Бургут тоғда улғаяди 1-китоб

Фаррух қишлоқдан тушга яқин қайтиб келди-ю, қўйларнинг қўрада маъраб туришганлигини кўриб ҳайрон бўлди. Ахир отаси уни қишлоққа юбораркан: "Сен келгунингча қўйларни ўзим боқиб тураман", – деганди.

Фаррух хавотирланиб шоша-пиша чайлага кирди. Бироқ отаси бу ерда ҳам кўринмади. Шунда йигитнинг хаёлига отасининг: "Товда бўри пайдо бўпти, эҳтиёт бўл", – деган гапи келди. "Агар, – дея тахмин қилди у, – бўри ҳамла қилганида, аввал қўйларни бир ёқли қиларди. Ундан кейин отамга… Йўқ, бундай бўлиши мумкин эмас. Қўйларнинг бир-иккитасини гум қилгач, одам билан иши бўлмай қолади бўрининг. Лекин қўйлар ҳечам безовтага ўхшамайди. Қаерга кетдийкин отам унда?"

Фаррух қўра олдига борди-да, атрофга олазарак боқиб:

– Ота-а-а! – дея бақирди.

Аммо ҳеч қаердан жавоб келмади. Унинг ўрнига тоғ тошларига урилган овози акс-садо берди. Бирдан Фаррухнинг кўнгли алланечук бўлиб кетди. Гўё унинг отасига бирон нима бўлгандай. Йигит арчазор томонга чопиб кетди. Нафас олишга қийналиб, ҳансираб қолгунча югурди. Ҳолдан тойгач, югуришдан тўхтаб, ўтирди. Сўнг яна бақириб овоз берди:

– Ота-а-а!

Унга бу тоғларда тез-тез ғаройиб воқеалар содир бўлиб туришини отаси айтган: баъзи кезлари жин-ажиналар аввал одамлар билан ўйнашар, кейин уларни шол қилиб кетишаркан. Буларни Фаррух эшитганида саккиз ёшли болакай эди. Мана, орадан ўн йил ўтибдики, эсидан чиқаролмайди.

Фаррух одатда ҳали қуёш ботмасидан бурун қўйларни қўрага ҳайдаб келади. Қишлоққа егулик олиб келишга борсаям тез қайтади – ёлғиз қолган отасини жин-ажиналар ўртага олишидан қўрқади.

Фаррух арчазор орасидан ўтган сўқмоқ йўлга чиқиб олгач, шаршара томонга кўтарила бошлади. Тўсатдан қонга беланган майсаларга кўзи тушиб эсхонаси чиқиб кетди. Бир муддат майсаларга термилиб қолганидан кейин, секин қон томган томонга юра бошлади. Қон борган сари кўпайиб борар, бунга сайин Фаррухни ваҳима босарди. Ичида "Эй-й, худо, ишқилиб, отам бўлмасин", дея илтижо қилар эди. Йигирма қадамлар юрганида оёғининг остидан қуённинг калласи чиқиб қолди-ю, у бирдан бўшашиб кетди. Тулкими, бўрими қуённи обдон нимталаб еган эди.

Отасининг айнан шаршара ёнида эканлигига Фаррухнинг гумони бор эди. Марди чўпон у томонга камданкам борарди. Боргандаям раис бува меҳмон олиб келса, биронта қўйни ўша ёққа етаклаб кетар ҳамда ўша ерда сўйиб, меҳмонларга тандир кабоб қилиб берар, чой-пой дамлаб хизмат қилар эди. Фаррух шаршара томонга юрар экан, ҳали чайладалигида қўйларни санамаганлигидан афсусланди. У тоғнинг исталган жойига чиқишга ҳечам қийналмасди, ўрганиб қолган эди. Аммо ҳозир негадир оёқлари қалтираб кетаверди. Бу унинг ваҳимасини янада кучайтирди. Тезроқ манзилга етиб олишга ҳаракат қилди.

Шаршарага етмасдан уч юз-тўрт юз метрлар пастда яланглик бор эди. Шаршарадан ҳосил бўлган ирмоқ оқиб ўтадиган бу жойдан тепадагилар ҳам бемалол кўринарди. Шу ерга етганда Фаррух тўхтаб тепага қаради. У томонда иккита одамнинг қораси кўринди, улардан бири – хуш қомат, оппоқ кийимда, иккинчиси ундан сал пастроғ-у, калта шим ва майкада эди. Улар бир-бирига копток отиб ўйнашарди. Кўнгли бироз таскин топган Фаррухнинг юраги ҳаприқиб кегди. У қишлоғидаги пастқамгина мактабда тузук-қуруқ ўқимади. Отаси: "Бизнинг авлод-аждодимиз чўпон ўтган. Ота боболаринг мана шу тоғларда таёқ кўтариб умргузаронлик қилишган. Шунинг учун ҳаммаси юздан кам яшамаган. Менам етмишдан ошдим. Ҳали бақувватман. Қишлоқдаги мен тенгилар мункайиб қолишган. Ўқиганинг билан барибир ҳеч ким бўлолмайсан. Бўлса раиснинг боласи бўлади, буғалтирнинг боласи бўлади, лекин сенмас". деб Фаррухни бешинчи синфдан кейин тоққа олиб кетди ва қўлига чўпон таёғини тутқазди. Фаррух ҳар гал тоғдан пастга – қишлоққа тушганида, тенгқурларининг копток ўйнашларини кўрар, ўзининг ҳам ўйнагиси келарди. Ана шу туйғу унинг кўнглида жонланиб, тепадагиларга синчиклаб қаради ва оппоқ кийимдагининг қиз бола эканлигини кўрди. Йигит янада тез юқорилай бошлади.

