыга иске Казан…

Яңасы ничек булыр?!

Яңа чорлар көтә безне –

Ничекләр кичеп булыр?!

29.03.05

Тышта…

Тышта бүген – башка вакыт…

Калмыйк әле без дә ятып,

Карыйк әле без дә татып!

Тышта бүген – башка чорлар…

Без белмәгән башка җырлар,

Узылмаган башка юллар.

Тышта бүген – башка заман…

Әллә яхшы, әллә яман?!

Аңлый алмыйм әле һаман.

26.03.05

Татар яшьләренә

И татарның киләчәге,

И татарның яшьләре!

Булмасагыз ярар иде

Татарның күз яшьләре.

Татарның сез горурлыгы,

Даны булсагыз иде,

Бөтен татар дөньясының

Җаны булсагыз иде!

Тик сезгә бер соравым бар:

Бармы сездә татарлык?

Нинди сыйфатларыгыз бар

Татар диеп атарлык?

Сезме ул ата-бабаның

Өметләрен акларлык?

Сезме ул авыр чакларда

Халкыбызны якларлык?

Үзебезнең татармы сез,

Әллә инде башкамы?

Кызыкмагыз! Әллә инде

Ул башкалар кашкамы?

Кашка түгел, һичкенә дә

Без башкадан ким түгел.

Әгәр кашкалар бар икән,

Алар безгә тиң түгел.

Сезме ул татар кавеме -

Бар дөньяны тотарлык?..

Татарлыктан оялмагыз,

Оят түгел татарлык!

Сезгә сәер дә тоелыр

Шагыйрнең бу үгете.

Тик белегез: татарымның

Сез бердәнбер өмете!

Сезне күрсәм, бераз гына

Җылынып куя күңел.

Сез булганда без бит әле

Бөтенләй беткән түгел.

Без бу җирдә күпне күрдек:

Асылдык та атылдык.

Татар булу җиңел түгел,

Татар булу – батырлык!

Татар булалмый куркаклар,

Манкортлар һәм мескеннәр.

Үзебезгә сорау бирик:

Без кем әле, без кемнәр?

Без ил корган, дөнья тоткан,

Без чәчкән, урган халык!

Кыскасы, без ни тотсак та

Булдыра торган халык!

Менә сезгә тарих, җыр-моң,

Менә сезгә тел, дәүләт…

Без кулдан килгәнне эшләдек,

Ә хәзер сезнең нәүбәт!

22.06.2006

Яңа еллар хәзер тизрәк килә

Яңа еллар хәзер тизрәк килә,

Буран бурап, буран дулатып…

Нигә шулай каударланадыр ул,

Нигә ашыгадыр бу вакыт?!

Яңа еллар хәзер тизрәк килә,

Яңа еллар хәзер өлгеррәк.

Алай түгел иде без яшь чакта,

Башкачарак иде элегрәк.

Килә иде ашыкмыйча гына,

Сагындырып кына, көттереп…

Хәзер исә килгән һәр Яңа ел

Бәгырьләрне ала өттереп.

Яңа еллар хәзер тизрәк килә,

Туктатып та булмый ичмасам.

Вакыт шулай бик тиз узар диеп

Уйламаган идем һичкайчан…

Гомер элек акрын ага иде,

Дөньялары шундый идеме?..

Әллә еллар кызулады шунда,

Әллә безнең тизлек кимеде?

Яңа еллар тизрәк килгән саен,

Гомерләр дә тизрәк үтелә.

Гомер йомгагы бик тиз тәгәри,

Гомер йомгагы тиз сүтелә.

Яңа еллар белән картлык килә…

Күңелләрне тырный шул инде.

Яңа еллары да, картлыгы да

Бездән сорап тормый шул инде.

Безнең яшьтә хәзер хәлләр башка,

Безнең яшьтә комнар коела.

Кемнәрдәндер комнар коеладыр,

Миннән менә моңнар коела.

Өлкән яшьтәгеләр китә тора,

Япь-яшь кызлар безгә киләчәк.

Безгә карап елмаячак алар,

Безгә карап, алар көләчәк.

Чибәр-чибәр кызлар, беләм инде,

Хәзер инде безгә карамас.

Кызлар карамаса, без карарбыз,

Ярамаса, әйдә, ярамас.

Борчылмагыз, бу очракта безнең

Йөрәк түгел, акыл җиңәчәк.

Ә шулай да кызлар – кызлар инде,

Матур булыр төсле киләчәк.

