Ак күгәрчен, күк күгәрчен

– Минем әбием бар иде элек яшәгән җиребездә. Карт иде инде ул, әллә йөз яшьләр булгандыр үзенә, йә күбрәктер дә. Менә аны кәрт ача дип әйтсәң дә була. Бер генә карый, барысын да дөп-дөрес әйтеп бирә: үткәнен дә, киләчәген дә. Бездә кызларны бәләкәй чактан ук өйрәтәләр төрле ырымнарга, кәрт ачарга, бераз алдашырга да. Мин дә беләм, телисеңме, сиңа да ачам. Ярар, соңыннан, әби турында сөйли идем бит әле. Менә ул миңа да кәрт ачты. Энәсеннән җебенә кадәр тезеп китте, әйтерсең укып бара минем тормыш юлын, ничек, кемгә кияүгә чыгуымны, улым туачагын – барысын-барысын әйтте. Ул әби, дөресен әйтсә дә, мәрхәмәтсез әби иде. Менә мин үзем, бүтән чегән хатыннары да шулай, кәрт ачканда барысын да әйтеп бетермибез. Әйтик, кешегә карга тугызлы туз белән тәңгәл төште ди, нигә мин кешегә начар язмыш юрыйм, мин шомартам, шуннан, фәләннән сак булырга кирәк, дим. Мин дөресен әйтсәм, ул үзгәртә аламы берәр нәрсә? Алдан утка салудан кемгә файда? Ә миңа әби барысын яшерми әйтеп бирде, хихылдап көлә-көлә, бармакларын селеккәләп… Сине ирең ташлап китә, диде, каркылдаганы кабул булды карганың. Анысы кайгы түгел, мин түзеп кенә яшәдем аңа, ә менә улым…

Матильда кисәк тукталып куллары белән битен каплады. Урыныннан ничек торганын сизми дә калды Рәмил, мәгәр нәрсә эшләргә дә белмәде, бер урында тапталды.

– Нәрсә булды, Матильда, кара әле, син нитмә… – дип, кытыршы учы белән ефәк чәчләргә кагылырга җөрьәт итте. – Матильда, тынычлан әле, сөйләмә, кирәкми.

Матильда мышык-мышык танавын тарткалап, кызарган күзләрен тынып калган улына юнәлтте, шаярып кул болгады.

– Эй, Гарсия, нигә уйнамыйсың, улым, ду-ду! Әйдә, китәбез. Безне дә утырт, – дип, үзе дә уенга катнашты.

Сөйләшү шунда өзелде. Иң кирәкмәгән эш – ир кешегә өй каравыллап яту, ә Рәмил чыгуны тартты-сузды, һич тә машина астына керәсе килми иде аның. Сукмакны икенче якка борырга дигән катгый карар туды аның башында. Дәшми-нитми чыкты да, кая дисезме, теге бизнесменга юл тотты ул, уйлаганнары гаять тә тәвәккәл, кискен иде аның, көтмәгән иде андый борылышны. Моңа сәбәпче Матильданың күз яшьләре булды дисәк, дөреслеккә туры килеп җитмәс. Кичәдән үк бөреләнә башлады анда моңа кадәр таныш булмаган ят, яңа тойгылар. Матильдага карата самими, беркатлы мөнәсәбәтләрне башта рәхмәт хисе уятты. Тора-бара Рәмил соклана башлады бу фәрештәләр затына, үзе дә сизмәстән тәмам гашыйк булды. Барысы бер көн, бер төн эчендә. Гашыйк икәнен ул әле үз-үзеннән дә яшерә, әлбәттә, ир кеше матур хатын-кызга ярарга тырыша инде ул дип акланган була. Сүзләрдәмени хикмәт, Рәмил бөтенләй үзен үзе танымый: гел Матильданы күрәсе килеп кенә тора, магнитка тартылган тимер кисәгедәй тартыла ул аңа, кыяфәте күз алдыннан китми: йә елмая үз итеп, йә кашларын җыера, йә йотлыгып карый, башлар әйләнеп китә карашларыннан. Унсигез яшь түгел бит инде аңа, акылга утырырга күптән вакыт, ә ул Матильданың ирен читендәге килешле миңен уйлап хыяллана, мәхәббәтле затның күз яшьләре йөрәген парә-парә телгәли. Кем аны яклар язмыш бураннарыннан, гаделсезлекләрдән, кем ярдәм кулы сузар? Рәмил, әлбәттә, бу гүзәллек турында хыялланырга да курка, ләкин икенче яктан караганда, ниндидер яхшылык эшләргә тиештер ләбаса ул яратканы өчен. Әйе, яратканы өчен, нишләп качышлы уйнарга, акылын югалтты ул бу хатынны күреп, хәзер йөрәге урынында түгел: күкрәк читлеген җимерердәй булып сулкылдап тибә. Матильда утка сикер дисә, бу шашкан йөрәк ике дә уйлап тормаячак. Ирне аңларга да була: гомер эчендә беренче тапкыр шулай дөрләп яна бу йөрәк, ә күпләр моның нәрсә икәнен белми яшәп үлеп тә китәләр. Рәмил дә шулар исемлегендә түгел идеме соң? Кичә харап килештереп суган сулары агызды лабаса, имеш, бәхетсез икән ул, акчасы да, машинасы да юк, лоторейга да акча отмаган. Хәзер ул тезләнеп Ходайга шөкерләр кылырга риза, акчага сатып алып буламы соң мондый рәхәтне-ләззәтне, бер караш, бер сүз күкләргә күтәрә, дөньяны оныттыра. Мондый мәхәббәт киноларда, китапларда гына очрый дип фаразлый иде. Матильда вата-сындыра ничек килештереп әйтә «мин сине яратам» дигән сүзләрне. Мәгънәсен аңласа нишләр иде икән? Юк, җитәр сиңа, Рәмил, чама бел, хыялый бәхет дулкыннарында тирбәлеп юкка өметләнмә. Матильдага синең утка керүеңнең кирәге шулкадәр генә, хуҗалыкта син берәр файдалы эш эшлә, чын-чынлап ярдәм ит. Әллә башка күрә аласың аны, әллә юк, мөгаен, юктыр, сагынып искә алырга гына калыр. Ул да сине матур итеп исенә төшерсен дисәң, берәр егетлек күрсәт. Гомерендә бер тапкыр ир-егет үзенең кемлеген исбат итәргә тиештер бит инде. Синең нәрсә хәлеңнән килә?

