Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do zmian 2019. Tom I i II

Komentarz stanowi kompleksowe, dogłębne i praktyczne spojrzenie na nowy kształt postępowania cywilnego, uwzględniające zarówno zmiany wprowadzane ustawą z 4 lipca 2019 r., jak i obowiązującą od 1 stycznia 2019 r. ustawą o komornikach sądowych oraz dokonane ustawą z dnia 16 maja 2019 r. o zmianie ustawy  - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw.

Przeobrażenia dotknęły wielu instytucji prawa procesowego, tak w postępowaniu rozpoznawczym, jak i egzekucyjnym. Są wśród nich zarówno zmiany oczekiwane oraz usprawniające postępowanie, jak i budzące wątpliwości i kontrowersje. Wiele z nich w istotny sposób wpływa na organizację pracy sądów i przebieg postępowań, kreuje nowe uprawnienia i obowiązki stron oraz zawodowych pełnomocników. Rozwiązania o zasadniczym i rewolucyjnym charakterze (np. wprowadzenie postępowania przygotowawczego, przeciwdziałanie nadużyciu prawa procesowego, czy przywrócenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych) połączono ze zmianami o mniejszej wadze, co - mając na względzie zakres i obszerność nowelizacji oraz etapowość wprowadzanych zmian – utrudnia jej właściwą analizę i uporządkowanie.

   Najważniejsze zmiany przyjęte to:

wprowadzenie nowych regulacji w zakresie właściwości sądu przyjmując, iż w sprawach o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu oraz o roszczenie przeciwko bankowi wynikające z czynności bankowej można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda; zmieniono też zasady ustalania właściwości sądu przy dochodzeniu roszczeń z umów, określając co należy rozumieć przez sąd miejsca wykonania umowy (generalnie miejscem wykonania umowy będzie miejsce spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy danego rodzaju);

odstąpienie od obowiązku stosowania formularzy w postępowaniu procesowym, pozostawiając takie rozwiązanie w postępowaniach nieprocesowych;

nowe zasady doręczania korespondencji sądowej przewidujące, że jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w kpc i nie ma zastosowania przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika;

wprowadzenie ogólnej zasady dotyczącej wydawania postanowień przez sąd na posiedzeniu niejawnym, co ma na celu przyspieszenie postępowania, a ich uzasadnienia sporządza się tylko w razie gdy podlegają one zaskarżeniu oraz na wniosek strony;

wprowadzenie ograniczenia możliwości podnoszenia zarzutu potrącenia, co ma w intencji ustawy zapobiegać nadużywaniu tego zarzutu. Zgodnie z wprowadzoną przez ustawę zasadą, podstawą zarzutu potrącenia ma być tylko taka wierzytelność pozwanego, która jest niesporna lub udowodniona dokumentem nie pochodzącym wyłącznie od pozwanego, a jeżeli te wymogi nie są spełnione – to tylko wierzytelność powstała z tego samego stosunku prawnego, co wierzytelność dochodzona pozwem;

wyodrębnienie instytucji postępowania przygotowawczego w odrębny rozdział „Organizacja postępowania”, który poza organizacją postępowania sensu stricto określa także zasady i sposoby gromadzenia materiału procesowego, na który składają się przede wszystkim żądania i twierdzenia stron oraz dowody. Przyjęcie nowych regulacji dotyczących organizacji postępowania ma przeciwdziałać nadmiernemu przedłużaniu czasu trwania postępowania cywilnego. Zaplanowanie kolejności czynności procesowych sądu i stron, w szczególności kolejności przeprowadzenia dowodów ma prowadzić do rozpoznania sprawy w jak najkrótszym terminie;

zobowiązanie pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew pod rygorem wydania wyroku zaocznego czy wyposażenie sądu w kompetencję zarządzenia wymiany pism przygotowawczych wraz z możliwością stosowania sankcji w postaci pominięcia spóźnionych twierdzeń i dowodów. Ustawa przyjmuje bowiem, iż wniesienie odpowiedzi na pozew jest procesowym obowiązkiem strony pozwanej;