Фаррух мўлжаллаган жойига етишига йигирма қадамча қолганида қизнинг қўлидаги коптоги пастга думалаб кетди. Қиз унинг орқасидан қувлади. Копток атайин қилгандай шаршара сувига тушди. Сув тез оқарди. Қиз эса ундан-да тез югуришга ҳаракат қиларди. Унинг бунақа қилаётганини кўрган Фаррухнинг капалаги учиб кетди. Чунки энди қиз коптокни ушлаб олиш у ёқда турсин, ўзини тўхтатиб ҳам қололмасди. Йигитча қарама-қарши томондан югура бошлади. Қиз бир-икки марта ўзини тўхтатмоқчи бўлди, лекин уддасидан чиқолмади. Кейин "Ойи-ж-о-о-н!!!" дея бақириб юборди, Аммо унга ҳеч ким ёрдам беролмасди. Биргина Фаррухдан бўлак. Агар Фаррух ҳам уни тўхтатолмаса, олдинда баҳайбат қоя, қиз тиккасига бориб унга урилиши ҳеч гап эмасди!

Фаррух жон ҳолатда "Кут-қа-ри-нг!" дея бақирган қизнинг белидан қучоқлаб олди-ю, қиз балан бир бўлиб ерга қулади. Улар бамисоли қўшалоқ қилиб боғланган ғўладек икки-уч маротаба бир-бирининг устидан ўтиб думалаб боргачгина йигит оёғини бўртиб чиқиб турган тоғ тошига тираб қолишга улгурди.

Ранги бўздай оқариб кетган қиз Фаррухнинг кўкрагига бошини қўйганча ҳансираб нафас олар, йигит эса ундан таралаётган хушбўй атир ҳидидан маст бўлаёзганди. Орадан икки дақиқалар ўтганидан кейин қиз тўсатдан йиғлаб юборди. Умрида аёл зотининг ёнига йўламаган Фаррух ҳаяжонланиб кетганча секинлик билан устидаги малакни турғиза бошлади. Афтидан, қиз ҳам қўрққанидан нима содир бўлганини унутганди. Чайир қўл қўлидан тутганда қиз чўчиб тушди ва Фаррухга қаради. Уларнинг нигоҳлари тўқнашди. Бир зум улар ҳамма нарсани унутишди гўё. Фаррух қоп-қора сочнинг қуёш нурида товланаётганини, силлиқ оппоқ юзни, камон қош-у, узун киприкларни кўрмасди, у қизнинг ўзи акс этиб турган гўзал кўзига термулганча қолганди.

Энди мўйлови сабза урган йигитнинг нигоҳидаги ўт қизни ўзига мафтун қилиб қўйди. Қиз ўрнидан туришга шошилмас, соатлаб шу нигоҳнинг асирасига айланишни истарди.

– Падарингга лаънатлар! Ўлдираман ҳаммангни! Бир жойи тирналган бўлса калланг кетади! – дея баландда янграган овоз қиз билан йигитни сергаклантирди.

Қиз йигитга мафтункор жилмайиб қўйиб, ўрнидан турди.

Тепадан ҳовлиққанча тушиб келган олти одамдан биттаси ошиқиб қизни қучоқлади. Қолганлари жойларида серрайганча қолишди. Уларнинг орасида Фаррухнинг отаси билан раис бува ҳам бор эди.

– Моҳирўй, қизгинам, пичоқсиз сўйиб қўйишингга озгина қолди-ку! – деди ҳалиги одам кўзда ёш билан. – Копток пастга тушиб йўқ бўлиб кетмайдими, нега ортидан қувдинг?!

– Дадажон, ҳеч нарса бўлмади-ку, – деди қиз қайрилиб Фаррух томонга қараб қўяр экан. – Манави йигит мени ушлаб қолди.

Шундан кейин ота қизини қучоғидан бўшатиб, Фаррухнинг ёнига келди.

– Ука, катта раҳмат, агар сен бўлмаганингда… Худо асрасин, – деди қориндор киши Фаррухнинг елкасига қоқиб.

– Бу болакай, – бирдан гапга араташди раис бува қилпанглаб, – Марди чўпонни ули бўлади.

– Шунақами? – қизнинг отаси Марди чўпонга қаради. Чўпон айб иш қилиб қўйган ёш боладай бошини эгиб турарди. – Маладес, зўр ўғлинг бор экан!

Мақтов Фаррухни қизартириб юборди. У ҳам худди отаси каби бошини эгди.

– Қани кетдик, тепада қизимнинг омон қолганини байрам қиламиз, – деди ҳалиги киши.

Ҳамма юқорилай бошлади. Бироқ Фаррух жойидан қимирламади. Отасининг қўлидан ушлаб баландлаб бораётган қиз ортига бир ўгирилди-да, тўхтади. Буни кўрган ота ҳам тўхтади. Сўнг Фаррухнинг ўзларига қўшилиб чиқмаётганлигига ҳайрон бўлиб:

– Сен нега турибсан? – дея сўради.

– Қўйлар бугун боқилгани йўқ ҳали, – деди Фаррух қиздан кўзини узмай.

– Қўявер уларни, очидан ўлиб кетмайдими! Юр, мен қизимнинг халоскорига яхшилаб зиёфат бераман!

– Боролмайман.

– Ўжарлик қилма, болакай, ҳеч қурса озгина ўтир, – деди қизнинг отаси ялиниш оҳангида.