Зәңгәр йортка килеп төртелгәч кенә, күктән җиргә төште ул. Җирнең, материаль дөньяның үз кануннары, күз күргәнгә, кул тотканга ышана адәм монда. Рәмил тәвәккәлләп кибетнең ишеген тартты, ышанычлы адымнар белән эчкә үтте. Бизнесмен Юра урынында иде.

– Оһ-һо-һо, нинди кеше килә безгә, әйдә рәхим ит, – дип, тагын да теленә салынып каршы алды ул, – бераз үзгәргәнсең кебекме, суырылып киткәнсең дип әйтимме? Әллә йокысызлыктан интектеңме? Була андый хәл яңа урында, бигрәк тә яныңда шундый чибәркәй булса, хе-хе-хе, – дип җорланды һаман. Көлүе көлү түгел үзенең, авызлары ерылды, мәгәр күзләрендә зәһәр очкыннар уйнады. Аның хихылдавы авырткан җиренә килеп бәрелде Рәмилнең. Әмма үзен тыеп калды, бары тешләрен шыгырдатып кысты. Алыпсатарның да бу темага сүз куертырга исәбе юк иде, нигәдер кәефсезләнгән шикелле дә тоелды. – Ярар, берәр иркенләп сөйләрсең әле. Баш авыртамы? – дип, күтәрелеп карамый гына киштәдән бер сыра алып, төбенә сугып кына капкачын ачты да Рәмил алдына куйды, икенчесенә үрелде.

Рәмил:

– Сыйлаганыңа рәхмәт, үзеңә ачма әле, – дип кабаланып кисәтте.

Юра туктап калды, йөзендә, ә синең миндә ни эшең бар әле, агай-эне ак мыек, дигән төслерәк чырай чыкты. Кулы һаман шешә авызында иде үзенең.

– Эш бар, – диде Рәмил, алдындагы сыраны йоткалап.

Керем булачагын чамалап алган Юра, бар гәүдәсе белән борылып басты да үз итеп башын иеп тыңларга әзерләнде.

– Син он алырмын дигән идең.

– Ну.

– Бер ун капчык сатарга ризамын…

– Нинди шартларда?

– Үзең әйткәнчә инде, утыз процентка киметәбез.

Юра күзгә күренеп үзгәрде, алыпсатар шул инде.

– Булмый-й, – дип сузган булды, иренеп кенә, – миңа алай кирәк тә түгел күпләп. Хәлеңә кереп килешсәм генә инде, капчыгына өч йөз сум бирәм. Артыгына хәлдән килми. Теләсәң нәрсә эшлә.

Сатулашыр чак түгел иде, монда Юра кулында иде уен кәртләре.

– Ярый, – диде Рәмил, – ләкин алгач-алгач, ал унбиш капчыгын да.

– Базар юк, – дип, Юра киң учларын сузды, тагы сырага үрелде.

– Туктап тор, – дип, каршы төште Рәмил, – әле бетмәде сөйләшүләр.

– Синең башка товарың юк шикелле, – дип гаҗәпләнде Юра, – солярка дисәң, анысы үземдә муеннан, күрәсең бит йөз метрдан трасса үтә. Күпме кирәк, шулкадәр табам мин.

– Алу-сату турында түгел иде сүз, – диде Рәмил, – ярдәм ит, район үзәгенә алып барып кайт әле. Ерак та түгел шикелле. Хакына килешербез.

Бермәл Юра уйланып торгандай итте дә кулын селтәде:

– Ярый, синеңчә булсын, минем үземнең дә бүген йомыш төшеп тора иде. Ләкин алдан кисәтәм, көне буе йөрергә уйлама, бару-кайтуга ике сәгать, егерме минутта барып җитәбез анысы. Мин эшләрне төгәлләгәнче, син әзерләнеп торасың. Бер капчык артык бирерсең.

Көпә-көндез кычкыртып талый иде бу акча колы, Рәмил сүз көрәштермәде, ул алдагысын үзе өчен хәл итеп куйган иде инде. Ризалыгын белдереп баш кына какты.

– Тәк, болай итәбез, – дип, сәгатенә күз төшереп алды Юра, – ун минуттан синең янга «Газель» килеп туктар, төяп алырлар егетләр. Мин әзрәк капкалап алсам, туда-суда, иң күбе бер сәгатьтән кузгалырбыз, кереп алырмын. Ә акчасын барганда чутлашырбыз. Килештекме?

