Doğma evin astanasında

Oğul, dedi, oğul, Qarabağ qaçqını-yıq, yəqin “o, oğul, bir kömək edərsənmi” de-yəcəkdi… Dedimi, mən eşitmədim, yoxsa de-yəmi bilmədi?..

Bu sözlər dediyi də, demədiyi də, bir bı-çaq kimi batdı ürəyimə. Qanım içimə axdı…

İçəri gəlsəydin, xala, dedim, gəl, so-yuqdu, uşaq da qızınar bir az…

Yox, balam, dedi, çox sağ ol, gedək…

İncə, zəif, əsmər əlini yumub, binanın ya-rıqaranlığında bir kölgə kimi geriyə döndü qadın. Qız da ətəyə bağlıymış kimi, qadının sovrulan balağıyla birlikdə dönüb getdi. Qızın üzünü görə bilmədim. Bir bəhanəylə gözlərini görmək istədim, qapıdan sallanıb, arxasınca ümidsizcəsinə çağırdım.

Kiçik qız, adın nədi sənin?

Qız çevrilib baxmadı, qadının ətəyinə bir az da qısıldı. Qadın bir neçə pillə aşağıdan səsləndi, səsi mənə qədər güclə çatdı və soyuq divarlara çırpılıb çilikləndi:

Pünhanə, balam, Pünhanə…

Günlər, gecələr boyu o qızı düşündüm, uzun gecələri danışdım o qızla:

"Pünhanə! Gözlərin nə rəngdi sənin? Bəs əllərin, əllərin?… O kiçik ayaqlarınlamı qaç-dın güllələrin, bombaların qarşısından? O ki-çik addımlarınlamı aşdın dağları? Üşümədin-mi Pünhanə? Üşümədinmi? Üzün niyə uşaq üzü deyil, nə üçün bu qədər yanıb Pünhanə? Bombaların, güllələrin səsini eşitdimi qulaq-ların? Bəs gözlərin, gözlərin nə rəng idi Pün-hanə? Axan qanı gördümü o gözlərin? Qanlar sıçradımı evinizin divarlarına? Divarların di-bində ağlayıb qaldınmı heç? Bir ceyran kimi qorxudan böyümüş gözlərinlə qan içən kaftar-lara baxdınmı? Onda neçə yaşında idin, Pün-hanə? Məktəbə gedirdinmi? Bəs qələmin, dəf-tərin, boyaların? Oyun oynayarkənmi, tək ayağının üstündə səkərkənmi düşdü bomba-lar? Yoldaşların, öldümü, Pünhanə? Qanamı batdı oyuncaqların? “

Heç bir gecə, heç bir suala cavab vermədi o qız, heç baxmadı üzümə, heç görmədim gözlərini…

Gecə sulu bir qar səpələyirdi. Pəncərədən çölə baxırdım. Göy guruldayır, şimşəklər ça-xırdı dalbadal. Bəlkə şimşək deyildi, bəlkə ye-nə uzaq şəhərlərə, kəndlərə bombalar yağırdı. Ətraf gah işıqlanır, gah zülmət bir qaranlığa qərq olurdu. O bir anlıq işıqda, işıqlarla bir-likdə bir qız uşağı gəlib dayandı qarşımda. Uzun bir hörüyü vardı bu qızın, hörüyünün ucunda da solğun, rəngi bilinməyən bir lent. Şüşəyə yaxınlaşdıqca itirdi üzü. O uzaq şə-hərlərdən qaçmışdı yəqin ki. İslanmışdı, pəri-şan, yorğun, qorxaq və ürkəkdi… Elə bil əlimi uzatsam, qızın əllərini tutacaqdım. Amma əl-lərimi uzadanda, əllərim boşluqdan asılı qa-lırdı. Əlimi tutmurdu, əlləri yox idi bu qızın. Qaşları, gözləri, ağzı, burnu, yanaqları yox idi… Bir hörük və bir lentdən ibarət idi bu qız. Lent qana batmışdı, qıpqırmızı idi. Qızın üzündə bir işıq parlayırdı, ağ bir işıq. Və o hö-rük də, o lent də əriyir, itirdi bu işığın içində.

Sonra əsmər, zəif bir əl uzandı şüşəyə. O əl uzandı, uzandı, şüşəni deşib gözlərimin önünə qədər gəldi. Həmin qadının əli idi və bu əsmər, zəif əllərdən qan axmağa başladı. Sonra bu əlin arxasında bir qadın silueti mey-dana çıxdı… Qaranlığın içində qara bir kölgə kimi dayanan qadının da üzü yox idi, amma səsini eşidirdim. Səsi bir fəryad idi:

"Oğul" dedi, "oğul, Qarabağ qaçqınıyıq… ”Oğul, bir kömək et deməliydi, yəqin, demə-di!"

