Татарские пословицы и поговорки

Моральные качества, характер, привычки

Алланың каш текәсе

Пуп земли

Авырткан башка тимер таяк

На больную голову действует лишь железная палка

Авызыңа бал да май!

Твоими устами да мед пить

Аңа диңгез тубыктан

Ему море по колено

Аллага да юк, муллага да юк

Ни богу, ни мулле

Авыр таш, кузгатсаң, җиңеләя.

Камень тяжел пока на месте лежит, сдвинешь − легче станет

Авыз эчендә ботка пешерә

Варит кашу во рту

Тәвәккәл таш ярыр.

Смелый города берёт

Каты кешедән кар сорама

Зимой снега не выпросишь

Күңел күзе күрмәгәч, маңгай күзе ботак тишеге

Рассеянный и верблюда не заметит

Мактанчыкныңарты ачык

У хвастуна спина открыта

Көчле яман түгел − үчле яман

Опасен не тот, кто силен, а тот, кто мстителен

Һөнәрле үлмәс, һөнәрсез көн күрмәс

Старательный не пропадёт, ленивый и света белого не увидит

Йокы капчыгы, йокы чүлмәге

Сонная тетеря

Иргә да ярый, мирга да ярый

И для мужа хороша, и для мира хороша

Иренгән ике эшләр (атлар)

Ленивый сделает (шагнёт) дважды

Батыр бер үлгәнче, куркак мең үләр

Пока смелый погибнет один раз, трус успеет тысячу

Батыр ярасыз булмый

Храбрец без ран не бывает

Батыр яуда беленер, телчән дауда беленер

Храбрый познается в битве, болтун − в раздоре

Батыр яуда сынала

Храбрый познается в битве

Батыр үзе өчен туар, кеше өчен үләр

Храбрый родится для себя, а умрет за другого

Батырлыкта − матурлык

В храбрости − красота

Авыр тормыш тилмертә, җиңел тормыш тилертә.

Тяжелая жизнь закаляет, лёгкая − отупляет

Агылый белән тагылый

Не разлей вода (два неразлучника)

Азамат ирнең баласы, өстенә яу килсә дә моңаймас.

