De complete werken van Joost van Vondel. 2

CXIII.
DEN HOEN EN DEN DIAMANT

 
De krijgsche en strijdbaar' hane, al krabbelend' met sporen,
Zoekt in het vuile slik, ontrent de Gooische kant,
Na haver of na kaf, na boek-weit of na koren;
Terwijl hij 't kostjen zoekt, vindt hij een diamant.
Sprak: "wat mag mij 't juweel, (dus cierelijk) vermaken,
Dat d' oogen wel verfraait⁵²³, en lonkt mij lieflijk an?
Ik zoek slechts kaf en graan, om aan den kost te raken:
Dees pracht en overdaad, daar heb ik 't walgen van."
Gekroonde vogel wijs! kont gij dijn⁵²⁴ meerder leeren,
Haar wulpsche dartelheid, en diere pronkerij
Verachten en vertreên?—dus, mensche! wilt u keeren,
En spiegelt doch aan hem uw praal en hoverdij.
De peerle' is ook de konst⁵²⁵ der wijze en hooggeleerde,
Die van d' onwetend' haan verniet⁵²⁶ wordt en verneêrd:
Uitwendiglijk en is cieraad van geender weerde,
Zoo gij inwendiglijk nooddruftigheid⁵²⁷ ontbeert.
 

CXIV.
DE LEEUW, DEN HAAN EN DEN EZEL

 
Den hoog verheven leeuw, vermoeid van 't stadig jagen,
Vand⁵²⁸ eenen ezel staan, verloomd door 't zakke-dragen,
Daar bij een Lombaardsch' haan⁵²⁹, die, door zijn luid gekraai,
Den trotschen leeuw verschrikt, dat hij, met eenen draai,
Zich op der vlucht begeeft. Den ezel overmoedig,
Waant, dat de leeuw bedeesd wordt door zijn felheid woedig
Hem op zijn hielen volgt met een gezwinden loop,
En t' onbedachtelijk brengt hij zijn vleesch te koop.
De leeuwe int zwingen⁵³⁰ ziet den tragen ezel volgen,
Scheurt hem ter aarden straks, met een gemoed verbolgen,
En zegt: "dit is voor mij, voor 't welgeboren bloed,
En 't eedle konings herte, een doren in mijn voet,
Dat ik voor iemand wijk! dit is, o slechten broeder!
Dijn uiterste banket; o, aller hazen moeder!"
Volg waanwijs niet dien raad, om, als dijn prince vliedt,
Hem smaad en spot te doen, om voeden zijn verdriet:
Of u schoon 't avontuur toont gunstig hare tuiten⁵³¹,
Zij draait te schielijk 't hoofd, en steekt u in de kluiten⁵³².
Verstonden zij te recht den korrel⁵³³ van de zaak,
Dat onbedachtheid is 't verderf der dwazen vaak,
Zij zouden welbezind op beter kansen letten,
Den ezel zou den leeuw niet naar zijne eere zetten.
 

CXV.
DEN HAZE EN DE SCHILDPADDE

 
Een ongeziene kans de schildpadd' heeft bestaan,
Als met den lichten haas zij gingk een wedspul⁵³⁴ aan,
Die, met zijn snelligheid, en rassigheid van leden,
Dit loome dier verbaast, met alle schamperheden:
"Wat wilt gij, kruiper! doen? o, luyen rondassier⁵³⁵
En al te tragen prij! kruip, kruip, naar dijn manier.
Ik koom nog vroeg genoeg, schud van dijn harde schelpen
Nog zooveel beenen uit, en laat ze d' ander helpen:
Ik ben doch morgen vroeg te Ronsen⁵³⁶ voor de stad,
Eer gij ten einde zijt het geldelooze pad."
De schildpadd' haren weg spoeit stadig zonder dralen:
Geen slaap ontrooft haar vlijt, om eere' en prijs te halen;
En vindt den haze niet als op den avond spâ,
Die toen zijn daad verfoeit, meer om de schande' als schâ:
Koomt, rappen wispeltuur! die schijnt den baars t' ontgallen,
Uw roem is al gedaan, uw spillen zijn ontvallen:
Schouwt, hoe gestadigheid den lauwer-kroon ontvangt,
En 't wispelturig hert aan 's armoeds borsten hangt.
De een groote steden bouwt, verrijkt ze door haar wallen,
En d' ander werpt ze neêr, doet alle dingk vervallen.
De staâge jager jaagt, en wint ten leste 't veld,
Wanneer hij op den troon der eeren wordt gesteld.
 