Яшибез бит әле! Тыеп булмый

Күңелләргә тулган шатлыкны…

Бәйрәм белән басыйк сагышларны,

Бәйрәм белән алдыйк картлыкны!

Көлешкән һәм шаярышкан булыйк,

Ыгы-зыгылардан бушаныйк…

Бәхетлеләр булып кыланышыйк,

Үзебез дә шуңа ышаныйк!

Яңа еллар шулай берәм-берәм

Килә тора, килә торсыннар.

Депутатлар закон чыгарсыннар,

Игенчеләр иген урсыннар!

Ә шулай да тормыш рәхәт бит әй,

Яңа еллар җиткәч, бигрәк тә…

Без карт булып кыланабыз гына,

Без егетләр әле кирәктә…

Яңа еллар хәзер бик тиз килә,

Быелгысы бигрәк ашыга:

Сөендерим әле боларны, дип,

Кочак җәеп килә каршыга.

Яңа елда кебек бу дөньяның,

Бу тормышның бөтен яме дә.

Шатлыгыбыз эчебезгә сыймый –

Без балалар кебек әле дә…

Яратабыз инде бәйрәмнәрне,

Бәйрәм саен килгән ялларны…

Ә Яңа ел ел да киләчәк ул,

Каршыларга язсын аларны.

Ярың булса, шундый булсын!

Ярың булса, шундый булсын:

Күңелеңне күрерлек,

Синең кайнар кочагыңа

Үзе килеп керерлек.

Ярың булса, шундый булсын:

Бергә гомер сөрерлек.

Сине ефәкләргә урап,

Алтыннарга төрерлек!

Ярың булса, шундый булсын:

Кадереңне белерлек.

Бөтен кайгы-шатлыгыңны

Урталайга бүлерлек!

Ярың булса, шундый булсын:

Син дип янып йөрерлек.

Бер генә көн күрмәсәң дә

Бәгыреңне телерлек!

Ярың булса, шундый булсын:

Синең өчен үлерлек.

Юк, юк, үләрлек булмасын,

Булсын ул яр гомерлек!

2004

Яшәр идем…

Яшәр идем мин бу җирдә

Былбыл булып кына,

Сайрар идем көйләремне,

Талга кунып кына…

Очар идем мин биектә

Бөркет булып кына,

Күзәтер идем җиремне,

Өстән торып кына…

Кайтыр идем туган җиргә

Кырказ булып кына,

Гомер итәр идем илдә,

Оя корып кына…

Ә мин һаман яшим әле

Кеше булып кына…

Кош була алырмын, ахры,

Кабат туып кына.

19.03.05

…икән

Көз гел моңнан тора икән,

Җанга моңнар тула икән,

Көз и моңландыра икән –

Миңнуллинландыра икән!

2003

Бик тә аңлыйм хәлләреңне…

Яшьлек дустым Рим Гаскәригә

Күз алдымнан китми һаман

Син яраткан Гатия…

Андыйлар тик синең төсле

Гашыйк җаннарга тия.

Бигрәк чибәр иде шул ул,

Бигрәк матур кыз иде:

Егетләрнең күңелләрен

Өтә торган куз иде.

Куз иде шул, ялкын иде,

Безгә дә якын иде.

Синдә генә, синдә генә

Иң матур хатын иде.

Синең Ләйләң булгандыр ул,

Алиһәң иде микән?

Йолдыз иде, сүнде инде –

Әллә күз тиде микән?

Үзе сүнде, гүзәллеге

Калды безнең хәтердә…

Сине ничек юатырга,

Тагын ниләр әйтергә?

Үзең генә беләсеңдер

Ничек авыр булуын…

Югалтты шул инде Илеш

Үзенең бер сылуын.

Гатиянең юклыгына

Һич ышанып беталмыйм.

Хәлләреңне бик тә аңлыйм,

Ярдәм генә итәлмыйм.

9.11.05

Вәхшилек

Ерткыч җанварлар күбәйде

Кешеләр арасында.

Каян шулкадәр кансызлык

Бу адәм баласында?!

Арта бара арабызда

Кансызлар, җанкыярлар.

Ул канкоярларны кемнәр

Кайчан ничек тыярлар?

Фәлән итим, төгән итим

Чорыңны, дәвереңне!..

Кеше үтерү үзе бер

Һөнәргә әверелде.

Шушыларны уйлыймын да

Мин имәнеп китәмен.

Әйтерсең лә белми алар

Үлемнең ни икәнен.

