Бургут тоғда улғаяди 1-китоб

Моҳирўйнинг укаси билан кетган хизматчи икки шеригининг ким биландир қувлашаётганини узоқдан кўрган ва нега бунақа қилишаётганини билиш учун бу ёққа югурган эди. Афсуски, тепадан, арчалар орасидан келганлиги учун уни на Фаррух ва на Моҳирўй кўрган эди.

– Нима қилиб қўйдинг?! – дея Моҳирўй бақириб юборди ва югуриб келди-да, йигитнинг бошини кўтарди.

Фаррухнинг боши ёрилган, базўр нафас оларди.

– Ҳозир, ҳозир, – дея қиз ҳансираб кўйлагини йиртди-да, Фаррухнинг бошини боғлашга тушиб кетди.

Вақтида етиб келгани учун шеригига миннатдорчилик билдирган новча билан Раим яна Моҳирўйнинг иккала қўлидан ушлашди.

– Кетамиз, дадангиз кутиб қолди, – деди новча.

– Йўқол-л-л-а-ринг, итлар, йиртқичлар! – деб Моҳирўй иккаласининг ҳам қўлини силтаб ташламоқчи бўлди, аммо кучи етмади.

Хизматчилар қизнинг чинқириғига, кўзидан оқаётган ёшга ҳам эътибор қилмасдан, уни пастга судраб олиб кетишди. Уларга учинчи хизматчидан кейин етиб келган озғингина, кўзлари мудом ўйнаб турувчи Моҳирўйнинг укаси – Достон ҳам кўмаклашиб юборди. У ҳатто хизматчилардан нима гаплигини сўраб ҳам ўтирмади. Сабаби, новча хизматчининг гапларини эшитганди. Бундан ташқари, у ҳар доим қилган ишларидан камчилик топувчи опасини кўпам ёқтиравермас эди.

Моҳирўйни Тургун Ғаниевичнинг ёнига шу ачфозда олиб боришди.

– Итдан тарқаганлар, менинг қизимни бунақа қилиб олиб келишларингга қандай ҳаддиларинг сиғди?! – дея бақирди у хизматчиларига. – Сенларга қайтариб келинглар дегандим, судраб олиб келинглар демагандим!

Учала хизматчи ҳам бирдан бошларини эгишди. Турғун Ғаниевич асабий равишда уларнинг ҳар бирини шапалоқ билан сийлади.

– Сен чўчқаларни дастидан, – дея гапини давом этказди амалдор, – дам олиш ҳам ҳаром бўлди! Йиғиштирларинг ҳамма нарсани, тамом, кетамиз!

– Хўжайин, тандир пишиб қолганди, – деди раис сохта илжайиб.

– Тандирингни орқангга ур. Падарингга лаънат, шумиди мақтаган чўпонинг?! – деди баттар тутоқиб кетган амалдор.

Кўрпачанинг бир чеккасида бошини эгиб турган Моҳирўй дадасининг гапларидан ялт этиб унга қаради ва ўрнидан турди-ю, шаршара ёнида тепада нима воқеа содир бўлганлигини билолмай гаранг бўлиб турган Марди чўпоннинг ёнига югурди. Бу "шайтон" қизнинг қилиғидан эр-хотин ҳанг-манг бўлиб қолганди.

– Амаки! – деди Моҳирўй шошиб. – Анави гўрсўхталар тепада Фаррухнинг бошига тош билан уриб ёришди. У хушидан кетиб ётибди. Тез бормасангиз, ўлиб қолади!

– Уришди?! – деди Марди чўпон кўзлари олайиб. – Нега уришади?!

– Мен билан қорли қояга бормоқчи бўлгани учун!

Чўпоннинг вужудига титроқ кирди, у раиснинг ёнига югуриб келди-да, ёқасидан ушлаб:

– Агар Фаррухга бирон нима бўлса, биринчи ўринда сенинг қонингни ичаман, кейин анавиларнинг! – деди ғазаб билан.

Раис чўпоннинг важоҳатидан қўрқиб кетди ҳамда унинг қўлларидан ёқасини айирмоқчи бўлди. Бироқ чайир қўлларга кучи етмади. Қайтанга, ўзининг кўйлаги йиртилгани қолди.

– Ў-ў, чўпон! – деди аламидан бўғилиб амалдор. – Кимнинг қонини ичасан?!

Марди чўпон ғазабдан тишини ғижирлатиб бир зум унга қараб турди-да, кейин арчазор томонга югурди.

– Буни, – деди амалдор аламзадалик билан раисга, – йўқ қил!

– Хўп… хўп бўлади, хўжайин, – раис икки қўлини кўксига қўйиб, бошини эгди.

Ҳамма лаш-лушиар машинага ортиб бўлингандан сўнг Турғун Ғаниевич ерга қараганча у ёқдан-бу ёққа бироз юрди-да, раисни ёнига чақирди.

– Хизмат, хўжайин, – деди раис қўлини кўксига қўйиб.

– Машинанинг биттасини ўзим ҳайдаб кетаман. Иккита йигит сен билан қолади. Улар ғордаги "шер"лардан хабар олиб туришсин. Яна очидан ўлдириб қўйма, менга улар ҳали кўп керак бўлади. Чўпон масаласини сенга айтдим. Бир ҳафтадан кейин келаман. Келганимда унинг қораси кўринмасин, – деди амалдор ва машина томонга кетди.

Орқа ўриндиқда ўтирган Моҳирўй Фаррух қонига беланиб ётган баландликка қарағанча йиғлаб, ичида ўзиниўзи қарғарди. "Агар, – дея ўйлаётганди у, – мен ўжарлик қилиб қорга борамиз демаганимда, бечора йигит бундай аҳволга тушиб қолмаган бўларди".