Эш йөртергә остарган икәне күренеп тора иде моның, килешәсе генә калды. Рәмил кайтырга ашыкты.

– Тәки сыраны эчермәдең, әй, – дип көлеп калды арттан теге.

Уйлаганының барып чыкканына куанып, шәп-шәп атлады Рәмил. Менә хәзер һушын ала да ала инде Матильданың, аның сихри күзләренең, гаҗәпләнеп каравын күз алдына китерде. Юраганы юш булды. Рәмил эре генә әйтеп салды:

– Хәзерлән, Матильда, бераздан машина килә, район үзәгенә, Сосновкага барабыз.

Хатын алсу иреннәрен ябарга онытып катып калды.

– Гарсия да барсын, җылыда, җиңел машинада бер җилләнеп кайтсын.

– Нәрсә уйлап чыгарасың, Рәмил? – диде телгә килеп Матильда.

– Кибетләрдә йөрербез, вак-төяк аласы бар, менә Гарсияга машина вәгъдә иттем, сүзне үтәргә кирәк. Кеше карарбыз, үзебезне күрсәтербез. Гел өйдә генә утырырга димәгән. Менә сиңа, базар күрергә теләмәгән чегән хатыны булыр икән?!

Бер агарды Матильда, бер кызарды, нәрсәгә барып тотынырга белмәде, ашкынган-алгысынган иде ул. Ары-бире йөргән җиреннән кинәт туктап, аңа сокланып утырган Рәмил каршысына килде.

– Ә акча? – диде шыпырт кына, күзләре тишәрдәй булып карый иде аның.

– Машинада товарның яртысы минеке, – диде Рәмил, тавышына гамьсезлек чыгарырга тырышып, – Юра белән сөйләштек тә, аңа да файдалы, мин дә отылмыйм. Нигә сатмаска? Акча кирәк чакта.

– Алдыйсыңдыр әле, – дип, һаман шөбһәләнде Матильда. – Юрага ышанма, син беркатлы бит, Юра синең кебекләрне төп башына утырта. Юкка бәйләнәсең аның белән. Иптәшләрең килеп җитәрләр әле, өйгә кайткач тиешле хакын чыгарырлык итеп сатарсың…

– Мин үзем беләм, – дип нык торды Рәмил, – кем монда ир кеше: синме, минме? Ничек сөйләшәсең син? – дип, егетлеген-шәплеген күрсәтеп алды.

Шул вакытта урамда машина тавышы ишетелде, Юраның егетләре килеп җиткәннәр икән. Әзмәвердәй өч ир Рәмилнең кулын капчыкка да тидермәделәр, ул санап кына торды. Биш-алты минут үттеме-юкмы, шаулашып китеп тә бардылар. Рәмил кире кергәндә, Матильда кулын кушырып моңсу гына мич буендагы урындыкта утырып тора иде.

– Йә, җыендыгызмы, килеп тә җитәр хуҗа, – дип ашыктыргандай итте Рәмил.

Кымшанмады да хуҗабикә, күзләрен идәнгә төбәп утыра бирде.

– Ни булды тагын? – дип түземсезләнде Рәмил.

– Мин бармыйм, без бармыйбыз, – диде Матильда.

– Нәрсә булды соң?

– Минем дә, Гарсияның да кияргә бернәрсәбез дә юк, бер кат киемдә килеп кергән идек без дә.

Күзләреннән яшь тәгәрәде Матильданың. «И сабырларым минем, сез күргәнне эт тә күрмәс, ә күңелегез һаман гел яхшылыкта. Ярый ла уйлап чыгардым бу онны аткаруны, тишеккә ямау булыр», – дип уйлады Рәмил. – Хәзер инде кире чигенү юк, һичшиксез алып барырга кирәк боларны. – Машина эчендә барабыз, Матильда, күз ачып йомганчы анда булабыз. Тәрәзәгә кара: кояш көлә. Киреләнергә уйлама да, һичьюгы, әбиеңнең берәр әйберен киеп тор.

– Кем, Юра алып барамы? – дип сорашты бераз йомшаган Матильда.

– Әйе, Юра, кем булса да барыбер түгелмени, машинасы гына булсын, – дип, көр тавыш белән күңелен күтәрергә теләде аның Рәмил.

– Аһ, юкка бәйләнәсең шуңа, бик начар кеше ул, – дип үзенекен тукыды хатын.

– Шул начар кеше белән минем ялгызымны җибәрәсеңме? Берәр хәл булса… – дип шаяртырга теләде ир һәм кыек атып туры тигезде. Ни хикмәт, Матильда аның сүзләрен чынга алды, ныклап әзерләнергә тотынды, ә үзе һаман үчекли иде әле.