Ах, вәхшиләр! Тарихларда

Калыр кара даннары…

Үзләренең дә беркөнне

Тамар кара каннары…

Юктыр аларның бер кат та

Үлеп караганнары.

22.03.05

Шагыйрь

Әллә кем дә түгел кебек.

В. Тургай

Әллә кем дә түгел кебек,

Гап-гади бер кеше.

Шигырь язу – бар белгәне,

Бар эшләгән эше.

Бер карасаң, патша кебек,

Бер карасаң – гыйбад.

Безгә аның үзе түгел,

Гыйбадлыгы кыйбат.

Бер карасаң, әүлия ул,

Бер карасаң – салмыш.

Кайсы чакта хактыр да ул,

Кайсы чакта – ялгыш…

Үзе акыл иясе ул,

Үзе исә җүләр.

Ул шул акыллы килеш тә

Җүләр булып үләр.

Әллә кем дә түгел кебек,

Ә бит нинди сүзе!

Нинди генә булса да ул –

Милләтенең йөзе.

Гадәти бер кеше шундый

Сәер буламыни…

Була… Сәер булмаса, ул

Шагыйрь буламыни?!

20.03.05

…заман

Иркәләнер заман түгел,

Әрнер һәм сызлар заман…

Моңланыр, җырлар заман бу,

Утырып елар заман…

Әхлакка түгел, акчага

Башларны орган заман…

Орлыксыз чәчкән заман бу,

Чәчми дә урган заман…

Азгын заман, азган заман,

Үзең дә азар заман…

Шигырь язар заман түгел,

Акылдан язар заман…

Юләр кебек, тик торганнан

Авызын ерган заман…

Бигрәк озакка китте бу –

Һич узмый торган заман…

24.03.04

Бик тырышсам…

Шактый җыелган эшләрем,

Кылган гамәлләрем…

Тырыштым инде, тырмаштым,

Таптым әмәлләрен.

Ныграк тырышсам, бөек тә

Була ала идем.

Мин бит бәләкәй чактан ук

Булган бала идем!

Нык тырышсам, исемемне

Данга күмә идем.

Үлсәм дә мин, данлы, шанлы

Булып үлә идем.

Бик тырышсам, мин шәбрәк тә

Язган булыр идем,

Ул чагында мактаулардан

Азган булыр идем.

Әйе, азган булыр идем,

Тузган булыр идем,

Бу мәсьәләдә барсын да

Узган булыр идем.

Мәйданнарның уртасына

Баскан булыр идем:

Һәм, әлбәттә, бронзадан йә

Таштан булыр идем.

Болай гына булмас идем,

Кашка булыр идем.

Тик Миңнуллин булмас идем,

Башка булыр идем…

Күп тә түгел, аз да түгел

Әле эшләгәнем…

Ярый әле шушыннан да

Түбән төшмәгәнмен.

9.10.03 – 27.03.05

…бетералмыйлар

Рәсәй ул шундый бөек ил –

Зурлап бетералмыйлар.

Рәсәй ул шундый фәкыйрь ил –

Хурлап бетералмыйлар.

Юк, Рәсәй ул шундый бай ил –

Урлап бетералмыйлар…

27.03.05

Үзгәртеп кору

Үзгәртеп корабыз, дидек

Үзгәртеп коралмадык.

Үзгәрттек – коралмадык,

Егылдык – торалмадык,

Әле булса

Пычак та кыралмадык…

Шулай шул, без тәртәләрне

Тиз генә боралмыйбыз,

Төз генә баралмыйбыз,

Нормаль ил булалмыйбыз.

Ә шулай да

Үзгәртми торалмыйбыз…

26.03.05

Татар башы башка киселмәсен!

Ә бит нинди шәп егетләр булган! –

Куркытмаган хәтта үлем дә.

Батыр булып, татар булып калган

Ул егетләр дошман өнендә!

     Алар әле һаман исән кебек,

     Алар әле безнең йөрәктә…

     Безгә бүген Муса Җәлил кирәк,

     Җәлилчеләр кирәк бигрәк тә!

Без дә бүген җәлилчеләр кебек,

Без дә бүген Җәлил хәлендә.

Һәр татарның җаны тулы яра,

Булмаса да яра тәнендә.

     Татарга да кояш чыгып ала,

     Тарих бит ул аклы-каралы.

     Ничә тапкыр чыгаралар инде

     Халкыбызга үлем карары.

Шундый ук хәл хөкем сөрә бүген –

Барасы юк ерак-еракка:

Стенага китереп терәделәр,

Тик басасы калды курокка…

     Гильотина юкмы безнең өстә? –

     Баш очына ешрак карагыз!..