– Моҳи, бунча кўзингдан сувингни оқиздинг? Сенга нима? Битта чўпон ўлса ўлибди-да, – деди машинани бошқариб кетаётган хизматчининг ёнида ўтирган Достон орқасига қараб, опасининг кўз ёш тўкиб кетаётганлигини кўргач.

– Учир овозингни! – деди Моҳирўй аламидан бўғилиб. – Ҳозир ўзингни бир ёқли қилиб қўяман.

– Менда нима айб? – деди ука афтини бужмайтириб.

– Сенам манави гўрсўхталарнинг биттасисан! – дея Моҳирўй хизматчини кўрсатди. – Тушундингми?!

Хизматчи тишини-тишига босди. Хўжайиннинг эркатойи ҳаддидан ошиб бораётгани унинг ғазабини қўзғатди. Аммо у тилини тишлашдан бошқа илож топа олмади. Моҳирўй эса кимдан аламини оларини билмаганидан баттар тутоқиб кетди.

–У-ку, мени бир ўлимдан олиб қолди. Сенлар бўлса, зиғирча ҳам айби бўлмаган одамни қонига беладиларинг, айт, ў-ў, гўрсўхта, унинг нима гуноҳи бор эди?! – дея Моҳирўй хизматчининг елкасига ниқтади.

Хизматчи алам билан ортига бир қараб олди-да:

– Биз буйруқни бажардик, – деди.

– Буйруғинг билан қўшмозор бўл! Тўхтат мошинани, буям сенга буйруқ! Мен тушиб қоламан!

– Жиннимисан?! – деди Достон. – Дадам билиб қолса шу гапларингни, нима дейди?

– Билса билавермайдими, тўхтат машинани деяпман! – дея бақириб юборди бутунлай ақлини йўқотаёзган Моҳирўй.

Хизматчи машина чироқларини ёқиб, олдинда кетаётган Турғун Ғаниевичга "тўхтанг" ишорасини қилди.

Иккала машина ҳам олдинма-кейин тўхташди. Хизматчи шошиб машинадан тушди-да, эшикни очиб, булар томонга қараб турган Турғун Ғаниевичнинг ёнига бориб, Моҳирўйнинг тўполонларидан хўжайинни хабардор қилди.

Жаҳли чиқиб кетган амалдор машинадан салобат билан тушди-да, бир-бир қадам босиб, Моҳирўй ўтирган машина ёнига келди ва:

– Тинчликми, қизим? – деди.

Унинг ўқрайиб қарашидан ҳар доим беғам-беташвиш юрадиган Достон ҳам қўрқиб кетди.

– Дада! – деди Моҳирўй йиғлаган кўйи. – Фаррухда айб йўқ эди. Уни бекорга уришди.

– Бунинг учун ҳали булар жазосини олади, – деди ота хунук илжайиб. – Юр, нариги машинада кетасан.

* * *

Марди чўпон арчанинг шох-шаббалари бирин-сирин юзига урилаётганига ҳам эътибор қилмай ўғлининг ёнига югурар, кўзига ҳеч нарса кўринмас, "Болам, ишқилиб, тирик бўлсин", дея илтижо қиларди. Ниҳоят сирпаниб, қоқилиб ўғлининг ёнига етиб борасола ҳамон қўзини очмасдан хириллаб ётган Фаррухнинг бошини кўтардида:

– Болам, кўзингни оч! Оч, кўзингни, болагинам! – дея йиғлаб юборди.

Сўнг Фаррухнинг ёнида Моҳирўйнинг қонга беланиб ётган кийимидан қолган парчани ўғлининг бошидан ҳалигача сизиб оқаётган қон устига босди.

– Ҳозир, – дея шивирлади ота кўз ёшларини артиб, – ҳозир чайлага етиб олайлик, кейин бошингни яхшилаб боғлаб қўяман. Ҳеч нима кўрмагандай бўп кетасан!

Етмишга кирган чол бўй етган ўғлини кўтариб олди. Чайлагача масофа анчагина олис эди. У ергача одам ҳеч нарса кўтармасдан фақат ўзи юриб борса ҳам ҳолдан тояр эди. Аммо ҳозир Марди чўпон шундай ҳолатда эдики, ўғлини кўтарганча, илдам қадам босиб кетди.

Ярим йўлга еттанида барибир қарилик ўз ишини қилди. Марди чўпоннинг дармони қуриб, ўғлини опичлаш у ёқда турсин, ўзи базўр қадам босадиган даражага келди. Етиб келган жойи яланглик эди. Бу ерда йиртқичлар кундуз кунлари изғимасди. Аммо кечаси ўлжа тополмаган бир оч бўри бор эдики, икки тош наридан ҳам қон исини оларди.

– Шу ерда, – деди Марди чўпон ҳансираб нафас оларкан, – озгина ётиб тур. Мен чопиб бориб, отни миниб келаман!