Смелого молодца ничто не спугнет

Акыллы атын мактар, юләр хатынын мактар, шыр тиле үзен мактар

Мудрый хвалит свою лошадь, глупый – свою жену, дурак − себя

Алпарына күрә толпары

Каков рыцарь − таков и конь

Алты-биш / Алты−биш Сафи

О человеке с придурью / придурковатый

Алып анадан туар, аргамак биядән туар

Богатырь рождается от матери, скакун – от кобылы

Ардаксыз кайда да артык

Жалкий – лишний везде

Ардаксызның аркасы да туза

У беспомощного изнашивается даже спина

Астан кереп, өстән чыккан

Не в дверь, так в окно

Астыннан кисеп, өстеннән ямый

Отрезая снизу, сверху пришивает

Асыл кеше алтын дип үлмәс, халкым дип үләр

Настоящий человек отдаст душу не за золото, а за народ

Һәркемнең бармагы үзенә таба кәкре

Пальцы каждого скрючены в свою сторону

Егылганны кем дөмбәсләми

Лишь ленивый не колотит упавшего

Юха елан

Змея подколодная

Югары булып күктә юк, түбән булып җирдә юк

На небо его нет, а на землю путь не близок

Югары менгәч, түбән карама

Взобравшись высоко − вниз не смотри

Югары ятсаң − җил алыр, түбән ятсаң − сил алыр

Ляжешь высоко – продует, ляжешь низко – сель заберёт

Югарыга карап фикер ит, түбәнгә карап шөкер ит

Глядя наверх − задумывайся, глядя вниз – будь благодарен

Югарыга карап үрнәк ал, түбәнгә карап гыйбрәт ал

Глядя наверх бери пример, глядя вниз − извлекай урок

Юан сузылганчы, нечкә өзелер

Пока тучный подвинется, худой − надорвется

Юаштан юан чыга

Из доброго добротный получается

Ыспай ялтырар, эчтән калтырар

Снаружи блестит, а внутри дрожит

Чәчәк кормы түгел, а формы

Ценность цветка не в содержании, а форме

Чыкмаган җанда өмет бар

В теле с душой есть надежда

Холкы начардан дуслар кача

От человека с дурным нравом бегут друзья

Тышы гөл кебек, эче көл кебек

Снаружи красота, внутри чернота

Тышы ефәк, эче кибәк

Снаружи – шелк, а внутри − мякина

Тышын күреп, эченнән бизмә

Не суди по внешности

Тын сазда − корт күп була

В тихом омуте черти водятся

Сабыр төбе сары алтын

Основа терпения соткана из золота

Сакаллы сабый

Бородатая детина

Суйган да каплаган

Как две капли воды

Сантыйга акыл кирәкми

Дураку и ум не пригодится

Нәрсә белән нәрсә арасы − җир белән күк арасы

Разница между ними как между небом и землей

Кешене беләсең килсә, холкына кара

Хочешь узнать человека, смотри на нрав

Кеше холкын күзәт, үзеңнекен төзәт

Изучай характер человека, но работай над своим

Көчле күт тегермән тарта

Сильный стан мельницу перевернет

Кәкре белән бөкере − икесе дә бер

Кривой − косой − все одно

Кәкренең шәүләсе дә кәкре

Укривого и тень кривая

Кыланышы кырга сыймый

Поведение не входит ни в какие рамки

Любовь

Аңа карап кояш тотылмас

Свет клином не сошёлся

Гашыйк булган күзсездер

Любовь слепа

Аем кыздан ай бизәр, яман кыздан яу бизәр

От красивой девушки луна отвертнётся, от злой девушки – все/многие

Өйләнмәгән егеткә ни кылса да килешә

Холостому парню всё идёт

Сөймәгәнгә сөйкәлмә

Не увивайся около того, кто не любит

Көнче көн күрмәс

Ревнивец света белого не видит

Киң булсаң, ким булмыйсың

Полнота не неполноценность

Йокы ястык сорамый, мәхаббәт яшь сорамый

Сон не спрашивает о лежанке, любовь − о возрасте/Любви все возрасты покорны

Иш − ишен табар, су − тишеген табар

Половинка найдет совю пару, вода − найдет отверстие

Бәхете яман егеткә бидәү хатын тап булыр

Счастливому злому парню − не родящая женщина будет находкой

Үткән-беткән, җилгә очкан

Вода утекла, ветер рессеял

Үч төбендә генә йөртү

Носить на руках

Үзеңнеке − үзәктә

Всякий свое любит

Ялгыз башка кайда да бер: таң ата да кич була

Одинокому все равно: с рассветом наступает закат

Яратуга тарыма, тарысаң арыма

Не держись за любовь, а коли держишься – не уставай

Ярканат яратмый дип, кояш чыкмый тормый

Говоря, что летучая мышь не любит, солнце без восхода не остается

Юлга чыксаң иптәшең узеңнән да яхшы булсын

Спутник, выбранный для дальней дороги, должен быть лучше тебя

Чиләгена (күнәгенә) күрә капкачы

К каждому горшку своя крышка

Туйга барсаң туеп бар

Идёшь на свадьбу − приходи сытым

Туйда тукмак та бии

На свадьбе даже колотушка танцует

Көнчелек гомерне кыскарта

Ревность делает жизнь короче

Здоровье

Авыруың булса булсын, бурычың булмасын

Болезнь пусть будет, лишь бы долгов не было

Шыгырдаган агач тиз сынмый

Скрипучее дерево быстро не сломится

Байлык − бер айлык, саулык − гөмерлек

Богатство на месяц, здоровье − на всю жизнь

Шуны күрдем исә, чирем яңара башлый

При виде этого болезнь оживает

Чирле бәрәнгә итәк җиле дә җитә кала

Этому слабому ягненку достаточно дуновения ветра

Чирен яшерган − үлгән

Скрывший болезнь – обречен на погибель

Чыкмаган җанда өмет бар

На живого надежда еще есть

Чир китә − гадәт кала

Боезнь уходит, а привычка остается

Чирен яшергән − үлгән, бурычын яшергән − бөлгән

Скрывший болезнь − погиб, скрывший долг – разорился

Саулык − иң зур байлык

Здоровье − самое большое богатство

Кояшның кадере баегачбеленә, сәламәтлекнең кадере – авыргач

Ценность солнца понимается с закатом, а ценность здоровья познаётся в болезни

Деньги

Акча башны ашый

Деньги губят

Акчаның күзе юк

У денег нет глаз

Акча бездә бер букча