     Ерагаймый, якыная гына

     Җәлилчеләр белән арабыз.

Җәлилчеләр булыйк, әй егетләр!

Җәлил булыйк, шагыйрь иптәшләр!

Куркып тормыйк башны кисәрләр дип,

Барыбызныкын да кисмәсләр…

     Баш имәгән татар! Нишлисең бит,

     Баш имәгән башны кисәләр.

     Нишләр идек бүген, дошманнарга

     Башын игән татар, дисәләр?!

Ачы да соң татар язмышлары!

Бер уйласаң, исең китәрлек…

Татар башы башка киселмәсен!

Киселгәннәре дә җитәрлек…

20.08.04

Татар моңының таҗы

Илһам Шакировка

Ну җырлыйсың!

Өзелә бит

Гармунның күрекләре…

Җырчылар күп ул татарда,

Юк синең кебекләре!

Юк шул синең кебекләре…

Бәлки туарлар әле?!

Аларны да елый-елый

Бәлки тыңларлар әле!..

Ну җырлыйсың!

Син меңнәрнең

Үзәген өзәсеңдер.

Без түзәбез инде, үзең

Ничекләр түзәсеңдер?!.

Безнең язмышлар – карурман,

Адаштык шул урманда.

Бәлки әле чыгалырбыз

Синең моңың булганда…

Синең моңың әле безгә

Кирәк, кирәк булачак!

Син дә тынсаң, татар җаны

Туңачак та тыначак.

Син – татарның асыл моңы,

Татарның кадерлесе!

Син – татарымның үткәне,

Бүгенге-хәзергесе…

Киләчәктә синең җырны

Аңлаучы табылырмы,

Яңа татарның җанына

Ул барып кагылырмы?

Синең моң, ялгыз кош кебек,

Чиксезлектә сулмасмы,

Сыеныр бер күңел эзләп,

Бәрелеп-сугылмасмы?..

Ул чагында ул Моң кошы

Ялгызы бәргәләнер,

Бәргәләнер дә әрнер ул,

Бәргәләнер дә әрнер…

Ә шулай да өмет өзмик!

Алай ук булмас әле.

Ни булса да күңелләрдә

Моңнарың тынмас әле!

Син – татар моңының таҗы,

Син – Моң дигән Ил ханы.

Син – татарның тыңлап туймас,

Мәңге тынмас Илһамы!..

Ну җырлыйсың!

Һәрбер җырың

Бәгырьләргә үтәрлек!

Синдәге моң татарымның

Гомеренә җитәрлек!

18.10.04

Нигә киттең инде, Юзи?!

Нигә киттең инде, Юзи?!

Шулай итәләрмени?

Тик торганнан Шигъриятне

Ташлап китәләрмени?

Син язасын кемнәр язар?

Беркем дә язмас инде.

Син янган утларда хәзер

Беркем дә янмас инде…

Син Шигырьдә алтын идең,

Алтын да көмеш идең!

Син бит болай әйтми-нитми

Китмәскә тиеш идең.

Китмәскә тиеш идең син,

Яшәргә тиеш идең.

Безне Татар Шигыренә

Дәшәргә тиеш идең!

Син бар чакта дөньясы да

Яктырак, киңрәк иде…

Нигә киттең инде, Юзи?!

Китмәскә кирәк иде.

23.01.05

Диңгез өстендә күбәләк

Кушылып кояш чыңына

Күктә күбәләк көлә.

Бер болыт, бер акчарлак юк-

Шул бер күбәләк кенә.

Күбәләк, нәни күбәләк

Оча диңгез эчендә.

Югалып кала кайчакта

Зәңгәр дулкын төсендә…

Бернинди уй-хиссездер ул –

Талпына да җилпенә.

Җилфер-җилфер-

Җилфер-җилфер…

Белмим, кая җилкенә?

Оч да оча ул – аны

Дулкыннар алдалыйдыр.

Ул үзенең көчсезлеген

Бөтенләй аңламыйдыр…

Күзәтә диңгез үзенең

Канатлы җариясен…

Рәнҗетер микәнни диңгез

Бу нәфис җан иясен?!.

Безнең гомер хатын-кыз дип узган…

Безнең гомер хатын-кыз дип узган,

Алар өчен барсын кылганбыз.

Үзебез дә башсыз булганбыз шул,

Хәзер генә бераз тынганбыз.