Хаёлида ўғлини эртароқ чайлага олиб боришдан бошқа ўйи бўлмаган чўпон гоҳ эмаклаб, гоҳ йиқилиб югуриб кетди…

…Фаррух ётган жойдан икки қир наридаги арчазорда бўри увиллади. Димоғига урилган ўзи учун ниҳоятда хушбўй қон исидан сўлаги оқди. Иснинг элас-элас етиб келаётганидан сездики, ўлжа анча нарида. Бироқ очиққан бўри учун ҳозир масофанинг аҳамияти йўқ эди. Шу боис у бир югуриб, бир тўхтаб ўзи томон эсаётган шамолни ҳидлаб кетаверди. Битта қирни бўри жуда оз фурсатда босиб ўтди. Шу пайт бир қаноти синиб учолмай ётган какликка кўзи тушди-ю, бирдан унга ҳамла қилди. Какликни паққос туширган бўри лабини ялади-да, қорни тўймаганидан, яна ҳавони хидлади. Энди шамол бошқа томондан эсиб, унинг бурнига қандайдир ёқимсиз ислар келиб урилди. Бундан жаҳлланган бўри осмонга қараб увлаб юборди-да, умид билан каклик патларини қайта титкилади. Бироқ бир тишлам ҳам гўшт тополмади. Шундан кейин у ортига қайтди. Аммо юз қадамча юрмасидан шамол яна йўналишини ўзгартириб, унинг димоғига бояги ёқимли ҳидни "тақдим" этди. Бўри юришдан тўхтаб, бошини орқа томонга чўзганча ҳавони қайта-қайта ҳидлаб кўрди ва тағин сўлаги оқиб изига қайтди…

…Чайлага нафаси бўғзига тиқилиб етиб келган чўпон бир чойнак сувни олди-да, дарров боғлиқ турган отнинг ипини ечиб, аввалгидек бир сакраб устига минмоқчи бўлди. Аммо уддалай олмади. Сўнг узангига оёғини кўйиб, инқиллаб-синқиллаб отнинг устига чиқиб олди ва от сағрисига қамчи босди. Аммо от ҳам аввалгидек бирдан югуриб кетмади. У чанқаганидан, югуришни истамасди.

– Эганг ўлгур, чуҳ! – деб бақирган чўпон қайта-қайта отни қамчилади.

Шундан кейингина от унинг измига бўйсунди. Бироқ чўпоннинг назарида у жуда секин югураётганга ўхшарди. Шу боис яна савалашда давом этди…

…Бўри ўлжасига юз қадамча чамаси қолганда сўлаги баттар оқиб, югуришга тушди. Аммо ўлжага энди етдим деганда бирдан тўхтади. Бўрини кўриб кўзи косасидан чиққудек бўлган чўпон унга қамчисини отган ва унинг устига от ҳайдаган эди.

Очликдан силласи қуриган бўри кутилмаган рақибини бурда-бурда қилиб ташламоқчи бўлди-ю, бироқ тикилиб турган чўпоннинг ўткир нигоҳларига дош беролмай, алам билан ортига қайтишга мажбур бўлди.

Отдан тушган чўпон қора терга ботиб кетган, вужуди тинмай қалтирарди. У ўғлининг кўксига қулоғини қўйиб, Фаррухнинг юраги ураётганлигига амин бўлгач, озгина ўзига келди-да, "Ўзингга шукр, худойим, боламни яна бир асрадинг-а", деди йиғлоқи овозда пичирлаб. Кейин Фаррухнинг бошига сув қуймоқчи бўлиб чойнакни қидирди, бироқ чойнак чўпон отга минишга қайта-қайта уринган жойида қолиб кетган эди…

…Марди чўпон чайлада Фаррухнинг бошини ювиб боғлади. Бироқ ўғли ўзига келмади. Шундан кейин бошқатдан уни отга ўнгариб, қишлоққа олиб кетди.

Кишлокда одамлардан кўра молларни яхшироқ даволайдиган Мамаюсуф исмли дўхтир бор эди. У Фаррухнинг ёрилган бошини кўриб:

– Ёмон йиқилибди-ку, – деди Марди чўпонга қараб афсус билан бош чайқар экан.

– Бир амал қилиб беринг, умрим етгунча қулингиз бўламан, – деди чўпон кўзида ёш билан.

У ўғлининг бошига тош билан уришганини дўхтирга айтмаган, "Отдан йиқилди", деганди.

– Район баннисасига обориб тикиш керак бу ярани, менда асбоблар йўқ, – мижғовланди Мамаюсуф дўхтир.

– Битта қўй бераман! – деди бирдан Марди чўпон дўхтирга тикилиб.

Шундан кейин дўхтир бироз ўйланиб турди-да:

– Уриниб кўрайлик-чи, – деди паст овозда ва сумка-часини очиб, ичидан қайчи олиб, эринмасдан Фаррухнинг боши ёрилган жойидаги сочни қирқа бошлади.

Унинг бемалолхўжалигини кўрган Марди чўпоннинг ичи қайнаб кетди.

– Балки, – деди у дўхтирнинг қилаётган ишидан кўзини узмай, – аввал укол-пукол қилсангиз яхши бўлармиди?

– Менга ақл ўргатманг! – бирдан бақириб юборди дўхтир. – Нима қилишни ўзим яхши биламан.

Мулзам бўлиб қолган чўпон бошини эгди.

Мамаюсуф дўхтир Фаррухнинг яраси атрофидаги сочларни қирқиб бўлгач, унинг ярасига майдаланган кукун дори сепди ва маҳкам боғлади. Кейин чўпоннинг кўнгли қолмасин деган ўйда иситма туширадиган укол ҳам қилиб қўйди. Айнан жароҳат қай даражада, орқа мияга таъсири борми-йўқми, бунга у қизиқмади ҳам.

– Ана, бўлди, – деди у ишини тамомлагач, илжайиб, – худо хоҳласа, одам бўлиб кетади. Ҳа, анави қўйни эрта-перта олиб келсангиз ҳам бўлаверади. Бугун кеч бўп қолди. Тоққа чиқиб тушишга қийналиб қоласиз, ундан кейин бизда емиш масаласиям анча чатоқ.