Денег куры не клюют

Акчалының кулы уйный, акчасызның күзе уйный

У денежного играют руки, у безденежного − глаза

Ярлы башым − әрле башым

Бедная голова − скромная голова

Ярлы кеше яманыр, яманыр да куаныр

Бедняк залатает дыры и будет рад

Юрганыңа карап аягыңны суз

Протягивай ножки по своей одёжке

Юрганыңа күрә аягыңны суз

По своему одеялу ноги протягивают

Эндри казнасы

Золотое дно

Хәерче кесәсендәге шикәр кебек шомарган

Гладкий, как сахарокв кармане бедняка

Хәерчегә җил каршы

Бедняку и ветер всегда в лицо

Хәрәм акча кесә тишә

Греховные деньги и карман продырявят

Харам килгән әрәм китәр

Легко пришло, легко и ушло / Что пришло греховно и уйдёт напрасно

Җире байның иле дә бай

У богатых земель истраны богатые

Җилдән килгән акча

Деньги из воздуха

Бәясе − сукыр бер тиен

Грош цена

Бу патшаның тәхете ни дә, бәхете ни

У этого богача что трон, что счастье

Байлык сөйдерер, ярлылык көйдерер

Богатство обрадует, бедность опечалит

Акча ул кысып − кымтым тотканны ярата

Деньги любят сжатый кулак

Теләнчегә якты чырай бирсәң, ямаулык сорар

Дай нищему с ноготок − попросит с лоскуток

Очсыз әйбер тиз туза

Дешевый товар быстро ветшает

Картаерга акча кирәкми

Чтобы состариться деньги не нужны

Йокы белән юк берга йөриләр

Бедность ходит вместе со сном

Ишле байгыш байны басар

Бедняки сообща одолеют и богача

Бәхетне акчага сатып алып булмый

Счастье не купишь

Строение тела человека

Авызың кыек булса, көзгегә үпкәләмә

Что на зеркало пенять, коли рожа крива

Аягы җиргә тими

Витает в облаках

Алдыңнан артың яхшы

Скатертью дорога

Муен булса камыт табыла

Была бы шея, хомут найдется

Арык кеше − алчак, базык кеше − басымчак

Худощавый человек − ветреный, крепкий − кроткий

Иңе барның буе бар, буе барның сыны бар

Кто вширь − тот в рост, кто в рост − тот в стан

Семья и родственные отношения

Акыллы ир хатынын яманламас

Умный муж свою жену не станет порочить

Ата-ана бердәм булса, балалары күркәм үсә

В дружной семье растут прекрасные дети

Ата − анасын хурлаган үзен хурлаган булыр

Оскорбить родителей − оскорбить себя

Аталы-аналы – алтын канатлы

Иметь отца и мать − иметь золотые крылья

Ата−бабалы кеше – тамырлы имән

Человек с предками, что дуб с корнями

Ашка аш, ташка таш

Око за око, зуб за зуб

Алма агачына, бала атасына охшар

Яблоко похоже на яблоню, ребенок − на отца

Ир беләк − хатын терәк

Муж − рука, жена − опора

Алма агачыннан ерак төшми

Яблоко от яблони недалеко падает

Һавада болыт бар, анада өмет бар

В небе есть облако, а в маме − надежда

Үз күлмәгем үземә якын

Своя рубашка ближе к телу

Әнисенә кара да − кызына кара, атасына кара да − улына кара

Смотри на мать − увидишь дочь, смотри на отца − увидишь сына

Яхшы хатын белән бер кайгы ярты кайгы, бер шатлык − ике шатлык

С хорошей женой и скорбь делится пополам и радости вдвойне

Хатын − муен, ир − баш, муен кайда борса − башы шунда борыла

Муж − голова, жена − шея, куда хочу, туда ворочу

Утыз улың булганчы, аксак ирең булсын

Вместо тридцати сыновей пусть будет муж хромой, но свой

Үзеңнеке үзәктә, яши бирсен тозакта

Свое всегда рядом, пусть учится жить в капкане

Улның ояты атага, кызның оятыанага

Позор сына − на отце, позор дочери – на маме

Туганыңнан бизмә, нәселең корыр

Не отрекайся от родных, иначе твой род исчезнет

Туган бар җирдә ярдәм бар

Где есть родные, там есть и помощь

Тату туганнар таштан койма корган

Дружные родственники из камня ограду сделают

Суы булган җир кадерле, иле булган ир кадерле

Та земля өенна, где есть вода, тот муж ценен, у которого есть страна

Матурлык туйда кирәк, татулык көнда кирәк

Красота нужна на свадьбе, а дружба каждый день

Карама үзенә, кара нәселенә

Смотри не на него, а на его род

Кияүдән кайткан кыз кайта килгән яудан яман

Сбежавшая жена − вернувшийся с боя предатель

Иргә ышанма, елгага таянма

На мужа не надейся и на реку не опирайся

Ирең юлдан язса − ярты өең калыр, хатының юлдан язса – бер-бернәрсәң да калмас

Сошедший с пути муж оставляет пол дома, сошедшая с пути жена − пустоту

Ирне ир иткән да хатын, чир иткән да хатын

И та, что возвеличила мужа − женщина, и та, что уничтожила − женщина

Ир − баш, хатын − муен

Муж − голова, а жена − шея

Ир уңган булса, хатын елдам була

Если муж дельный, то и жена проворная

Җан тартмаса, кан тарта

Не душа, так кровь тянет

Елыйсы килгән бала атасының сакалы белән уйный

Ребенок, который хочет плакать − играет с бородой отца

Брат братның көтү көткәненә рад

Родной брат рад помочь во всем

Башыңа бәла төшкәндә, туганыңны танырсың

Когда настигает беда – узнаёшь (вспоминаешь родственников)

Анаң үги булса, атаң үзеңнеке булмас

При мачехе и отец не родной

Ана күңеле − балада, бала күңеле − далада

Душа матери в ребенке, ребенка − в свободе

Ир какканны − мир кага

Сделанное мужем, обсуждается всем миром

Ир хакы − Алла хакы

Долг перед мужем − все равно что долг перед Богом

Дусның искесе, хатынның яңасы яхшы

Друзья хороши старые, а жена − новая

Ике тәкә башы бер казанга сыймый

Две бараньи головы в одном казане не уместить

Иптәшең сукыр булса − күзеңне йом

Закрой глаза на слепоту ближнего