obowiązkowe nakłanianie stron przez sędziego do ugodowego rozwiązania sporu, a jeżeli tego typu zabiegi okażą się bezskuteczne - sporządzenie przy udziale stron planu rozprawy. Strony będą zobligowane do brania udziału w takim posiedzeniu, przy czym w razie naruszenia tego obowiązku przez powoda sąd będzie władny nawet umorzyć postępowanie, chyba że powód zażąda przeprowadzenia posiedzenia pomimo swej nieobecności albo ją później usprawiedliwi, zaś w przypadku niestawiennictwa pozwanego, niezależnie od sporządzenia planu rozprawy bez jego udziału, sankcją może być obciążenie go wyższymi kosztami procesu;

przyjęcie instrumentów przeciwdziałających przewlekaniu procesu przez: wprowadzenie regulacji dotyczących nadużycia uprawnień procesowych, w tym klauzuli generalnej w nowym art. 41 kpc oraz podstaw do finansowego sankcjonowania niewłaściwych lub nierzetelnych zachowań stron, ograniczenie praktyki wnoszenia ciągu wniosków o wyłączenie sędziego, ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, sprostowanie, uzupełnienie czy też wykładnię wyroku, jak również ciągu zażaleń. Ustawa wprowadza również jako zasadę sporządzania uzasadnień wyroków w sposób zwięzły;

zmiany w zakresie postępowania odwoławczego, m. in. poprzez przyjęcie, że warunkiem wniesienia środka zaskarżenia, np. apelacji, jest uprzednie złożenie wniosku o doręczenie orzeczenia z pisemnym uzasadnieniem. Wniosek o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku powinien zawierać jednoznaczne wskazanie, czy żąda się uzasadnienia wyroku w całości, czy w części, a jeżeli w części – to w jakiej. Wniosek taki podlega opłacie w wysokości 100 zł, przy czym w przypadku gdy zostanie następnie wywiedziony środek zaskarżenia, uiszczona opłata będzie podlegała zaliczeniu na poczet opłaty należnej od tegoż środka;

wprowadzenie tzw. postępowania międzyinstancyjnego dotyczącego kontroli formalnej apelacji, które zostaje przeniesione w całości do sądu odwoławczego. W następstwie takiej zmiany wprowadzono regulację, iż w przypadku wniesienia apelacji bezpośrednio do sądu II instancji, sąd II instancji jedynie zawiadomi sąd I instancji o wniesieniu apelacji i zażąda przedstawienia akt;

przywrócenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych; w ramach tego postępowania będzie stosowany większy rygoryzm, gdyż priorytetem ma być szybkie rozstrzygnięcie sprawy przedłożonej sądowi gospodarczemu; wprowadzono zasadę, iż w zakresie postępowania w sprawach gospodarczych dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

wprowadzenie zmiany w innych postępowaniach odrębnych takich jak: nakazowe i upominawcze, elektroniczne postępowanie upominawcze oraz postępowanie uproszczone, a ponadto - w niezbędnym zakresie wynikającym ze zmian wprowadzanych w przepisach ogólnych - także pozostałe, w tym postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

   Opracowanie wychodzi naprzeciw oczekiwaniom praktyki, obejmując wszystkie dokonane przez ustawodawcę modyfikacje mające wpływ na przebieg postępowań w sprawach cywilnych i funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

   Zawiera czytelne porównanie dotychczasowego oraz aktualnego stanu prawnego, omawia wszystkie aspekty nowelizacji i szczegółowo opisuje kształt modyfikowanych instytucji, odnosząc się do wypowiedzi doktryny i judykatury. Zwraca uwagę na mankamenty nowych rozwiązań i wskazuje zagrożenia, z którymi mogą zetknąć się uczestnicy postępowań sądowych.

   W książce omówiono zmiany nie tylko do kodeksu postępowania cywilnego, ale również do:

ustawy o komornikach sądowych,

ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,

ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, a także

regulacje intertemporalne.

Opracowanie zostało przygotowane przez grono 44 specjalistów z zakresu prawa procesowego - sędziów Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, adwokatów, radców prawnych i komorników, jak również przedstawicieli nauki: profesorów i doktorów prawa reprezentujących większość ośrodków akademickich.

   Adresaci:

Komentarz jest przeznaczony przede wszystkim dla praktyków – sędziów, adwokatów, radców prawnych i komorników. Jasno i w sposób jednoznaczny ustosunkowuje się do wielu wątpliwości, które wiążą się z nowymi regulacjami. Dzięki temu będzie przydatnym źródłem wiedzy dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w prowadzenie postępowań sądowych w sprawach cywilnych.

Sprawdź także Kodeks Postępowania Cywilnego KPC oraz nowelizację KPC 2019