Марди чўпон дўхтирнинг ҳамма гапига "хўп, хўп", дея жавоб қайтарди-да, ўғлини опйчлаб ташқарига олиб чиқди.

Фаррух кечга бориб кўзини очди. У бироз шифтга қараб ётди-да:

– Мен қаердаман? – дея сўради ёнида ўтирган отасидан.

– Хайрият, – деди Марди чўпон қувониб, – ўзингга келдинг. Юрагим ёрилишига озгина қолди.

– Нима бўлди? – деди Фаррух туришга уриниб.

– Қимирлама. Сенга мумкинмас ҳали, – дея Марди чўпон ўғлининг кўкрагидан бироз босди. – Худога шукр, уйдасан. Мана, кўзингни очиб гапираяпсан. Энди дарров тузалиб кетасан. Мамаюсуфни одамлар мол дўхтири дейиши бекор экан. Мана, сени дарров тузатиб қўйди.

– Менга нима бўлди? – дея сўради Фаррух ҳайрон бўлиб.

– Э-й-й, эслатма, болам. Одамни шундай пайтда ёлғизлиги билиниб қоларкан. Уруғ-аймоғинг кўп бўлса сенга биров зиён етказишга ҳайиқади. Ҳеч киминг бўлмагандан кейин шундай кўйга солишаркан-да. Бахтингга қарши, энангам эрта ўтиб кетган, на уканг, на аканг бор. Бор-йўғи битта ўзингсан, зурриётим. Агар сенам мени ташлаб кетганингда нима қилардим?.. – дея Марди чўпон бошини эгди.

Жиққа ёшга тўлган кўзини ўғлидан яширди. У шу пайтгача ўғлига бунақа гапларни айтмаганди. Ўзининг, ўғлининг ёлғизлигидан ёзғирмаган эди. Лекин бугун тўлиб кетди. Гапирмаса бўлмади. Ичидагиларни озгина тўккиси келди.

– Ота-а, – деди гапни бошқа томонга бурган Марди чўпонга Фаррух. – Нега мен уйда ётибман?

– Эслолмайсанми? – дея сўради Марди чўпон "Болам хотирасини йўқотиб қўймадимикин?" деган ўйдан хавотирланиб.

Фаррух бошини чайқаб, "йўқ" ишорасини қилди.

– Мени, қўйларни, чайлани эслайсанми?

– Эслайман, – деди Фаррух отасининг бунақа гапларидан ҳайрон бўлиб.

– Шу ёғиям етади. Баччағарнинг болаларини эсингдан чиқариб ташлаганинг яхши. Уларга сен билан мен тенг бўлолмаймиз. Ҳаммасини худога солдим. Худонинг ўзи уларнинг жазосини берсин, – деди Марди чўпон бироз ўзига келиб.

– Анави қиз қаерда? – сўради Фаррух кутилмаганда.

– Қайси? – деди Марди чўпон пешонасини тириштириб, гўё ўзини ҳеч қандай қизни кўрмаганга олиб.

– Анави қиз-чи, йиқилаётганда мен ушлаб қолган? Оти Моҳирўй эди. Қаерга кетди у қиз?

Чўпон чуқур нафас олди. Кейин офтобда кийиб юрилаверганидан асл рангини ҳам йўқотган қалпоғини қўлига олди-да, бошини қашлаб:

– У аллақачон уйига кетиб бўлди. Шу қизни деб сен мана шундай аҳволга тушиб ўтирибсан… Яхшиликни билмаган, ит эмганлар! – деб Марди чўпон энди ўрнидан турмоқчи бўлганида, бели қирс этиб кетди-ю, "Воҳ!" деганча тиззалаб ўтириб қолди.

– Нима бўлди, ота? – дея бирдан ўрнидан туриб кетди Фаррух.

– Ҳайронман, – деди белини ушлаб Марди чўпон, – ўз-ўзидан белим… Сен турма ўрнингдан, ҳозир ўтиб кетади.

Ўғил отасининг гапига қулоқ солмай ўрнидан туриб чўпоннинг қўлтиғидан ушлади ва унинг туришига кўмаклашди. Бир амаллаб ўзини ўнглаб олган чўпон Фаррухнинг оёққа туриб кетганини кўриб суюниб кетди. Ва белини ушлаган кўйи ташқарига юрар экан:

– Қўйларам бугун очидан ўлди, – деди.

Шу куни улар қишлоқдаги бор-йўғи битта хонаси бўлган уйида қолишди. Ота тоққа кетай деса, бели кўп "айтганини" қилмаяпти. Ўғлини жўнатай деса, унинг аҳволи отасиникидан баттар. Шундан кейин у Фаррухга бир кеча шу ерда қолишларини айтиб, қўйларни худога топширди.

Эртасига ота-бола чайлага боришганида уларни раис, амалдорнинг новча хизматкори ва ўзларининг қишлоғидан Сайфи исмли қирқ беш-элликлар атрофидаги сочи пўстак бўлиб кетган одам кутиб турарди.

– Қўйларни кимга топшириб кетгандингиз, Марди ака? – деди раис совуқ иржайиб, ота-бола ҳали отдан тушмасларидан бурун салом-атикниям яқинига бормай.

Чўпон жавоб қилмади. Бунинг ўрнига отдан тушмоқчи бўлди. Иложини қилолмади. Бели қаттиқ оғриганидан, унинг афти бужмайиб кетди. Отга минаётгандаям оғриқ бўлганди. Лекин бунақа даражада эмас. Боши боғланган Фаррух эса сакраб тушди.