– Чынлап та, шундый кеше кулына ышанып тапшырып булмас, Ходай сакласын, гомер җәфаланырмын… Мин бит аны ныграк беләм. Тернәкләнеп йөри башлагач, бездән чыкмый йөрәгемне ашады ул. Бәйләнде генә: килә дә керә, килә дә керә, юк сәбәпне бар иткән була. Каушап-җебеп калуымны күреп, башта кабып йотарга уйлаган иде. Әби юкта куркыта бу мине: «Син килмешәк, белгән-күргән кеше юк сине, машинага салып алып китәм дә урман чытырманлыгында буып ташлыйм, эзләп тә тормаслар…» – ди. Котым очты. Сөяркәсе итәргә әллә нинди юллар эзләде. Мине ошата, имеш. Ошаткан кешесенә ничек теле барып шундый сүзләр сөйләр икән кеше? Кеше түгел ул, ерткыч. Аның күзләре дә боз кебек, салкын бөркелеп тора аннан. Төннәр йоклый алмый, шылт иткән тавышка да калтырап, елап чыга идем. Мәгәр тегене күргәч кайдан көч килә, нәфрәт уяна, бер сүзенә биш сүз белән җавап бирәм, шәплемен, янәсе, чамалагандыр кем икәнлегемне, нәрсәдер кире уйлады, көч кулланмады. Икенче төрлерәк сайрарга тотынды, ул мине ефәккә, алтынга күмәчәк икән, ашаганым бал да май булыр, улымны үстерергә ярдәм итәргә риза, тик мин аңа карышмаска, теләгәнен үтәргә тиеш. Килгән саен күчтәнәчләр төяп килә, аны-моны аңышмаган әби, бигрәк яхшы безнең Юра, дип, мактаудан бушамый. Ә мин шулкадәр ятсынам аны, аяк тавышларын ишетүгә, ачуым кабара. Бу араларда күренми әле. Син аның белән бәйләнмә, зинһар, әйткәнемне тыңла. Күзен дә йоммый бар товарыңны тартып ала ул синең, үзеңне теге дөньяга озатырга да күп сорап тормас…

Рәмилнең үзенең дә Юра хакында уйлары шул чама иде, ләкин сайланып торып булмый, вакыт кыса. Хәленнән килгәнчә Матильданың шомлы уйларын таратырга тырышты ул. Озак та үтмәде, Юра килеп җитте. Өйдән чыкмый утырган Гарсия, аны да аласыларын белгәч, үрле-кырлы сикерде. Күңелен күрергә теләп, алдагы урынга авызы колакларына җиткән малайны урнаштырдылар, арткы урынга парлап икәү утырдылар. Урнашкач та Юра борылып Рәмилгә акча төргәге сузды:

– Санап ал.

Шуннан башка сүз дәшмәде, нәрсәгәдер сөмсере коелган иде аның. Рәмил белән Матильда тынып калдылар. Сары төс иңгән болыннар буйлап җилдергән машинада күңеле тарткан зат белән янәшә утыру ямансу да, рәхәт тә иде Рәмилгә. Берара тәрәзәгә караган булып, сиздерми генә учларына Матильданың кулын алыргамы әллә дип уйлап та куйган иде, кире кайтты. Әллә нәрсәләр уйлар йә кире борылырга кушар, аннан соң Юра да күрер, болай да төрттерергә генә тора. Малайга гына тулы ирек, ду-ду килеп, үзенчә нәрсәдер бытылдады, бер әнисенә, бер Рәмилгә карады, күрәләрме, янәсе, аны, әнә нинди ул, машина йөртеп бара. Кайда, кайчан очрашырга сүз куешып, кибет янында төшеп калдылар. Юк, ни әйтсәң дә, кулай-уңай көннәр дә бар бу дөньяның, көн матур, күңелең шат, якын кешең яныңда, кесә дә буш түгел. Матильда Рәмилнең нәрсә алырга теләгәнлеге белән кызыксынды. «Кием-салым, әйбер-чәйбер» дигәнрәк җавап ишеткәч, базарга барырга димләде, хәзер базарда киемнәр арзанрак икән, сыйфаты да ярыйсы. Базарга икән базарга! Әнә шулай башланды Рәмилнең үз гомерендә иң яратмаган шөгыле: әйбер сайлаулар, әйбер алулар. Әлбәттә, Рәмил үзенә бернәрсә дә алырга җыенмый. Ләкин Матильданың күзенә төтен җибәрде: ул, имеш, бик яхшыдан кәчтүм-чалбар эзли, бар максаты шул. Ачык һавада тезелеп киткән алыпсатарлар яныннан үткәндә теләгәнен ала барды. Менә килешле генә куртка күренә, Гарсияга таман булырга тиеш, өшетеп йөртмәссең бит инде баланы. Нәкъ үзенә үлчәп тегелгәндәй куян рәсемле куртканы киеп карагач, Гарсия салырга да теләмәде. Бераз алдарак балаларга башлыклар, җылы ботинкалар табылды. Кеше бар дип тормый Матильда, башта тавышланырга итеп карады, елый-көлә ризалашты соңыннан. Энәдән-җептән төшкән яңа киемнәр киенгәч, буйга да үсеп киткән кебек тоелган Гарсияга икәүләп сокланып туя алмадылар. Йөргәндә нигәдер Матильда кечкенә куллары белән Рәмилгә ешрак кагыла торган булып китте, әйбер сайлаганда бер-ике тапкыр гәүдәсе белән сыенып алды, тир бәреп чыкты Рәмилнең аркасына. Аяклары талгач, алар шундагы кафега кереп тамак ялгадылар. Гарсия тагын көлдереп рәхәтләнде. Малай котлет өстенә сибелгән соусны яратты, тәлинкәне ялап-ялап ялтыратты, бите-борыны кызылга буялып бетте. Матильданың үзенә әйбер алдыру иң авыры булды. Кирәкми дип карышып катты, берничек тә ипкә китерә алмый йөдәде Рәмил. Каян башына килгәндер, чын-чынлап тиргәшергә тотынды, тозлы-борычлы сүгенү сүзләрен дә кушып җибәрде. Үткән-сүткәннәр борылып карый башладылар, кайберсе кызык эзләп туктап та калды. Ә Рәмил өзмәде дә куймады, үз туксаны туксан, сизде ул, бу нечкә күңелле зат тупаслыкны күралмый, аңа шулай гына басым ясарга була. Хатынга куртка, аяк киеме алдылар. Матур кешегә ни дә килешә инде, сокланып туя алмады Рәмил, соңыннан сизеп алды Матильда Рәмилнең хәйләсен, әмма эш үткән иде инде, кире таратып йөрмәссең бит алган әйберләрне. Вакыт бар иде әле. Рәмил күңелендәге серен ачарга булды. Читкә карап кына сүз башлады:

– Базарда юк та юк инде ул, берәр кибеттә теге син әйткән озын күлмәк булмасмы икән?

– Нинди озын күлмәк? – дип аңламый азапланды Матильда.

– Җырлаганда кия торган озын күлмәк, теге, әйткән идең бит…

– Белмим шул, – диде тавышы тоныкланып калган Матильда, – нигә акча бетерергә йөрисеңдер…

– Ә минем аласым килә. Бер тапкыр булса да теләгемне тормышка ашырырга хакым бармы, юкмы? – дип һава ярды куллары белән батыраеп киткән Рәмил.

Матильда эндәшмәде, Рәмил үҗәтләнеп алдан төште, арттан уенчык машинасын кочаклаган Гарсия теркелдәде. Зур тәрәзәләр уелган, стеналарына көзгеләр куелган универмагка кереп туктап калдылар. Монда икенчерәк икән, мәртәбәлерәк, әнә сатучылары гына ни тора! Ә күлмәк таптылар. Янып торган кызыл төсле, бала итәкле, җиңнәре-кулбашлары бөрмәләп чигелгән, күз явын алырлык купшы күлмәк иде ул! Хакына тормады Рәмил, бу хатынга, йолдыз сораса, йолдыз артыннан күккә үрмәләргә риза иде ул. Магазиннан чыккач, тагын тавыш куба язды. Базарда йөргәндә Матильда һәр киемне Рәмилгә үлчәп, алырга димләп, арып беткән иде. Кием дигәндә аның Мәймүнәсе бервакытта да ялгыш кына да башта сиңа фәлән әйбер алабыз дип авыз ачып әйткәне булмады. Кибеткә килеп кердеме, күзләрен ялтырата да чума чүпрәк арасына, анысын сайлый, монысын киеп карый, ә Рәмилгә кул астына ни эләксә, шул ярый: арзанрак булсын да кер күтәрсен, килешәме-юкмы – барыбер. Үзем кыйммәтледән кыйммәтлене киеп йөргәндә, янымнан барган ирем дә кеше кыяфәтендә булсын дип ничек уйлап карамады икән? Ә менә Матильданың еларга җитешеп Рәмилне киендерәсе килә. Күлмәкне кире кертеп бирергә омтыла. «Ярар, – дип килешүгә барды Рәмил, – миңа да алабыз, тик азык-төлек. Эчтә бүреләр улый, пешереп ашату синнән булыр. Кайдадыр симез сарык ите саталар иде шикелле…» Бу кадәр нәрсәләрне юмый да булмас кебек тоелды. Аракы алып акыл югалтырга теләмәде Рәмил, шәраблар янында тукталды, Матильда белән киңәште. «Әнә «Белый аист» – Молдавиядән, анысы ак вино, ә ит ашына кызыл вино эчәләр, «Изабелла» бар икән…»

Бай кеше завод сатып алса да мондый шатлык кичерми торгандыр. Машина көтеп торганда, юлчыларның дәртләре почмакланган, бәхет капчыклары тулган иде. Юра озак көттермәде, бераз йөзе ачылган иде аның да, боларның байлыкларына карап тел шартлаткан булды, гел малайга сүз кушып, шаяртып кайтты. Ә Рәмил, басынкы күренгән Рәмил нишләде, икесенең алларына өелгән кумталар астыннан Матильданың кулын эзләп тапты да кайтканчы ычкындырмады, тегесе дә киреләнергә уйламады тагын, елмаеп куйды да тынды. Син әллә иблис адәм баласына озын-озак бәхетле булырга ирек бирә дисеңме? Көтеп кенә тора ул явызлык кылырга. Үзен күкнең җиденче катында хис иткән Рәмилнең машинадан чыгуы булды, күзенә таныш йөз чалынды: Руслан! Машинасын уздырыбрак туктаткан икән. Юып алгандай юкка чыкты Рәмилнең шатлыгы. Матильда белән Юра әйберләрне бушата калдылар, Рәмил күршесенә каршы атлады. Шап-шоп арка кактылар да, тәмәке кабып, җиргә чүгәләделәр. Механик килмәгән икән, чирләгән, имеш, менә аны куалаганнар, запчастьлар бар, бергә эшләп кайтып җитәрсез дип, наказ биргәннәр. Өйдәге яңалыкларны сөйләп алды, Мәймүнә үзе сорашып кергән, аның яңалыгы – киләсе атнада санаторийга китә, ди, очраклы путёвка туры килгән, Бычков тәкъдим иткән икән. Анысына битараф калды Рәмил, алай, ял йортына бара хәләл җефет, ә менә ул башка якка китәр, ахрысы, шулайрак дәвам итсә. Машина янына килделәр дә яртылаш сүтелгән күчәргә текәлеп фикер алыштылар. Эше күп түгел икән, бер көн икәүләп булашсалар очлап чыгалар, зырылдап кайтып та китәләр. Руслан канәгать түгел иде:

– Сүтеп бетергән булсаң, иртәгә үк өйдә буласы кешеләр идек, – дип кат-кат әйтте. – Ә бүген кайларда югалып йөрисең, мин килеп җиткәнгә сәгать ярымлап инде. Бригадирның юраганы юш килгән, ахрысы, парлашып кына төштегез машинадан. Чибәркәйне кашыкка салып йотарлык, ә? Шома егет булып чыктың син, фартовый… – дип, болай да энә өстендә кебек утырган Рәмилнең канын кайнатты.