– Агар сиз чиқмасангиз, мен ҳам чиқмайман, – деди қиз табассум билан ширали овозда отасининг гапини маъқуллар экан.

Бир кўришдаёқ семиз кишини ёқтирмай қолган Фаррухнинг улар билан бирга тепага чиқиб ўтиргиси келмади. Аммо қизнинг сўзини қайтаролмади. Ноилож у ҳам секин-секин кўтарила бошлади. Қиз атайлабдан Фаррухнинг ўзига етиб олишини кутиб турди. Йигит етиб келгач эса, унинг қўлидан ушлаб олди. Отаси қизининг бундай қилиғига эътироз билдирмади. "Қочиб кетишидан қўрқаяпсанми?" деб қўйди, холос.

Қизнинг отаси бироз юргач, ҳансираб қолди. Қаддиқомати спортчиларникига ўхшайдиган икки йигит унинг икки томонидан ушлаб тоққа чиқишига кўмаклаша бошлашди. Моҳирўй эса Фаррухнинг қўлидан маҳкам ушлаб олганди. Фаррух ўгирилиб қараса, у жилмаярди. Бундан йигитни баттар ҳаяжон босар, аъзойи баданидан тер чиқиб кетарди.

Шаршара ёнига ҳамма чиқиб олганидан кейин Моҳирўйнинг онаси югуриб келиб қизини маҳкам қучоқлади.

– Дочка моя, родная, нима бўлди?! – деди у ҳаяжон билан. – Менинг ўлиб қолишимга чут-чут қолди.

– Ойижон, – деди эркаланиб Моҳирўй, – ҳеч нарса бўлгани йўқ. Салгина йиқилиб тушдим, холос.

– Салгина йиқилганмишлар, – деди унга жавобан отаси кесатиб. – Агар чўпоннинг ўғли келиб қолмаганида…

– Нафасингизни иссиқ қилинг, – дея лўппи юзли аёл унинг гапини бўлди, – моя дочка счастливая.

Ота бошини чайқаб турди-да, кўкаламзорга ёзилган дастурхон гирдидаги кўрпачага ёнбошлади ва:

– Пиво-миволарингдан олиб келинглар, – дея буюрди.

Хизматга шай бўлиб турган раис бува чўпонга имо қилиб, муздай сувга ташлаб қўйилган бир яшик пиводан олиб келишни тайинлади.

Раиснинг ёши элликдан эндигина ошган, лекин уни кўрган одам камида олтмиш бешга кирган деб ўйларди. У қорин қўйиб юборган, бағбақаси осилиб тушган, қуёш нурида қорайган пешонасида бир тўда ажинлар макон қурган эди. Унинг ялтоқланиши шунчалик бачкана эдики, кўрган одамнинг асабини қўзғатишдан бошқага ярамасди. Аммо унинг қаҳри ўзига узукка кўз қўйгандек мос тушарди.

Марди чўпон шу кунгача раиснинг бирон оғиз гапини ерда қолдирмаган. Бироқ катта амалдорга раиснинг ялтоқланиши-ю, ўзига ўқрайиб қараши унга оғир ботди. Шундай бўлса-да у ҳеч нарса демасдан, буюрилган ишни бажариш учун шаршаранинг суви келиб урилаётган жойга қараб кета бошлади.

– Ҳов, йигитча, – дея Фаррухни чақирди Моҳирўйнинг отаси, – нега туриб қолдинг? Бу ёққа кел-чи.

Фаррух истар-истамас унинг ёнига борди.

– Қани, мана бу ерга ўтир, – деб унга жой кўрсатди амалдор.

Фаррух ийманибгина кўрпачанинг бир чеккасидан жой олди.

– Мохи, ты тоже иди сюда, – дея қизини чақирди ота.

Моҳирўй онаси билан қучоқлашганча келди.

– Қани, қизим, бу акангга битта "Раҳмат!" де-чи.

Моҳирўй Фаррухга ўзининг ўтли нигоҳи билан қаради-да:

– Сизга коттакон раҳмат, яхшилигингизни бир умр ёдимдан чиқармайман, – деди жилмайиб.

– Браво! – дея хитоб қилди икки юзи лўппи аёл. – Дадаси, қизингиззи ақли бало!

Бошини эгиб олган Фаррух қизариб кетган, жойида базўр ўтирар эди. У ҳали бирон марта ҳам бунақа дастурхонни кўрмаган, бундай одамларнинг суҳбатида бўлмаганди.

– Энди манавини ол, – дея амалдор унинг қўлига бир пиёла ароқ узатди.

– Мен ичмайман, – деди паст овозда Фаррух.

– Биламан ичмаслигингни. Лекин сен қутқариб қолган қиз учун ичмасанг бўлмайди.

Отаси Фаррухнинг қўлига ароқ тутқазаётгани Моҳирўйга ёқмади. У истараси иссиқ бу йигитнинг ароқ ичишини, кейин кундадай думалаб ётишини ҳечам истамас эди. Чунки отаси кимки унинг кўнглидагидай иш қилса, ўшани тўйгунича ароқ билан суғорар, кейин маст бўлиб буткул ўзини йўқотиб қўйгач, томоша қилишни хуш кўрарди. Моҳирўй бир неча марта бунга гувоҳ бўлганди.

– Пепси-кола ичиб кўринг, муздайгина, – деди Моҳирўй жилмайиб Фаррухга.

– Аввал манави обизамзамни татиб кўрсин, закускасига кола ичади, – деди амалдор қизининг шумлигига кулгиси қистаб.

– Дада-а-ж-о-н, – деди Моҳирўй нозланиб, – ҳали кичкина йигит экан-у, кола ичиб қўяқолсин.