– Отданам тушолмай қолган экансиз, айтмайсизми, дарров ўрнингизга одам қўйиб қўймаймизми? – деди раис Марди чўпоннинг ҳолатини кўриб ичида қувонар экан.

– Қўй керакми сенга?! – деди жаҳл билан Марди чўпон. – Ана, олавер. Менинг эллик йил бу қўйларнинг орқасидан чопганим етар, энди бошқаларам боқсин-да.

– Мен ўзим келганим йўқ, Марди ака. Мени шу ерга олиб келишгандан кейин қўй боқасан, дейишди, – деди Сайфи пўстак бирдан гапга аралашиб.

– Ўчир! – дея унга бақирган раис Сайфининг бошига шапалоқлаб урди. – Шунақанги лақмалигинг бўлса боқмаслигинг аниқ.

– Чайлани бузиб ташлаймиз, бўрибосарларниям ўзимиз билан олиб кетамиз! – деди келганидан бери новчага ўқрайиб қараб турган Фаррух.

– Сен бола, – деб кулди раис, – айниб қопсанми? Илгари туппа-тузук эдинг. Ёки каттани қизи бошингни айлантириб қўйдими?

– Шунга бошини боғлаб олганга ўхшайди, – деб кулиб юборди новча.

– Ҳов, итдан тарқаган! – дея бирдан бақирди Фаррух. – Ҳали сенинг энангни кўзингга кўрсатаман!

Тирмизаккина боланинг оғзидан чиққан гап новчанинг суяк-суягигача етиб борди. У Фаррух томонга юра бошлади.

* * *

Уйга етиб келганларидан кейин Моҳирўй ўзининг хонасига қамалиб олди. Бундан Зулайҳонинг фиғони фалакка ўрлади. "Падарингга лаънат етимча! – дея ўйлади у. – Шунча вақт кўнглингга қараб келдик. Индамасак, бошимизга чиқиб, билган нағмангни чаласан, шекилли? Бир танобингни тортиб қўйиш вақти келиб қолганга ўхшайди".

– Дадаси, – деди Зулайҳо диванда ўтириб бир нуқтага тикилиб қолган эрига, – бу қиз билан очиқчасига гаплашиб қўймасам, кўп майнавозчиликлар қиладиганга ўхшайди.

– Нима қилмоқчисан? – деди эр ҳолатини ўзгартирмай.

– Кимлигини эслатиб қўйиш вақти келиб қолмадимикин?

Турғун Ғаниевич хотинининг гапидан кейин бирдан унга ўқрайиб қаради.

– Товуқмия бўлиб бораяпсанми кундан-кунга, – деди у Зулайҳога, – қачон қарама, битта фалокатни бошлаб юрасан.

Зулайҳо шу пайтгача эридан бундай қўпол ҳақорат эшитмаганди. Амалдорга тикилган кўйи музлагандек қотди. Унинг бундай безрайиб туриши амалдорни баттар "тутатиб" юборди.

– Нимага менга бундай анқайиб қараб қолдинг?! – дея бақирди у.

– Мен сизни танимай қолдим, – деди Зулайҳо кўзи ёшга тўлиб, – сиз мутлақо бегона одамга ўхшаб кўринаяпсиз.

– Қачондан бери? – дея мийиғида илжайди амалдор.

– Бунга анча бўлди. Менимча, ўзингизни осмонга чиқиб кетганман, деб ўйлаяпсиз. Ҳали шошманг, бунинг учун озгина вақт бор.

Амалдор ўрнидан туриб кетди.

– Мени қўрқитмоқчи бўлаяпсанми?!

– Сизни мен қўрқитмайман. Сиз қўрқиш даражасидан ўтиб бўлдингиз. Ҳар эҳтимолга қарши, айтиб қўйяпман-да, – дея Зулайҳо ортига бурилди-ю, тез-тез юриб хонадан чиқиб кетди.

Хотинининг бу тахлит муомаласи Турғун Ғаниевични бироз довдиратди. У Зулайҳо бошини эгиб қолса керак, деб ўйлаганди, аммо у худди отаси тириклигидагидай бурро-бурро гапирди. Ҳатто эрига таҳдид қилишдан ҳам тоймади.

Алам билан ошхонага кирган Зулайҳо музлаткични очди-да, ярми ичилган ароқ шишасини олиб пиёлага тўлдириб қуйди ва бир кўтаришда ичиб юборди. Орқасидан газак ҳам қилмай, столга ўтирди. "Кўрнамак, – дея пичирлади унинг лаблари, – ҳали мен товуқмия бўлиб қолдимми? Ўзинг қачон одамга айланганингни эсингдан чиқарганга ўхшайсан. Майли, ҳали кўрамиз… Ўз қизингга айланган гўдакка қандай қараш қилаётганингни сезиб юрибман. Агар гумоним тўғри чиқса, ўша ўзим эркалаб катта қилган қизни бўғиб ўлдираман".

Шу пайт айвондаги телефон асабий жиринглаб қолди. Зулайҳо ўрнидан эриниб турди-да, бориб гўшакни кўтарди.

– Алё, – деган ёқимли овоз келди симнинг нариги учидан. Бу овозни эшитиб аёлнинг бирдан юзига табассум югурди, – безовта қилиб қўймадимми?

– Вой, нега, ўзим ҳозиргина ўйлаб турувдим, – деди Зулайҳо эшик томонга бир қараб олиб. – Телефон ҳам қилмай кетдингиз. Қанчадан бери кутаман. Берган кўйлагим битай деб қолдими?

– Уйда душман борми, дейман? – деган овоз келди гўшакдан.

