Orka

– Panowie sobie wojują, a chłop w skórę bierze. – splunął i prał krowę aż zaryczała.

– Człowieku, dyć¹⁵ to ostatnie bydlątko! – spróbowała mitygować¹⁶ kobieta.

– Cicho! Wio ścierwy, bo gnaty poprzetrącam! – grzmiał rozsrożony.

– Tatulu, boćki przyleciały – zakrzyczał naraz chłopak, wskazując ręką. – Boćki, loboga!

Przystanęli patrząc za bocianami, krążącymi nad zburzonym dworem i parkiem.

– Kajże to se założą gniazda, kaj¹⁷! – westchnęła współczująco kobieta. – Biedne sieroty!

– Nawet tej suchej topoli nie darowali. Wszystko im na przeszkodzie! – wrzał głucho.

Bociany spłynęły na zalane łąki, jakiś pies gnał ku nim z radosnym naszczekiwaniem. Wszystkim zrobiło się jakoś weselej, jakby z bocianami wraz zakwitła w sercach nadzieja.

– Ciągta¹⁸ ludzie! Józiek, nie wykręcaj łbem, bo weźmiesz batem. – upominał chłop, ale już go gniew opuszczał i sam co chwila niósł się oczami na łąki, a coś w sobie rozmawiał:

– Jak wracają na gniazda bociany, to wojna odlatuje! – wyrzekł z głębokim przeświadczeniem.

I znowu podały się karki jarzmom, przygięły się plecy, nogi wparły się w ziemię i pociągnęli pług w głuchym milczeniu. Zmroczyło się naraz i zaczął padać drobny, uprzykrzony deszcz. Sypał obficie niby przez sito, zasuwając świat jakby rozdrganym szkliwem, przenikającym do kości chłodem i wilgocią. Wiosenna plucha zaniosła się na dobre i orka stawała się coraz cięższa i mozolniejsza, ślizgały się nogi, że raz po raz któreś ryło nosem po ziemi, brakowało już sił, jarzmo uwierało boleśnie, a postronki wrzynały się dzieciom w ramiona i piersi aż do krwi. Ciągnęli jednak bez skarg i jęków, utykając i co trochę przemieniając miejsca w uprzęgu. Chłop wyręczał wszystkich po kolei, a do prowadzenia pługa stawała żona, to córka, to chłopak.Niewiele to pomagało, robota szła coraz ciężej i każda nowo odwalona skiba zdała się być przemoknięta nie tyle deszczem, ile potem i krwią strasznych wysiłków. A chwilami, kiedy już brakowało oddechów, walili się na ziemię gdzie popadło i leżeli, jak pomordowane bydlęta, martwi niby kloce i zgoła już niewiedzący nawet o sobie.

Niedługo odpoczywali, bowiem nieubłagana konieczność wprzęgła ich z powrotem w jarzma, przymuszając do krwawego trudu. Straszliwe widmo głodu nieodstępnie snuło się za nimi, poganiając batem rozpaczy.

– Siwkiem już bym od świętej pamięci zaorał! – wyrwało się chłopu.

Sercami zatargał nagły ból, wyciskając z oczów łzy gorzkich wspomnień.

– Prawdę im rzekłem: zołzowaty¹⁹ i ma grudę²⁰. Nie uwierzyły! Juści, na oko koń jak malowany, rosły i chody miał cuganta²¹. Po dworskich, to i nie dziwota. Do nóg się pokłoniłem. Nie gubcie, powiadam, toć nasz żywiciel. Dziesięć morgów pola, sześcioro narodu i z wiosną za pasem, powiadam. Jakże se poradzimy sieroty bez konia, jak! – powiadam. Poświargotały²² i wzieni²³. – powtarzał może już po raz tysiączny. Ta chwila utraty konia stała mu wciąż w pamięci; była to niezagojona rana, przez którą uciekało jego życie. – Taki koń! Jacek dawał mi za niego parę kasztanów, a nie chciałem bez dopłaty.