Амалдор қизининг мана шундай эркаланиб гапиришини хуш кўрарди. Қизининг бундай сўзлаши учун жонини ҳам бериб юборишга тайёр эди. Шу боис дарров қизига ён босди.

Фаррухга эса Моҳирўйнинг кичкина бола-ку, деган гапи ўтиришмади. У аллақачон ўзини катта одам деб ҳисоблар эди. Шу боисдан уятчанликни унутиб, амалдорнинг қўлидаги пиёлани олди-да, бир кўтаришда бўшатди. Бироқ ароқнинг аччиқлигидан унинг афти бужмайиб кетган эди.

Унинг аҳволини кўрган Моҳирўй шунақанги хандон отиб кулдики, овози тоғу тошларга урилиб, акс-садо бериб юборди. Фаррух унинг кулгисига чидаб туролмади. Ўрнидан шартга турди-да, арчазор томонга югурди.

Моҳирўй кулиб, уни хафа қилиб қўяман деб ҳечам ўйламаган эди. Шу боис Фаррух югуриб кетиши билан бирдан кулгидан тўхтади-да, бироз унинг ортидан қараб туриб, кейин ўзи ҳам ўша томонга чопиб кетди.

– Қаёққа?! – дея қичқирди унинг ортидан онаси. – Остановись, а то опять упадёшь!

Моҳирўй онасининг гапига қулоқ ҳам солмай югуришда давом этаверди. Амалдор хизматкорларига ўқрайиб қаради-да:

– Қайтаринглар, – дея буйруқ берди, йигитлар тезликда беш-олти қадам босишгач эса: – Иккаласини ҳам, – деб қўшиб қўйди.

Моҳирўйни тутиш йигитларга қийин бўлмади. Аммо арчаларни оралаб, тошдан тошга енгиллик билан сакраб ўтаётган Фаррухга ета олишмади. Шунда раисга забон битиб, Марди чўпонга бақирди:

– Қайтар улингди!

Боя раиснинг ўқрайиб қараганидан ҳали-ҳануз ўзига келолмаётган чўпоннинг бу гапдан кейин қони қайнаб кетди. Агар унга ёшлик даврида шундай дейишганида ўша одамни ер билан битта қилиб ташлаган бўларди. Бироқ ҳозир яна ўзини босди. Аламини ичига ютди. У ўғлининг орқасидан бироз қараб тургач:

– Фар-рух! – дея чақирди.

Отасининг овозини эшитган йигит югуришдан тўхтаб ортига ўгирилди. Бу ерда арча сийрак ўсган, шу боис ота-ўғил бир-бирига яққол кўриниб турарди. Фаррух отасининг пастга туш ишорасидан кейин умрида илк бора унинг айтганини қилмай тош устига ўтириб олди. Ота ўғлининг қилиғидан асабийлашмади, қайтанга ичида хурсанд бўлди. "Агар унинг ўрнида мен бўлганимда ҳам шундай қилган бўлардим. Худди ўзимга ўхшаган қайсар, баччағар", – дея хаёлидан ўтказди у.

Хизматкор йигитлар Фаррухни олиб келиш учун энди хезланишган эди, Моҳирўй уларни тўхтатди.

– Ўзим олиб келаман, – деди у ва йигит ўтирган томонга югуриб кетди.

Ўзи томонга яқинлашиб келаётган қизга кўзи тушган Фаррухнинг жаҳли чиқди. "Энди бу ёққа келиб яна устимдан кулмоқчими бу арзанда?" – деб ўйлади у. Ва қизга бургут қараш қилиб турди. Қиз худди Фаррухга ўхшаб тез югуришга шунча ҳаракат қилмасин, барибир уддасидан чиқолмас, қайтанга оёғи тойиб кетиб йиқилиб кетишига озгина қоларди. Ниҳоят у ҳориб-толиб, нозик, чиройли оёқтари оғриб кўзлаган ерига етиб келди ва ҳансираб:

– Мени… мени кечиринг! Мен сизни хафа қилиб қўймоқчи эмасдим. Мана ҳозир, мен сизни, – дея бошини эгиб ўтирган йигитнинг юзидан ўпиб олди.

Фаррух худди ток ургандай сапчиб тушиб, ҳаяжонланган кўйи қизга қаради.

– Кечирдингизми? – дея сўради қиз энтикиб.

Йигит нима қиларини билмай бошини қимирлатиб "ҳа" ишорасини қилди.

– Энди менам сизнинг ёнингизда ўтираман, – деди Моҳирўй ва Фаррухга жуда яқин жойга, тошнинг устига ўтириб олди.

– Отангиз кўрса уришади, – деди Фаррух бошқа гап тополмай.

У яна худди боягидай, қиз унинг устига йиқилиб ётгандаги ҳолатга тушган эди.

– Ҳечам уришмайди. Уришса хафа бўламан. Дадам мени хафа қилиб қўйишдан қўрқади, – деди Моҳирўй ва осмонга қараб чуқур нафас олди.

Шунда унинг етилган кўкраги бир кўтарилиб тушди. Бўртиб турган жодунинг бундай ҳаракатига ногаҳон кўзи тушган Фаррухнинг бўларича бўлди. Унинг ички титроғи кучайиб, пешонасида реза-реза тер томчилари пайдо бўлди.

– Бу ерларга менинг биринчи келишим, – деди ҳеч нарсадан хабари йўқ Моҳирўй, – жудаям чиройли экан. Бунақа манзаралар фақат Швейцарияда бўлса керак, деб ўйлаб юрардим. Шундоққина бурнимизнинг тагида ҳам бор экан. Сизга мазза, куну тун шу ердасиз, тўғрими?