Ир ык-мык килгән булды, эндәшмәде үзе, ә күңелендә сафура бураннары уйный. Ашка төшкән тараканнан ким булмады бит әле бу күршесе, хәзер бет булып кадала инде ул, әйтер сүзеңне әйтә алмыйсың, аннан башка аяк та атлап булмас. Матильдага күзләрен тутырып карый да алмаячак бит Рәмил бу аяклы каза булганда, күңел ачып сөйләшүләр юк та юк инде ул. Әллә нәрсәләр уйлап Матильдага ике мәгънәле юньсез сүзләр куша башлавы мөмкин. Рәмилдән минем кайсы ягым ким, нигә бәхетне сынап карамаска диячәк. Аны уңыш озатып йөри, әнә лоторейга да откан, бу юлы да буш калмаска тиеш дип дәртләнәдер. Ә машинада тирбәлеп кенә җилдергәндә, Рәмил әллә нинди ләззәтле-рәхәт уйлар, хыяллар диңгезендә йөзде. Их, малай, иртә уңмаган кич уңа димени инде? Бер бәхетең булмагач, нидер өмет итәсе дә түгел.

Өйгә кереп чәйгә утырдылар. Руслан, җитезлек күрсәтеп, Матильдага якынрак утырды. Һич авызын япмады, бытбылдык. Сөмсере коелган Рәмил башын күтәреп карамады, берни капмый чәй чөмерде дә чәй чөмерде.

– Менә без икәү булдык инде. Сез хафаланмагыз, озакка түгел. Тору хакын онлата түләргә, диделәр. Сез каршы түгелдер бит? Ходовой товар, аны кайчан да акчага алыштырырга була. Шулаймы? – дип тезде генә Руслан, Матильданың авызына керердәй булып.

– Он булса да мин риза, ә сез миңа мәшәкать түгел, гел ялгызым бит, кешеләр белән күңеллерәк, – дип җаваплады Матильда. Аның Русланга елмаеп эндәшүе, урынлы-урынсыз үзенең ялгызлыгын искә алуы йөрәгенә кан саудырды Рәмилнең.

– Хуҗалыкта берәр эш-мазар чыкса, ярдәм итәрбез. Уңайсызланып тормагыз, дөнья көткәндә ир-ат кулы кирәк була. Бер авырлыгыбыз да тимәс. Рәмил абыйның ниндирәк кеше икәнлеген чамалагансыздыр, мин үзем мулла песие кебек, – дип, теленә салына бирде Руслан.

Рәмил чак түзеп утырды, булырсың мулла песие, хәер, сине авызын ачып тыңлап утырган юләр хатынны тычкан итеп ауларга уйласаң, сүзләрең хакка килер, дип, иптәшенең һәр сүзеннән гаеп эзләде. Ниһаять, өстәл яныннан торып, ирләр ишегалдына чыктылар.

– Менә нәрсә, күрше, – диде Рәмил, кире каккысыз тавыш белән, – син запчастьларны калдыр да өеңә юллан. Мин үзем эшләп чыгармын да кайтып җитәрмен.

Руслан бу сүзләрдән телсез калды, шаяртамы дип, Рәмилгә игътибарлап карады.

– Син нәрсә, Рәмил абый, башың тимергә бәрелдеме әллә, нәрсә сөйләгәнеңне аңлыйсыңмы? Мине Бычков җибәрде, бергәләп төзәтеп кайтасыз, дип тукыды. Тыңламый кара аны, ике дә уйламый эштән очыра ул мине, сине миннән дә алдарак. Тапты уйлап, – дип кабынды китте күршесе.

Руслан сөйләгәннәрнең хак икәнен дә аңлый Рәмил, шуңа карамастан уендагы карары ныгыганнан-ныгый гына барды. Теләсә ни булсын, эштән куалар, имеш, ник янмый шунда бар дөньясы, ә ул үзе генә кала бүген кичкә Матильда янында. Матильда купшы кызыл күлмәген кия…

– Бер машина астында икәүләп тыгылып ятасы түгел. Син нигә кирәк, ватык арбага бишенче тәгәрмәч булып? Гаиләң янында бул, уйна-көл, кунакка йөр, тагын рейска бит озакламый. Бүген күз бәйләнгәнче маташсам, иртәгә иртәрәк кузгалсам, кичкә кадәр үзем дә ерып чыгам мин аны.