***

Gecəni yata bilmədim, səhər erkəndən qalxdım. İşə gedəndə binanın ağsaqqalı Kəl-bayı kəsdi yolumu.

Müəllim, binanın qapıçısı çıxıb gedib, daha gəlməyəcək, cavan bir xidmətçi tapmı-şam, indi gəlməlidi. Sən danış onunla, binanın idarəçisi sənsən də müəllim, xəbərin yoxdu? Dünən mən yandırmışam qazanı…"

Yaxşı, gəlsin Kəlbayı, dedim gəlsin baxarıq…

Binanı guya Kəlbayı ilə mən idarə edir-dik. Mən hesab işlərinə baxardım, o da odun, kömür, təmir işlərinə… Hər ay bir hay-həşir qopurdu bizim binada. Gah lift işləmir, su kə-silir, elektrik xətləri yanır, gah da yanacaq do-nur, kanalizasiya tutulur, qapıçı pulu ödən-mirdi…

Təməli xarabdı bu binanın dedi Kəl-bayı, bu saqqalımdan utanıram, yoxsa bun-ların hamısını verəsən qılıncın qabağına…

Az qaldı, bu qışı da ötürək, ilk işim baş-qa bir yerə köçmək olacaq.

Biz Kəlbayı ilə danışanda incə, çəlimsiz bir gənc yaxınlaşdı.

Sabahınız xeyir.

Xidmətçi gəldi, müəllim, budu xidmət-çi, dedi Kəlbayı.

Gələn on beş-on altı yaşlarında bir cavan idi. Səhər tezdən gəlib dirənmişdi qapıya. Tez tez əsnəyir, gözlərindən yuxu axırdı. Mən çaşqın – çaşqın uşağı süzürdüm və elə bil ağır kömür torbalarını öz kürəyimdə hiss edirdim. Böyük vedrələrlə qazanxanadan kül çıxarır-mış kimi dizlərim bükülürdü. Yıxılıb qalırdım zirzəminin qaranlıq pillələrində. Qazanı yan-dırarkən boğulurdum tüstüdən, danlayırdılar məni, hirslənirdilər, söyürdülər…

Dünyanın hər üzünü görmüş qoca Sal-man dayı dözə bilməmişdi bu binanın əziy-yətinə, çıxıb getmişdi… Üstəlik, hər iş gəlirdi Salman dayının əlindən. Elektriki, suyu, qa-zanı özü təmir edərdi… Bu çəlimsiz uşaq, hələ yeniyetmə bir cavan nə edəcəkdi? Hələ ana uşağıydı axı?.. Soyuq səhərləri necə oyana-caqdı erkəndən, necə qalayacaqdı qazanı, o ağır vedrələri necə qaldıracaqdı? Necə?..

Əlacsız qalıb soruşdum:

Sən… sən, öhdəsindən gələ bilərsənmi, çətindir axı…

Uşaqdan əvvəl Kəlbayı cavab verdi:

Hə, cavan xidmətçidi də, müəllim, niyə bacarmasın? Mən bunun yaşında olsam, daşı əzib un eləyərəm.

– Hələ çox gəncdi, Kəlbayı, hələ uş…

– Bacararam, abi, bundan qabaq başqa bi-nalarda da işləmişəm.

“Olmaz” deyə, geri qaytara bilmədim uşağı. Zirzəmiyə endik. Hər tərəf his, rütubət, kömür qoxusu, nəm qoxusu… Küncdə qapı-çıların qaldığı uçuq-sökük bir daxma… Çürü-müş, su sızdıran borular, bir-birinə calanmış, hardan gəlib hara getdiyi bilinməyən elektrik kabelləri, bir küncə yığılmış böyük kömür tor-baları, iri odun kötükləri…

Kəlbayının "daşı əzsə un edən cavan xid-mətçi" dediyi oğlandan soruşdum:

Adın nədi?

Seyfəddin.

Seyfəddin, səhər saat altıda qazanı yan-dırmalısan, odun və kömür burdadı.

Oldu.

Saat yeddidə isti suyu verməlisən, su vannaları odur ordadı.

Oldu, abi.

Aman, diqqətli ol, bacarmadığın bir iş olsa, əlini vurma sən.

İşlərini başa saldım, yüzlərlə əmr sırala-dım Seyfəddinə.

"Edəcəksən, edəcəksən, gedəcəksən, gə-ləcəksən, tutacaqsan, atacaqsan, yatacaqsan, qalxacaqsan… oldumu?

Oldu, abi, oldu abi.

Seyfəddin qalacağı daxmaya baxdı. Sal-man dayıdan qalma köhnə bir yorğan, taxta bir stul, kiçik bir balon, kirli bir stəkan, hisli bir tava, bir küncdə əl fənəri, vintaçan, yanmış elektrik sığortaları, kəlbətin, çəkic…

Seyfəddin qalacağı yeri qaydaya salmalı i