Мәхәббәткә маңка мешать итми,

Ул безгә дә мешать итмәде.

Тик барсын да сөеп өлгермәдек:

Кызлар җитте, яшьлек җитмәде.

Хатын-кызлар мәсьәләсендә без

Ни акыллы инде, ни юләр…

Беләсезме, яшь чакларда калды

Сөелүләр һәм дә сөюләр.

Күпме тырышсаң да, бу картлыктан

Булмый икән, булмый качыплар…

Без яратып йөргән чибәр кызлар

Күптән инде әби-карчыклар.

Безнең яшьтә нинди гыйшык-мыйшык?

Дәрт бар ла ул, дәрман чамалы…

Безнең яшьтәгеләр күптән инде

Түбәтәйле яки чалмалы!

Безгә хәзер хатыныбыз кирәк,

Хет арканы терәп ятарга.

Туры килә хәзер бер Ходайдан

Сәламәтлек теләп ятарга.

Безнең яшьтә инде гомер дигән

Кибәнне без очлап ятабыз.

Кызлар кочып ятмыйбыз инде без,

Пенсияне учлап ятабыз.

Без күптәннән әйттек бугай инде

Мәхәббәттә үз сүзебезне.

Көзгегә дә карап-карап алыйк,

Күрер өчен үз-үзебезне.

Безнең яшьтә нинди гашыйк булу,

Безнең яшьтә нинди сөяркә?

Вакыт инде сөяркәләр түгел,

Оныкларыбызны сөяргә…

Әмма кызлар күрсәк, һәркайсыбыз

Без Дон-Жуан бераз, хан бераз.

Комачаулый ләкин яратырга

Склероз да остеохондроз…

Без, әлбәттә, яратмаслык түгел,

Без, әлбәттә, эшем иясе.

Комачаулый ләкин кан басымы,

Язвасы һәм ишемиясе…

Өйдә – хатын, эштә дә – хатын-кыз…

Алар безгә шундый якыннар.

Ә шулай да бераз олыгайдык.

Бетмәс монда кызлар, хатыннар…

Хатын-кыздан ял итәргә кирәк,

Эт еккан бу кризис чорында…

Кичерерсез мине – шигыремдә

Уенын да әйттем, чынын да.

Тик барыбер нинди тормыш инде,

Яшь чактагы төсле сөймәгәч?

Ә сез минем сүзгә карамагыз –

Шагыйрь халкы ниләр сөйләмәс…

Әнкәйләрне, берүк, рәнҗетмәгез!

Әнкәйләрне, берүк, рәнҗетмәгез,

Әрнетмәгез – сәбәп тапмагыз.

Әнкәйләрнең нечкә күңелләрен

Күз карасы төсле саклагыз!

Беребез дә мәңгелеккә килми,

Аларның да җаны бер тына…

Әнкәйләрне ялгыз калдырмагыз,

Тапшырмагыз картлар йортына!

Нурлы, җырлы булмас әнкәгезне

Сыйдырмаган фатир, йортыгыз.

Әнкәйләрне, берүк, ташламагыз,

Ана каргышыннан куркыгыз!

Әнкәйләрне, берүк, елатмагыз –

Күз яшьләре безгә төшмәсен.

Әнкәйләрнең ачы күз яшьләре

Ләгънәт булып төшсә, нишләрсең?!

Әнкәйләр ул безне кичерер дә,

Ходай гына ләкин кичермәс.

Әнкәйләрнең догасыннан башка,

Авыр юллар җиңел кичелмәс.

Газиз әнкәйләр дип җан атыгыз,

Газиз әнкәйләр дип яныгыз!

Әнкәйләрне, берүк, рәнҗетмәгез,

Эчегездә булса җаныгыз!

Әнкәйләргә тавыш күтәрмәгез!

Һәм күтәрелмәсен кулыгыз!

Сездән әнә гыйбрәт алып тора

Яныгыздагы кыз-улыгыз.

Әнкәйләрне, берүк, онытмагыз,

Әгәр дә сез кеше икәнсез.

Онытсагыз, гөнаһларга батып,

Сез үкенеп гомер итәрсез!

Әнкәйләрне, берүк, рәнҗетмәгез,

Милләткә бит аның хурлыгы.

Аналарга булган хөрмәт белән

Бәяләнә милләт зурлыгы.

Мин хурламыйм монда берәүне дә.

Әйбәт балалар бар, бар алар!..

И аналар! Үстерсәгез иде

Халкыбызга лаек балалар!

03.03.2005