Buch lesen: «Некаторыя сацыяльныя і палітычныя ідэі»

Узнікненне і развіццё палітыка-прававой думкі

У эпоху зараджэння капіталістычных адносін у Заходняй Еўропе ў XVI-XIX стагоддзях развіццё палітычнай думкі звязана з цэлай плеядай такіх філосафаў, як Т.Гобс, Дж. Лок, б.Спіноза, Ш. Мантэск'ё, Масква Ф. Вальтэр, Ж.-Ж. Русо і інш. адным з заснавальнікаў тэорыі грамадскай дамовы з'яўляецца англійская мысляр Томас Гобс (1588-1679). «У працы "Левіяфан або матэрыя, форма і ўлада дзяржавы" ён апісвае хаос натуральнага догосударственного існавання людзей, жыццё без прыгажосці, прамысловай культуры. У гэтым грамадстве былі толькі канфлікты, але людзі, будучы разумнымі, знайшлі выхад з хаосу – грамадскі дагавор. Яны пагадзіліся пе-редать ўсе свае правы манарху і падпарадкавацца ў абмен на закон» (паліталогія. Пад рэдакцыяй А.а. Радугіна, Масква, «цэнтр», 2005, с. 30). Палітыка і яе носьбіт, дзяржава, на думку Гобса, засноўваюцца людзьмі шляхам дамоўленасці паміж сабой, індывіды давяраюць адзінай асобе, вярхоўнай улады над сабой. Дзяржава і ёсць асоба, якая выкарыстоўвае сілу і сродак для людзей, як яно лічыць неабходным для іх свету і агульнай абароны. Гобс выступаў абаронцам манархічнай улады. Ён сцвярджаў, што, заключыўшы грамадскі дагавор і перайшоўшы ў Грамадзянскі стан, індывіды губляюць магчымасць змяніць форму праўлення, вызваліцца з-пад дзеяння вярхоўнай улады. На яго думку, могуць існаваць тры формы дзяржавы: манархія, дэмакратыя і арыстакратыя, якія адрозніваюцца не прыродай і зместам увасобленай у іх вярхоўнай улады, а прыдатнасцю да ажыццяўлення той мэты, для якой яны былі ўсталяваныя. Правы дзяржаўнай улады, па тэорыі т. Гобса, былі цалкам сумяшчальныя з інтарэсамі класаў, якія ажыццяўляюць ангельскую рэвалюцыю. Цалкам відавочна, што па сучасных мерках т.Гобс больш кансерватар, чым ліберал, бо нават лібераль-ную ідэю аб грамадскім дагаворы ён інтэрпрэтаваў так, што высновы апынуліся кансерватыўнымі: Свабода магчымая толькі ў тым выпадку, калі людзі перадаюць права распараджацца ёю манарху. Палітычная тэорыя ангельскага філосафа Дж. Лока (1632-1704) з'яўляецца яшчэ адной спробай выкладу грамадзянскай канцэпцыі палітыкі. Ён быў ідэолагам сацыяльнага кампрамісу паміж дваранствам і буржуазіяй. Свае палітычныя погляды ён выклаў у працы»Два трактата аб дзяржаўным праўленні". Дзяржава, па Лок, атрымлівае ад людзей роўна столькі ўлады, колькі неабходна для дасягнення галоўнай мэты палітычнай супольнасці – рэалізаваць свае грамадзянскія ідэі і перш за ўсё права валодаць уласнасцю.

У дзяржаве ніхто і нішто не можа знаходзіцца па-за падпарадкавання законам і законнасці. Лок апярэдзіў ідэю прававой дзяржавы, так як, на яго думку, менавіта закон з'яўляецца галоўным інструментам захавання і пашырэння свабоды асобы. "Там, дзе няма законаў, Там няма і свабоды».

"Для Лока важна, каб любая форма дзяржавы вырастала з грамадскай дамовы – добраахвотнага пагаднення людзей, каб яна ахоўвала іх натуральныя правы і свабоды. Лок развіў вучэнне аб пераходзе ад натуральнага права да грамадзянскага стану грамадства і адпаведным яму формах дзяржаўнага кіравання. Ён сфармуляваў у якасці галоўнай мэты дзяржавы-захаванне свабоды ўласнасці, адстойваў прынцып падзелу ўладаў " (Мацвееў А.а. палітычна погляды новага часу. 1999, Масква, Інфра-м, с. 89).

Асноўныя дактрыны палітычнай думкі перыяду буржуазных рэвалюцый наступныя:

1) Тэорыя народнага суверэнітэту паўстала і развівалася ў XVII-XIX стст. на базе тэорыі паходжання грамадскай дамовы: паводле тэорыі грамадскай дамовы народ-крыніца дзяржаўнай улады і яе носьбіт, суверэна;

2) тэорыя прававой дзяржавы:

а) Вучэнне аб натуральных правах асобы, якія не залежаць ад дзяржаўнага прызнання;

б) неабходнасць гарантый правоў асобы;

б) сувязь дзяржавы і яе органаў з законамі, правам, якія стаяць над дзяржавай;