Dumanlı Təbriz

Ədib «„Dumanlı Təbriz“»əsəri ilə Azərbaycanda tarixi rоman janrının ilк gözəl nümünəsini yaratmışdır. XX əsrin ilk inqilablar dövrünün mənzərəsini müəllif məhz bu əsərində canlandırmışdır. Ümumiyyətlə, Şərq həyatı haqqında ilk həqiqi və dоlğun təəssürat, bədii, əfsanəvi dоna gеydirilmiş zəngin, hərtərəfli məlumat bu əsərdə vеrilmişdir.

M.S.Ordubadinin Cənubi Azərbaycandakı inqilabı təsvir edən «„Dumanlı Təbriz“» romanı Səttar xan və Bağır xanın qəhrəmanlığından, eyni zamanda Cənubi Azərbaycan inqilabçılarının öz ölkələrini İran mürtəceləri və xarici imperialistlərinin zülmündən qurtarmaq üçün apardıqları mübarizədən bəhs edir.

Əsərin əsas movzusu Məşrutə hərəkatıdır. Məşrutə hərəkatı 20-ci yüzildə baş vermiş azadlıq və demokratik inqilablar üçün ilk cığır açmışdı. Bu mənada Məşrutə hərəkatını Yaxın və Orta Şərq ölkələrində keçən yüzillikdəki milli azadlıq və demokratik hərəkatların «„pioneri“» adlandırmaq olar. 1905-1911-ci illərdə baş vermiş Məşrutə hərəkatının məqsəd və məramı yolunda canlarını qurban verənlərin sayı çoxdur. Əslində bu hərəkata pak vicdanla qoşulanlar, onu uğurlu qələbəyə çatdırmaq istəyənlərin hamısı qəhrəmandır, tariximizdə və yaddaşımızda həmişəyaşar insanlardır.

Romanın obrazlar qalereyası əlvan və zəngindir: milli azadlıq hərəkatının rəhbərləri Səttar xan və Bağır xan, Əmir Heşmət Nisari, Hacı Əli Davafuruş, mücahidlər Tütünçüoğlu, Həsən ağa, Cavad ağa, maraqlı cizgiləri ilə seçilən azərbaycanlı qadınlar Mahru xanım, Nabat, Təhminə xanım, Zeynəb, Rusiya və ABŞ səfirliklərinin əməkdaşları Nina və Miss Hanna, inandırıcı və yaddaqalan xüsusiyyətləri ilə verilmiş Hacı Səməd xan, Sərdar Rəşid, Şümşad xanım, Məşədi Kazım ağa, rus zabiti Smirnov, Şeyx Əbdüləzəl və b. Obrazlar bitkindir və müəllif onları yalnız ayrı-ayrı epizodların iştirakçısına çevirməklə kifayətlənməyərək talelərini axıra qədər izləyir. Qədim Azərbaycan şəhəri Təbriz əsərdə bütün çalarları, koloriti ilə, daxili həyatı və beynəlxalq aləmdə yeri ilə görünür. Sizi bu şeirlərlə baş-başa buraxırıq..