– Менга анави ер, – дея Фаррух ўзларидан анча наридаги оппоқ қорга бурканган қояни кўрсатди, – кўпроқ ёқади.

Моҳирўй йигит кўрсатган томонга бирор муддат қараб турди-да, соддадиллик билан сўради:

– Сиз у ерга борганмисиз?

– Бўмасам-чи, ҳар икки кунда бориб келаман, қорга думалаб ўйнайман, роса мазза жой! – деди у. – Хоҳласангиз сизниям олиб бораман.

Моҳирўй энтикиб кетди. Бир муддат ўша қоядан кўзини узолмай қараб турди-да, кейин бошини эгганча:

– Боргим келгани билан мени у ёққа қўйиб юборишмайди, – деди афсусланиб. – Лекин боргим келаяпти, ҳозироқ.

– Пастдагилар сизга рухсат беришмайдими? – деди унга кулиб қараган Фаррух.

– Пастдагилар… – дея гапини давом этказолмай қолди Моҳирўй. – Дадам аввалига хафа бўлсаям кейин дарров буни унутади. Лекин ойимни кўндириш қийин. Жаҳли чиқса, сочимни юлишдан ҳам тоймайди… Лекин шундай жойга бориб маза қилиб келиш арзимайдими озгина азобланишга?

– У ер анча олисда, ундан кейин отам сизни олиб кетганим учун мени уришади. Мен шу пайтгача отамнинг гапини икки қилмаганман.

– Мен рухсат сўрасам борасизми?

– Бўлмасам-чи, – деди бирдан қувониб кетган Фаррух.

Моҳирўй ўрнидан туриб пастга қаради. Иккита хизматкор йигит булар томондан кўз узмасди. Қолганлари ўзлари билан ўзлари овора. Гўёки уларга тегишли бўлган қиз тепада бегона йигит билан гаплашиб ўтиришганидан хабарсиздай.

– Ой-и-и! – дея қичқирди Моҳирўй. Бироқ пастдагилар ҳеч нарсани эшитишмади шекилли, булар томонга қараб ҳам қўйишмади. – Ой-и-и! – деб яна бақирди Моҳирўй.

Икки юзи лўппи аёл ўтирган жойида тепага бир нигоҳ ташлаб эрига:

– Қизингиз чақираяпти, тинчликмикин ишқилиб? – деди.

Раис билан кетма-кет уч марта пиёла тўқиштирган амалдор Моҳирўйнинг тепага чиқиб кетганини унутиб қўяёзган эди.

– Нима қилаяпти у? – дея хотинидан сўради.

– Анави болани қайтариб келаман деб чиқиб кетувдику, – деди аёл норози қиёфада.

– Полвон! – деди амалдор раисга қараб. – Неча марта шу ерга келган бўлсам, ҳамма вақт менинг ақлимни мана шу ароғинг билан олиб қўйгансан, айт анави чўпонингга, боласи энди ўлиб кетсаям майлига, фақат Моҳирўйни олиб тушиб қўйсин.

Раис инқиллаб ўрнидан турди. Унинг кайфи чоғ эди. Зеро, келганидан бери қовоғидан қор ёғиб турган амалдор энди-энди у билан сал очилиб гаплашаётганди.

– Марди ака, – деди у тандир атрофида куймаланиб юрган чўпонга, – тандирингиз пишай деб қоддими, одамнинг қорни пиёз пўсти бўлиб кетди-ку.

Раис азалдан бу қайсар чўпоннинг "тили"ни яхши биларди. Бу чол қанчалик ўжар, акс бўлмасин, бир оғиз ширин сўздан мумдайин эриб кетарди. Шу боис доим юмшоқ гапириб унинг "жони"ни оларди. Боя амалдорнинг олдида илк маротаба чўпонга ўқрайиб қараганди ва ўшандаёқ унда пайдо бўлган ўзгаришни сезган эди. Ҳар тугул, ўшанда Марди чўпонники тутиб қолмади, йўқса, раис амалдорнинг оддида роса изза бўлар эди.

– Бу дейман, – деди раис улардан эллик-олтмиш метрлар чамаси баландликда гаплашиб ўтирган йигит билан қизни кўрсатиб, – анави иккови чиқишиб қолди-ёв.

Марди чўпон ўғли ўтирган томонга бирров кўз ташлади-да, ўзининг ишини давом этказар экан:

– Ўжар бола, – деди, – ҳовуридан тушса ўзи қайтиб келади.

– Каттадан балога қолиб кетмайлик тағин, биттаю битта эрка қизи, уларнинг бундай ўтириши уят.

Марди чўпон каттадан балога қолишдан қўрқмасди. У айни уятдан кўпроқ қўрқар эди. Раис буни билгани учун атайин гапининг сўнгида шундай деб айтди.

Бу орада Моҳирўй яна бир марта қичқириб қолди. Амалдор эринибгина қўлтиғидаги ёстиғини иккинчи томонига олиб қўяр экан, хизматкорларга буюрди:

– Чиқинглар-чи, нима гап экан?

Кўл қовуштириб хизматга шай бўлиб турган йигитлар бирдан арчазор томонга югуришди.

Ўзлари томонга югуриб келаётган йигитларни кўрган Моҳирўй афтини бужмайтириб:

– Буларнинг қулоғи том битган шекилли, – деди. Худди ўша пайт Марди чўпон ўғлини яна чақирди.

Фаррух ўрнидан туриб отасининг пастга туш деб имо қилаётганлигини кўрди.