– Юк, монда нәрсәдер бар, – дип бармак уйнатты борын төбендә Руслан. – Сиңа мишәйт итәм мин, шулаймы? Хуҗабикәнең култык астына оялагансың да җылы урыннан чыгасың килми, әйт әле дөресен…

Инде кабынырга Рәмилгә чират җитте:

– Син нәрсә сөйләгәнеңне уйлап сөйлә. Мин күрше дип тормам… Алайга китсә, уматывай, эзең булмасын… – Күзләрен кан басты Рәмилнең, буйга да озынрак күренә башлады кебек, әллә нәрсә алды орды булыр…

– Тукта әле, Рәмил абый, миндә гаеп, яшьлек юләрлеге белән, шаяртам дип, әллә нәрсәләр әйтеп ташладым, кызма, – дип юмаларга тотынды Руслан, әмма үзенең шикләренең дөреслегенә ныграк ышанды. – Монда өй дә кысан күренә, мин әнә юл аша утырган йортның капкасын шакыйм, шунда төн кунармын, ә иртәгә икәүләп башларбыз, – дип, икенче яктан суктырып карады ул. Ә Рәмилнең койрык астына дилбегә кергән иде, тыңларга да теләмәде. Әнә бара юлың, дүрт ягың кыйбла, – иң йомшак сүзләре шундыйрак булды. Чарасыз калгач, Руслан кызара-бүртенә үз машинасына атлады. Алай да, туктап: – Монда кабарынганнарыңны начальствога җиткерәм, бел аны. Сине хатының аралар, минем эш югалтасым килми, – дип ачыклап куйды.

– Бар, бар, – диде күңеле күтәрелеп киткән Рәмил, кул болгап, – күптин-күп сәламнәр тапшыр барысына да, бигрәк тә Бычковка.

Руслан кузовына менеп алып килгән тимерләрне җан ачуы белән җиргә тондырды да машинасын усал үкертеп таш юлга чапты. Өстеннән таш төшкәндәй булды Рәмилнең. Кара әле, ике көн элек кенә ул кан калтырап тора иде гадәтләнгән тормышы өчен: эшен югалтудан курка, түрәләр алдында биле бишкә бөгелде, Мәймүнәгә ярарга тырышып аяк очларында биеде. Берсе дә кирәк түгел икән ич аңа, күңелендә әз генә югалту хисе уянса икән, ичмасам. Ә машина янына чыгарга уенда да юк иде аның. Тәкъдир тарафыннан бүләк итеп бирелгән санаулы гына сәгатьләрне майга буялып үткәрсенме? Юк инде, җитәрлек чокыды ул тимерләрне үз гомерендә, язган булса, тагын чокыр, ант эчми, ләкин бүгеннәре-иртәләре бөтенләй башка уйлар иләсләндерә аның күңелен. Ирәеп кереп бара иде Рәмил, Матильда каршысына басты:

– Учак ягыгыз. Иптәшең кайда?

Йөрәге чәнчеп алды Рәмилнең, иптәш кирәк булган берәүгә, ышанма икән хатын-кызга, кәкре кабыргадан яратылган бит алар, мәңге туры буласылары юк.

– Ул кайтып китте, – диде ул, авызларын бөрештереп.

Матильда төпченеп тормады.

– Үзең як ышыграк җиргә, ут-күз зыян салырлык булмасын.

– Нигә кирәк соң учак?

– Мин тәмле кичке аш белән сыйларга вәгъдә бирдемме сиңа? Апаң сүзендә тора, белеп кал.

Күңеле уенчак иде Матильданың, күзләре елтырапмы-елтырыйлар, аның халәте Рәмилгә дә күчте.

– Ах, апакай-алмакай булдыңмыни шулай итеп? Синең миңа «бабай» дип эндәшерлегең бар.

– Нинди бабай, минем каршымда Алып батыр, яшь егет басып тора. Мин үзем дә уналты яшьлек оялчан кыз әле анысы. Менә минем фәрман: и егет, тыңла сүземне, яшел хәтфә үләндә зур учак як син, мин казан асармын, тамагыңны туйдырырмын…

– Баш өсте, солтанбикә! – дип, уенлы-чынлы билен бөгеп, кушылганны үтәргә алынды Рәмил.

Бергә эшләү кешеләрне аерата якынайта: сөйләшеп-гөрләшеп, Гарсия йоклаган арада, кичке аш пешерделәр: ир учак якты, хатын казан асты, ир суган турады, хатын бәрәңге әрчеде, берсе көлсә, икенчесе дә көлде, кый-галәмәт килделәр. Сүз арасында Рәмил Русланның кайтып китүен килешенгән сөйләшү дигән төстә хәбәр итте. «Минем берүземә дә эш юк анда, нәрсә икәүләп ятарга?» – дигән булды. Матильда төпченмәде, «Ярар, үзегез беләсездер», – дип кенә куйды. Аларның кичке ашы ресторан өстәлләреннән ким булмады. Матильда Рәмилне шәраб эчәргә өйрәтте. Шаккатарсың, эчүнең дә үз тәртибе бар, имеш. Моңа кадәр Рәмил никадәр күбрәк салып, никадәр тизрәк озатасың ашказанына, шулкадәр остараксың дигәнрәк фикердә иде. Алар шофёрлар белән бергә Спотыкачны урап алып (карт шофёрны үзара шулай дип йөртәләр) аның эчү осталыгына хәйран калып бот чабалар иде. Теге адәм тулы шешә акны болгата-болгата да авызына каплый гына. Йотмый-нитми, шешәдәге сыекча туры гына агып китә, әйтерсең кранын ачып куйган. Ун-унбиш минуттан чүпрәккә әйләнә инде үзе, башын калкытып карый алмас дәрәҗәгә җитә. Әлеге дә баягы нәфсе харап итә, бушлай эләккәндә эчеп кала, янәсе. Һуштан язганчы эчүнең ни файдасы? Шулай да мондый яхшы ризык булганда бер кырлы стаканны бер тында каплап куя алыр иде Рәмил дә. Кызыл белән күңел ымсындыру гына була инде дип, авыр шешәнең бөкесен эчкә төртеп төшереп, күпләп коярга уйлаган иде, Матильда шешәгә килеп ябышты.