– Да-а-а, – деди Зулайҳо лабини буриб.

– Яхши, қачон учрашамиз?

– Битдими, озгина чаласи қолди? Ну ладно, ҳозир бораман, – деб гўшакни қўйди Зулайҳо.

Аёл бироз ўйланиб тургач, тағин қовоғини уйиб ётоғига кирди.

Турғун Ғаниевич хотинининг телефондаги гапини эшитгандан сўнг энсаси қотди. "Икки ҳафта олдинам бу ойимча кўйлак тиктирганди. Кўйлакка тўймайдими, нима бало, яна бошқасини тиктирибди", дея ўйлади ҳамда шишада қолган пивони охиригача ичиб бўлгач, ташқарига чиқди.

Зулайҳо ҳатто эридан рухсат ҳам сўрамасдан уйидан чиқди. Хўжайинининг хотини пардоз-андоз қилиб йўлга отланаётганини кўрган хизматкор дарров унинг қаршисига чиқиб:

– Хизмат борми? – дея сўради.

– Керакмас, – деди Зулайҳо зарда билан ва унинг ёнидан шиддат билан ўтиб кетди.

Кўчага чиққанидан кейин такси тўхтатиб манзилни айтди-да, машинанинг орқа ўриндиғига ястаниб ўтириб олди ва орқасига бир қараб қўйди.

Такси шаҳарнинг нариги чеккасидаги кўп қаватли уйларнинг бири ёнига борганидан кейин тўхтади. Зулайҳо пастга тушаётиб ҳам орқасига бир қараб олишни унутмади.

Учинчи қаватга кўтарилганида у кириши керак бўлган уйнинг эшиги очиқ эди. Буни кўриб Зулайҳо "чевар"нинг ақллилигидан қувониб кетди ва эшик қўнғироғини босиб ҳам ўтирмасдан ичкарига кирди.

Меҳмонхонада Тўйчи оёғини чалиштирганча сигарета чекиб телевизорга тикилиб ўтирар эди. Зулайҳо бир-бир қадам босиб унинг ёнига келди-да, кўзини беркитди.

– Бизни шунчалик соғинтирган санам наҳотки етиб келган бўлса? – деди Тўйчи Зулайҳонинг дўмбоқ қўлини силаб.

– Кутдириб қўйдимми? – деди Зулайҳо ўзига ярашмаган ноз билан қўлини секин олар экан.

– Кутдириш ҳам гапми, минг йиллар ўтиб кетгандай бўлди, – деди Тўйчи ва жувоннинг қўлидан ушлаб ўзи томонга тортди…

* * *

Кўзидаги ёш қуриб битгунча ёстиқни қучоқлаб ётган Моҳирўй чуқур нафас олди-да, ухламоқчи бўлиб кўзини юмди. Бироқ уйқу ҳам унга хиёнат қилганча, ўзига бошқа мижоз қидириб кетди. Шундан кейин Моҳирўй шифтга қараб ётиб олди.

Елкалари кенг, қўлларининг чайирлигидан томирлари бўртиб чиққан, юзи офтоб нурида бироз қорайган, гўзал табассумга эга бўлган, овози энди-энди дўриллай бошлаган чўпон йигит – Фаррух унинг ақлини бутунлай олиб қўйган эди. Моҳирўй ўзига ошиқ бўлган, доим соясалқинларни хуш кўрувчи юзлари оқ шаҳар йигитлари билан уни таққослаб кўрди. Лекин уларнинг биронтаси ҳам Фаррухнинг ҳатто яқинига йўлай олишмади. "Менинг шаҳзодам фақат ўша чўпон йигит бўлади", дея хаёлидан ўтказди у. Сўнг йигит Моҳирўй пастга ўзини тўхтатолмай югуриб кетаётганида ушлаб қолгани, бирга йиқилган Фаррухнинг кўксига бошини қўйиб ётгани ҳақида ўйлади ва ширин энтикиб қўйди.

Моҳирўйнинг эшиги қия очилди. Одатда, унинг хонасини тақиллатишар эди. Келгувчининг сўроқсиз эшик очиши, бунинг устига, ширин ўйларини бузгани Моҳирўйнинг жаҳлини чиқариб юборди. У нафрат билан эшикка қаради. Бироз ўтиб Достоннинг боши кўринди.

– Пишириб қўйибдими?! – дея бирдан бақириб юборди Моҳирўй уни кўрган заҳоти.

– Нимага бақирасан? – дея ўдағайлади Достон ҳам.

– Нега менинг хонамга сўроқсиз кирдинг?

– Дадам: "Чақириб кел", деди. Бўлмаса умуман кирмасдим, – деди Достон, кейин паст овозда: – ўлиб кетсанг ҳам, – дея қўшиб қўйди.

Моҳирўй укасига ўқрайиб қараб турди-да:

– Нима ишлари бор экан? – деди.

– Мен қаёқдан билай? – деб Достон шартта ортига ўгирилиб чиқиб кетди.

Моҳирўйнинг ранги синиқиб қолганини кўрган Турғун Ғаниевич қизи ёнига келиши билан уни қучоқлади.

– Мени кечир, қизим, – деди сохта синиқ овозда, – сени дам олишга олиб бориб хафа қилиб қўяман, деб ўйламаган эдим.

Дадасининг гапларидан кейин Моҳирўйнинг яна кўнгли бўшаб кетди. Кўзида ёш жилваланди.

– Буниси энди ортиқча, – деди амалдор қизини қучоғидан бўшатгач, унинг кўзидаги ёшни кўриб, – айбимни ювиш учун бугунги концертга уканг икковингга билет олиб қўйдим. Бориб бир яйраб келасизлар.