– Чақиришаяпти, – деди у Моҳирўйга ташвишли қиёфада.

– Бормаймиз! – деди Моҳирўй кўзи чақнаб. – Улардан сўрамасдан кетиб қоламиз.

– Анави йигитларни кутайлик-чи, нима дейишаркан? – деди унга жавобан Фаррух.

– Нима дейишларини биламан. "Дадангиз билан ойингиз безовта бўлишаяпти, пастга, уларнинг олдиларига тушармишсиз". Бу гаплар, тўғрисини айтсам, жонимга тегиб кетди. Ёш боламасман-ку, ҳадеб мени тергайвергани, – деб Моҳирўй бояги жойига яна ўтирди-да, бошини эгиб олди.

Ҳалидан бери йигит билан қизни кўздан қочирмай туришган йигитлар ҳансираб-пишнаб етиб келишди.

– Дадангиз… дадангиз, – деди улардан бири зўрға нафас олиб, – сиздан нима деяётганлигингизни билиб келиш учун юборди.

– Дадамга айтинг! – деди ўрнидан сапчиб турган қиз.

– Мен Фаррух билан ҳов анави қорли тоққа бориб келмоқчиман.

Хизматкор йигитлар бир-бирларига қарашди. Чунки бунга амалдор ҳеч қачон рухсат бермаслигини аниқ билишар эди.

– Биз сизни ҳозир пастга олиб тушишга мажбурмиз, – деди новча хизматкор, – отангиз рухсат берса олиб бориб келамиз.

– Иккаланг ҳам туёғингни шиқиллат, сизлар билан ҳатто пастгаям бирга тушмайман. Мен кетаяпман, – дея Фаррухнинг қўлидан тутди қиз.

– Раим, – деди новча йигит ёнидаги шеригига, – сен бориб буларнинг мақсадини каттага айт. Мен булар билан бирга бораман.

– Бекорларни айтибсан! – деб бақириб юборди Моҳирўй. – Ўзимиз бориб келамиз. Боя йиқилаётганимда мени қутқариб қолиш қўлларингдан келмадими? Энди менинг орқамдан думдай эргашманглар. Ҳе, садқайи одам кет!

Ҳақорат зиғирча бўлсин йигитларга таъсир қилмади. Бунақа сўкишларни эшитаверган йигитларнинг эти қотиб кетган эди. Новча айтганидай, Раим пастга эниб кетди, унинг ўзи эса бирор беш қадам орқада йигит билан қизнинг ортидан тушди.

– Ҳалигинда сиз билан бирга копток ўйнаётган болани кўрувдим, – деди Фаррух қизнинг ортда қолиб кетмаслиги учун секин-аста кетаётиб.

– Укам, – ҳафсаласизлик билан изоҳ берди Моҳирўй.

– Биз бир-биримизга ҳечам ўхшамаймиз. У кўпроқ дадамга ўхшаса керак. Фақат ўзини ўйлайди. Кўрган бўлсангиз, бирга копток ўйнаётганимизда ёнгинамда эди у. Пастга қараб "шўнғиб" кетганимни дадам билан ойимга айтибди-да, ўзи қаердадир дадамнинг асраётган шерларини кўргани кетибди.

Фаррух тўхтаб Моҳирўйга қаради:

– Мен бу тоғларнинг ҳаммаёғини беш қўлимдай биламан, лекин ҳеч қаерда шерни учратмаганман.

– Шерзоднинг айтишича, дадам зоопаркдан учта шер олиб келиб шу атрофдаги ғорга қамаб қўйганмиш. Бу гапларни у дадам раис бувага айтаётганида эшитиб қолганмиш.

– Ғор бу атрофда фақат битта жойда бор, биз борадиган қоянинг тагида. Ўзиям роса қўрқинчли жойлар, у ерларда илон кўп. Укангиз қандай бир ўзи кетди?

– Бир ўзи боришга унда юрак йўқ. Хизматкорларнинг бирортаси олиб кетган. Яна дадамни алдаб кетган. Атрофни айланиб келамиз деб… Агар одам тоғда кўп вақт юрса сизга ўхшаб чаққон бўлиб қоладими?

– Билмадим, – дея жавоб қилди Фаррух, – мен ёшлигимдан тоққа чиқиб юрганман.

– Мениям шунақа арчазорлар, тоғларда яшагим келади. Шаҳар жонимга тегиб кетган, – деди Моҳирўй ва оёғи сирпаниб кетиб "вой!" дея бақириб юборди.

Фаррух бирдан ортига бурилиб, пастликка энкайиб турган қизнинг қўлидан ушлади.

Ҳовлиқиб пастга тушган Раим амалдорнинг ёнига борди-да:

– Кизингиз анави йигит билан, – дея қўли билан қаёққадир йўл бошлаб кетаётган Фаррухни кўрсатди, – қорли қояга бориб келармиш.

– Ни-ма?! – дея бақирганча ўрнидан туриб кетди амалдор. – Бориб мажбурлаб бўлсаям олиб келинглар уни. Ўзи итдан тарқаган бу бола қайси гўрдан пайдо бўлиб қолди?! Ҳе, характерингга … сендақа болани!

– Дадаси, шу қизингизнинг йиқилишига шубҳа боров, балки пастга қараб тез югуриб кетгандир… Ўзим кўрмадим-ку-я, кўнгил душман-да… Булар иккиси мабодо аввалдан таниш эмасмикин? Ҳар қалай, тасодиф де-гандай… Может қизингиз ему влюбилась, тогда что? Нима, ойдай қизингизни қаердаги чўпонга берасизми? – деди амалдорнинг хотини ваҳима аралаш.