– Тукта, – диде ул, коты очып, – бар тәмен җибәрәсең. Башта ризыктан авыз ит, капкалый тор. Шәрабны бит тамак кипкәндә эчәләр. Их син… – дип, теге шешәне мич артына алып китте. Әзерләнгән ризыкның исеме ничек булгандыр, анысын кызыксынмады Рәмил, мәгәр телен йотардай булып ашады. Искиткеч тәмле, без татарларга ят ризык иде ул. Менә берзаман, балаларча шатланып, теге яшькелт шешәне кочаклап чыкты Матильда. Үзенә дә, Рәмилгә дә бер-ике аш кашыгыдай гына рубин төсендәге сыеклык агызды. Бөтенләй рәнҗеп карады ир, шулай уймаклап эчәргә тиешме ул, авыз пычратып торганчы, эчмәгәнең мең артык. Ә Матильда килештерде, күзләрен йомып, шул өч тамчы нәрсәне төймәдәй борыны тирәсендә йөртеп иснәгән булды, алсу телен тигезеп, иреннәрен чапылдатты, ах-ух килде. Рәмил дә аныңча кыланырга булды, чынлап та, җәй көне җиләк җыеп савытына каплансаң, менә шундый тәмле ис килә… Авызына алган иде, шәраб җылытылган икән лә, ачы-татлы тәм авыз суларын китерде, тел өстен әчеттерде.

– Менә хәзер эчәргә була инде, – диде тантаналы төстә Матильда, – бокалыгызны рәхим итегез, синьор, синьорина сезне үз бакчаларында үскән виноград виносы белән сыйларга уйлый.

Виноны шартына китереп, бармак очлары белән генә тотып, нәзакәтле итеп агызды ул чәркәләргә, төпсез карашлары белән Рәмилне арбады³.

– Мин бу шәрабны синең хөрмәтеңә эчәм, тормышың шәраб төсле татлы булсын, ә ачысы бары үткәннәрне сагынуны билгеләсен. Сагынырлык үткәне булган кеше бәхетле, ә килер көннәр татлы, ышан миңа, мин барысын да беләм. Эчәбез, – дип, хатын карашын алмыйча, ашыкмый гына шәраб йотты. Аның тавышына, карашына сихерләнеп утырган Рәмил уянып киткәндәй булды.

– Шулай булсын, – дип, үз өлешен сизмәстән ике генә йотты авыл мокыты, хәзер килеп кенә өйрәнә алмас инде, нәрсә кыланырга. Бер нәрсәгә игътибар итте Рәмил, акны эчкәч, бераздан башка йөгерә, мине томалый, телне ача, ә бу хикмәт, кан юлларын кыздырды, тәнгә дәрт-дәрман керде, гел күңеллелеккә тартылды күңел, гомер биемәгән кешенең тыпырдатып биисе килеп китте. Әмма ләкин тыпыр-тыпыр биюне күз алдына да китерә алмый ул. Ике уртада утырган малай, авыраеп, башын Рәмилгә терәде, арыганчы ашаган иде бала. Ипләп кенә күтәреп, Рәмил аны өстәл яныннан алып китте.

– Ә хәзер күлмәгеңне киеп күрсәт инде, – дип үтенде Матильдадан, кеше биегәненә булса да соклансын әле бер.

– Юк, соңрак, – диде Матильда йомшак кына, – беләсеңме минем нәрсә эшлисем килә? Теге вакытта сөйләп бетермәгән идем. Әби кәрт ачты, дигән идем бит. Ул миңа әйтте, синең гомерең озын түгел, кызым, кинәт үләрсең, диде. Җен карчыгы, кем аны теленнән тарткан, йөрәккә язылып калды шуның сүзләре. Хәзер куркам инде, һәр әйткәне чынга ашып килгәч. Һәр көн уянгач, әби юраганнар искә төшә. Белмәсәм мең артык булыр иде. Әй, ярар ла, күрәчәкне күрми гүргә кереп булмый, ди, барыбер бер үләсе. Мин кемнән артык? Менә улым өчен генә йөрәгем әрни. Кем кулына калыр сабый, кайсы почмакта зар елап утырыр? – Матильданың бит алмаларыннан күз яшьләре тәгәрәде. Ул яшьләрнең һәр бөртеге энҗе-мәрҗәнгә тиң иде Рәмил өчен, якынын жәлләүдән уйлары чуалды, күңеле тулды.

– Әллә кайчангы карчыкның уйдырмаларына ышанып утырмыйк әле, Матильда. Кешене ашый, кимерә кысыр кайгы. Әллә була, әллә юк. Башны ташка бәрердәй булып кайгырабыз, үз-үзебезне бетерәбез. Ярамый алай. Син үзең әйттең түгелме соң, һәр көннең кадерен белеп яшәргә кирәк. Әйдә, елмай әле, күңелсезләнмик, син елмайганда шундый матурсың, гел карап кына утырыр идем үзеңә…