– Ҳеч қачон! – деб бирдан бақириб юборди Моҳирўй. – Достон билан бирга бормайман!

– Ҳалиям ит-мушукликларинг қолмадими? – деди Турғун Ғаниевич бошини сарак-сарак қилиб кулар экан.

– Унда анави хизматкор билан бирга борасан. Уйда бунақа қилиб сиқилиб ўтиришингга мени кўнглим бўлмайди.

Моҳирўй бирдан йўқ демоқчи бўлди-ю, сўнг дарров тилини тишлаб қолди. Унинг хаёлига яшин тезлигида бир шумлик келган эди. Бу шумлик ҳатто унинг гўзал лабида жилмайиш ҳам пайдо қилди. Қизида рўй берган бунақанги тез ўзгаришдан амалдор бошқача хаёлга борди. Ва: "Гапимни қайтиб олсамми?" дея ўйлади ҳам. Бироқ у ўзи айтган таклифни қайтариб олишига энди кеч бўлганди. Шундай қилса, қизининг олдида бебурд бўлиб қоларди.

– Фақат сизларни олиб келишга ўзим бораман, шу баҳонада озгина шамоллаб келаман, – дея қўшиб қўйди амалдор.

Моҳирўй индамай бошини эгди-да, дадаси яна биронта гап айтармикин, дея кутиб турди. Амалдор бошқа сўз айтмагач, у ўзининг хонасига борди-да, концерт режасини туза бошлади.

Турғун Ғаниевичнинг юраги сиқилди. У тоғдан қайтиб келганидан бери ўзига келолмаётганди. Шу боисдан тинимсиз пиво ичиб турганди. Бироқ пиво ҳам унинг сиқилишини тарқатиб юбора олмади. Ўлганнинг устига тепгандай қилиб хотинининг: "Жа, осмонга сакрайверманг, бунга ҳали вақт бор", деган гапи унга наштардай ботганди. "Шунга уйланганимдан бери сочим оқарди, қанчаси тўкилиб ҳам кетди. Аёл боши билан отаси тириклигида менга озмунча зулм ўтказдими? Камситишлар, келиб чиқишимни қайта-қайта эслатаверишлар… Менинг ўрнимда бошқа одам бўлганида аллақачон қон босими ошиб ўлиб кетган бўларди. Яхшики, иродам метиндан экан. Энди менинг даврим ҳам келди. Унинг суянадигани йўқ. Қариндошларининг ҳаммасидан ҳар томонлама устунман. Шундай экан, бунақа ялмоғизнинг баҳридан ўтиб қўйишим зарур", – дея хаёл сурганча уйнинг ичида Турғун Ғаниевич у ёқдан-бу ёққа бориб келарди.

* * *

Моҳирўй хизматчи билан концерт залининг олдинги қаторларидан жой олгач, хонанданинг чиқишини кута бошлади. Аксига олиб, қўшиқчиям тезда кўринавермади. Қиз сиқилиб кетганидан бир-икки марта уф тортиб ҳам юборди. У ёнида тиржайиб, дунёда ўзидан бахтли, омадли ҳеч ким йўқдай ўтирган хизматчини илгаридан ёмон кўрарди. Кўзи доим олма-кесак терадиган бу одам Моҳирўйларнинг уйига келган куниёқ унга ғалати қараш қилганди. Шунда қиз "Намунча совуқ бунинг қарашлари?" – дея ўйлаган, бироқ ўз ўйини ҳеч кимга айтмаган эди. Бироқ кун сайин Мамарасул (хизматчининг исми шундай эди) Моҳирўйга еб кўйгудек қарашда ҳаддидан ошиб бораверар, бирорта баҳона топиб қиз билан гаплашишга ҳаракат қиларди. Унинг бунақа қилиқларидан безган қиз икки-уч марта хизматкорнинг хурмача қилиқларидан отасини хабардор қилиб қўймоқчи ҳам бўлди. Лекин турли сабаблар чиқавериб, қизнинг ичидагилари ташига чиқмай қолаверди.

Мамарасул Моҳирўйнинг сиқилишига эьтибор ҳам қилмади. "Эртароқ концерт бошланса-ю, қизга тиқилиброқ ўтирсам, иложини топиб у ёқ-бу ёғидан ушласам", деган хаёлда эди у. Ниҳоят қиз билан хизматчи интиқиб кутган дақиқалар ҳам келди. Бошловчи хонандани обдон таърифлаб, саҳнани тарк этгач, қорин қўйган ҳофиз унинг ўрнини эгаллади. Ҳофизни кўриб Моҳирўйнинг афти бужмайди. Бу хонанданинг қўшиқларини у мутлақо ёқтирмас, телевизорда чиқиб қолсаям дарров бошқа каналга оларди. Бир хаёл шу заҳоти кетворсамми деб ўйлади. Кейин бирданига тузган режаси ёдига тушиб, ниятидан қайтди. Ўзини хурсанд кўрсатиш мақсадида бошқаларга қўшилиб қарсак чалди. Бурилиб Мамарасулга қараганча, унга табассум ҳадя қилди.