Бу гапларни эшитган амалдорнинг кўзлари ола-кула бўлиб кетди. "Ҳамма нарса бўлиши мумкин, лекин буни ҳеч кимга бериб қўймайман", дея ўйлади у…

* * *

…Обкомнинг иккинчи котиби Турғун Ғаниевич ёнида лўмбиллабгина турган Зулайҳохон билан турмуш қурганларидан кейин ўн йил ўтса ҳам фарзанд кўраверишмади. Зулайҳонинг отаси ўша кезлари катта бир корхонани бошқарарди. Шу боисдан ҳам Турғун Ғаниевич бу туғмас хотин билан ажрашиб кетолмасди. Бир куни Зулайҳохоннинг ўзи фарзанд кўрмаётганлигидан шикоят қилиб қолди. Турғун Ғаниевич: "Айб сенда, сен туғмас хотинсан, бошқаси бўлганида аллақачон потиллатиб туғиб ташлаган бўларди, – деб айта олмади. Албатта, бундай дейишга унинг асоси бор эди. У ўзини дўхтирларга текширтирганда: "Сиз соппа-соғсиз, ҳар қандай соғлом аёл сиздан бола туғиши мумкин", дейишганди. Бироқ ўшанда бу гапларни хотинига айтиш билан у ўз бошига ғавғо орттириши ҳеч гап эмасди. Мум тишлади. Гўё бирон нарсани ўйлаётгандай пешонасини тириштирди. Эридан садо чиқавермагач, Зулайҳонинг ўзи: "Бола асраб олайлик, – деди, – ҳарна менга овунчоқ бўлиб юрарди-да". Турғун Ғаниевич ўйлаб қараса, шундан маъқулроқ йўл йўқ экан. "Зора, – деб хаёлидан ўтказди у, – шу билан бунинг жағи сал тинса. Ҳар хил бўлмағур гаплари билан миямни эговламаса". Турмушнинг дастлабки йиллари улар бир-бири билан иноқ яшашди. Аммо бола бўлавермагач, жувоннинг жағи очилиб кетаверди. Охири эр шўрлик уйига келишгаям безиллаб қолди.

Улар биргалашиб болалар уйига боришди. Ота-онаси ичувчи ёки бирор шикаста жойи бўлмаган бола сўрашди. Шунда Турғун Ғаниевичнинг қайнотаси кимлигини яхши билган болалар уйининг директори ота-онаси машина авариясида ҳалок бўлган бир ярим ёшли қизалоқни уларнинг қўлларига тутқазди. Эр-хотинга бу жуда маъқул тушди.

Шу билан улар яшаш жойларини ўзгартиришиб, қизалоқни катга қила бошлашди. Моҳирўй етти ёшга тўлганида эса кутилмаганда худо уларнинг ўзларига ҳам фарзанд берди. Шу билан эр-хотин икки фарзанднинг отаонасига айланишди.

Моҳирўй бўй чўзиб боргани сайин гўзаллашиб кетаверди. Кулчага мойиллиги бўлган оппоқ юзи силлиқ, қошлари ингичка, мисоли ёй, қоп-қора киприклари узун-узун, қалин, сал қизғиштоб сочи елкасидан, тор кийим кийганидан қадди-қомати юракни суғуриб олиш даражасидаги бу қизнинг ошиқлари ўн олти ёшга тўлмасидан кўп эди. Мактабда синфдошлари, юқори синфдагилар камлик қилганидай, ўзидан кичик ўғил болалар ҳам муҳаббат изҳор қилишар, камини эса маҳалладагилар тўлдиришарди. Қайнотаси ўлгунича мансаб пиллапоясидан анча юқорилаб улгурган Турғун Ғаниевич кўз ўнгида қизининг бунчалик офатижон малакка айланиб бораётганидан феъли айниди. "Шунча йил бу гулни парваришлаб улғайтирдимми, энди роҳатини ҳам ўзим кўришим керак. Моҳирўй фақатгина менга тегишли ва бир умр меники бўлиб қолади", деган ниҳоятда тубан фикрга келганди у.

Зулайҳо опа эрида содир бўлаётган ўзгаришни анчадан бери сезиб юрарди. Айниқса, Турғун Ғаниевич ишдан қайтиб келганида Моҳирўй унинг юзидан ўпиб қўяр, бундан эрининг кўзлари чақнаб кетарди. Ҳозир аёл атайлабдан Моҳирўй тўғрисида шунақа гап айтди. Натижа эса кутилганидан ҳам ортиқроқ бўлди. Хизматкорлар қолиб, Турғун Ғаниевичнинг ўзи қизининг орқасидан югуриб кетишига бир баҳя қолди.

Пастдаги воқеалардан бехабар қиз билан йигит тезроқ қорли тоққа етиб олиш учун янада илдамлашди.

– Ҳой-й-й!!! – деган овоз келди уларнинг орқа томонидан.

– Раим бизни чақираяпти, – деди новча хизматкор ҳеч нарсага эътибор бермасдан кетаётган йигит билан қизга.

– Нима иши бор экан? – деди Моҳирўй ўгирилиб.

– Билмадим, ҳар қалай, дадангиз бирон нима дегандир, бироз тўхтаб турайлик-чи.

– Уфф…

Оғир хўрсинган Моҳирўй Фаррухга "сиз нима дейсиз?" мазмунида қаради.

–Зарур гап айтгандир, – деди Фаррух гўё Моҳирўйнинг гапини уқиб олгандай.

Беш-олти дақиқалардан кейин жиққа терга ботган Раим етиб келди. У тез югурганидан қийналиб нафас олар эди.

– Нима деди менинг меҳрибон дадажоним? – сўради Моҳирўй киноя билан.

– "Ортига қайтсин, у ёққа бормасин", деди. Иши чиқиб қолганмиш, шаҳарга қайтиб кетармиш, – дея Раим Турғун Ғаниевичнинг гапларига ўзидан ҳам қўшиб, пешонасидаги терни артди.

Бирдан Моҳирўйнинг кўзида ёш пайдо бўлди. У лабини тишлаган кўйи майсалар гилами устига ўтириб қоларкан, икки қўли билан юзини беркитди.

–Ҳеч қачон мени ўз ҳолимга кўймайди. Қачон қарама, унинг биронта иши чиқиб қолиб, менинг йўлимга тўғаноқ бўлади. Ҳаммаси жонга тегиб кетди, – деди Моҳирўй йиғлоқи овозда.

Унинг бундай овозда гапириши Фаррухга қаттиқ таъсир қилди. Нима қиларини билмаган йигит қизга термилиб тураверди.

– Шу сафар дадамнинг айтганини қилмайман, – деди Моҳирўй ўжарлик билан.

– Лекин биз у кишининг буйруғини бажармасдан иложимиз йўқ. Ўзингиз бормасангиз, зўрлаб олиб кетишга мажбурмиз, – деди Раим. – Дадангиз шунақа деб тайинлади. У киши чўпон билан кетганингиз учун жуда дарғазаб.

Ўзининг камситилганини эшитган Фаррух қизариб кетди. Моҳирўй қўлини юзидан олиб Раимга термулиб қолди. Хизматкорлар эса аста-секин унинг ёнига келиб, иккиси икки қўлидан ушлашди. Моҳирўй кўзида ёш билан нажот истаб Фаррух томонга қаради. Буни кўрган Фаррух ич-ичидан эзилиб кетди.

– Қўйиб юборинглар уни! – деди у титраб-қалтираб.

Ҳали она сути оғзидан кетмаган гўдак, бунинг устига, чўпон боладан шундай гап чиққанидан иккала хизматчи ҳам ажабланиб анграйиб қолишди.

– Нималар деяпсан?! – деди новча иржайиб. – Оғзингдан қандайдир гап чиққандай бўлдими? Ёки менинг қулоғимга шундай эшитилдими?

– Қўйиб юборинглар! – деди муштлари маҳкам тугилган Фаррух.

Раим Моҳирўйни бўшатиб, унга яқинлашиб борди-да:

– Қўйиб юбормасак нима қиласан? – деди майна қилиб.

Фаррух ҳеч нарса деб жавоб қайтармай, жойидан қимирламаган кўйи титраб тураверди.

– Ҳов, жипириқи, обрўйинг борида бу ердан туёғингни шиқиллат, бир мартагина Моҳирўйни йиқилишдан асраб қолганинг учун энди бошимизни ёрмоқчимисан?!

Бу дўқ-пўписа Фаррухга зиғирча таъсир қилмади.

– Қўйиб юборинглар! – деди у таҳдид билан.

Қаердаги гўдак билан тортишиб ўтириш новчанинг иззат-нафсига тегди. У Моҳирўйни ўз ҳолига қўйиб, Фаррухнинг ёнига келди-да, унинг бетига шапалоқ тортиб юборди. Бу билан новча ёниб турган оловга мой сепиб юборганини юзига келиб тушган кучли муштдан кейин билди. Шеригининг орқага қулаганини кўрган Раим бирдан шер мисоли Фаррухга отилди. Фаррух умрида биров билан ёқалашмаганди. У муштлашиш нималигини билмасди. Аммо тошдан-тошга сакраб юриш, тўрт юз-беш юз метр баландликка қийинчиликсиз югуриш унинг учун чўт эмасди. Йигитнинг вужудида табиий чаққонлик бор эди. Шу боис Раимга осонлик билан чап бериб, ўзи озгина баландликка, тоғ бағридан бўртиб турган тош устига чиқиб олди. Ҳавони боплаб "муштлаган" Раим тез ҳаракат қилганидан мувозанатини йўқотиб, пастликка юмалаб кетишига озгина қолди. Буни кўриб Моҳирўй қарсак чалиб юборди.

– Баттар бўлларинг! Кичкина, қўлидан ҳеч нарса келмайди, деб ўйлаганмидиларинг? Фаррух, яхшилаб буларнинг адабини бериб қўйинг, сўнгги пайтларда жа қулоқсиз бўлиб кетишаётганди.

Моҳирўйнинг гапларидан иккала барзанги йигит қутуриб кетди. Қиз боланинг олдида ўзларини кўрсатиб қўймоқчи бўлишиб, бирдан Фаррухнинг икки томонидан ҳужумга ўтишди. Тоғлик йигит шу заҳоти бошқа тошга сакраб ўтди. Шу бўйича улар ўн дақиқача қувлашмачоқ ўйнашди. Ахийри қувлаётганларнинг иккаласи ҳам ҳолдан тойиб, тиллари осилиб қолди. Шундан кейингина Фаррух уларнинг ёнига борди ва иккаласининг ҳам сочидан чангаллаб ушлаб, бошларини бир-бирига урди. Худди ўша пайт Моҳирўи "Фар-р-р-у-х!" дея бақириб юборди. Қиз томонга шошиб ўгирилган йигит бошига тушган зарбадан кўзи тиниб, орқасига қулади-ю, ҳушидан кетди.