Ёнгинасида ўтирган ниҳоятда гўзал санамнинг бундай инъомидан сўнг йигитнинг юраги қинидан чиқиб кетаёзди. У жойида ўтиролмай қолди. Аввал Моҳирўй томонга бироз энгашди. Уларнинг елкалари туташ келди. Қизнинг яланғоч елкасидан ўтаётган ҳароратдан Мамарасулнинг эти жимирлаб кетди. У озроқ фурсат шунга қаноат қилди, лаззатланди. Кейин бу унга камлик қилаётгандай туюлаверди ва кўпроқ нарсага эришиш мақсадида секин, ички бир ҳадик билан қизнинг билагига қўлини юборди. "Ҳозир етиб боради, секин ушлайман. Кейин силайман… Индамаса, белига қўлимни юбораман…" деган ширин орзуда эди у. Мамарасулнинг қўли қизнинг бармоқлари ёнига жуда яқин борди. Аввал у жимжилоғини Моҳирўйнинг оппоқ бармоқларига теккизди. Қиз қўлини бирозгина тортган бўлди. Бундан ўзгача бир далда олган хизматчи секин унинг қўлини ушлаб олди. Моҳирўй унга жилмайиб қаради-да:

– Мумкинмас, – дея қўлини тортиб олди.

Қиз бу сўзни шунақа бир назокат, ноз билан айтдики, йигит уни қучоқлаб олишига сал қолди.

Шу пайт ҳофиз биринчи қўшиғини тугатди. Моҳирўй ўрнидан туриб қарсак чалиб юборди. Мамарасулга унинг туриб кетиши шунчалик ёқмадики, ғазаб билан тишларини ғижирлатиб қўйди.

– Яхши айтди-я, – деди қиз жойига қайта ўтираётиб.

– Яхши, – деди Мамарасул қовоғи бироз осилиб. Ҳофиз иккинчи қўшиғини бошлагач, хизматкорнинг қўли яна ишга тушди. Бироқ қизнинг бир марта хўмрайиб қараши унинг шаштини қайтарди. Ноилож қолган Мамарасул қўшиқ тинглашга мажбур бўлди.

Концерт ўрталарига етганда, Моҳирўй Мамарасул томонга бурилиб:

– Мен ташқарига чиқиб келаман, – дея секин пичирлади, – сиз шу ерда ўтириб туринг. Жойимизни бошқалар олиб қўймасин тағин.

Хизматчи қўшилиб бормоқчи бўлганида қиз "Сизга мумкинмас", дея уни жойига михлаб қўйди.

Моҳирўй ташқарига чиқди-ю, тўғри келган биринчи кўчага қараб югуриб кетди. Талай муддат чамаси югургач, тўхтаб орқасига ўгирилди-да, жилмайиб қўйди.

* * *

Нафси қонгач, Зулайҳо Тўйчини нари суриб, инқиллаб ўрнидан турди.

– Одам қарийверса, ҳеч нарсага ярамай қоларкан. Шунчалик чарчатиб ташладингки, суякларимгача зирқираб кетди-я! Лекин шу нарса ёқса нима қилай!.. Анави бир оёғи гўрнинг тубига бориб қолгандан умид йўқ, – деди у ва оғир қадамлар ташлаб ювиниш хонаси томон юрди.

– Унда озгина ёрдам бериб юборилса, гўрга тушиб кетар экан. Кейин бехавотир, а?.. Нима дедингиз, хоним? – деди Тўйчи аёлнинг орқасидан.

– Сўнг сен мени боқасанми? – дея тўхтаб орқасига ўгирилди Зулайҳо.

– Бир амаллардик.

– Бир амал билан менинг қорнимни тўйғазиб бўлмайди. Мен катта еб ўрганиб қолганман. Сен мен хоҳлаган ишга ярайсан. Шунинг учун қўлингдан келадиган ишни қилиб юравер, – деди мийиғида кулиб аёл ва йўлида давом этди…

Улар диванда ёнма-ён ўтирганларида аёлнинг ҳасрат қилгиси келиб қолди. Унинг ичидаги "юк" тинимсиз босаётгандек эди.

– Ўгай бола ҳақиқатан ҳам оғзи-бурнингни қон қиларкан, – деди у худди ўз-ўзига гапираётгандай.

– Нега унақа деяпсиз? – сўради Тўйчи ҳайрон бўлиб.

– Канақанги ўгай?

– Кўп нарсани билмайсан-да. Оҳ, қанчалик қийинчиликларни бошимдан ўтказаётганим фақат ўзимга ва худога аён.

Тўйчи кулиб юборди.

– Сизлар ҳам худога ишонасизларми? Амалдорлар Худо йўқ, дейишади-ку.

Зулайҳо жазманига хўмрайиб қаради. Бошқа пайт бўлганида унга яхшилаб бобиллаб берган бўларди.

– Мен-ку, азалдан ишонаман. Ҳар қадамимда уни эслайман.

– Мен билан ишрат қилаётганингиздаямми? – деди Тўйчи тиржайиб.

Бундан аёлнинг фиғони фалакка етди.

– Сен нималар деб валдираяпсан?! – деди жахл билан.

– Пардон!.. – деди ҳамон куйдирилган калладай иршайиб турган Тўйчи. – Билмасдан оғзимдан чиқиб кетибди.

– Ўзи ўйнашдан дўст чиқмайди, деб бежиз айтишмаган экан. Мен дардимни айтмоқчи бўлсам, сен менинг устимдан куласан, – деди Зулайҳо ўксик овозда.

– Товба қилдик, дедим-ку. Хоҳласангиз оёғингизга бошимизни урамиз, маликам, – кечирим сўраган бўлди қўлини кўксига қўйган Тўйчи.

– Эрим охирги пайтларда айниб қолди. Аслида у аввал қандай бўлса, ҳозир ҳам худди шундай. Фақат анави ҳаромзода кундан-кунга унинг олдида қилпаланглаб, миясини айнитаяпти, – деди Зулайҳо Тўйчининг кечиримига эътибор ҳам қилмай.