CXVI.
DE SPIJS-DRAGENDE EZEL

 
Hier, hier, gij vrekken! hier: schouwt d' ezel overladen
Met bouten, hoenders, taart, gezoden, en gebraden,
Saucijsen, hazen, wijn, capoenen, en pastei,
En hij eet distlen zelf op schrale en dorre wei.
Zoo gaat het ook met u, verschrookte⁵³⁷ gier'ge slaven:
In rijkdom zijdy arm, bekommerd gaat gij draven,
Hebt stadelijken zorg, bezwaard met druk en klag,
Vindt geen gerust gemoed, en woelt schier nacht en dag:
Slurpt wei en water in, schroomt uwen buik te vullen:
Een ander heeft uw haaf, derf⁵³⁸ lekkerlijken smullen.
Die 't goed heeft, zuigt de poot; die 't niet heeft, eet gebraad.
Dees loert op woekers-winst, en de ander op verraad:
En altijd heeft hij vrees, versmoord in ijdle zorgen:
Komt stadig brood te kort, bekommerd voor den morgen:
Onthoudt zijn lust het goed, en spaartet⁵³⁹ uit zijn mond;
Dat in het eind verbrast wordt door de katt' of hond.
 

CXVII.
DEN HOND EN DE SCHADUWE

 
Een flukschen⁵⁴⁰ waterhond kwam uit een slagers hal,
En kreeg dit hachjen⁵⁴¹ voor zijn trouwigheids verval⁵⁴²:
Al wandelende voorts een treedjen over 't water
Vergroot der zonnen schaâuw zijn aas zoo, dat 't geschater
Van vreugde in 't herte sprang, mitsdien hij hongrig hapt
Naar den gewaanden brok;—doe⁵⁴³ was hem 't vleesch ontsnapt.
Dit is een leerlijk beeld van bodemlooze menschen,
Die, nimmermeer vernoegd, naar groote schatten wenschen,
Gepijnigd strengelijk van d' helsche gierigheid,
Die nacht en dag ontrooft al haar gerustigheid;
Vergapen zich aan 't groote, en laten 't zekre varen,
En wilden, op een bot⁵⁴⁴, dat zij de keizer waren.
't Waar beter, dat zij haar genoegden met den buit.
De valsche hoop bedriegt, en jaagt ter poorten uit.
Laat dit een bake zijn, onzadelijke⁵⁴⁵ gieren⁵⁴⁶,
't Zeil uws begeerlijkheids niet ruim te laten vieren.
't Genoegen is het al: 't is beter (hoe gij pocht)
Één vogel in de hand, als honderd in de locht.
 

CXVIII.
DEN WREEDEN VEROUDERDEN LEEUW

 
De koninklijke leeuw, die in zijn frissche dagen
Al 't andere gediert plag wreedelijk te plagen,
Ontzien word⁵⁴⁷ om zijn moord en strenge tyrannij;
Dies sidderde elk bevreesd voor zijne razernij:
Nu zijnde traag en zwak, van alle man verstooten,
Veracht wordt en beschimpt van al zijn rijks genooten.
Dies de een, uit ouden haat, wijst hem zijn stalen voet,
En de ander wrokkig toont hem zijn ivoren hoed⁵⁴⁸.
Elk juicht, om dat hij moet in bittere armoê leven:
Nu leît hij hulpeloos, die 't eertijds al deed beven.
Zoo dat hij, zonder troost, verwacht in zijne nood
Zijn kwijnend' ouderdom te scheiden met de dood.
Zoo steunt de stoute mensch op rijkdom en op krachten:
Verdrukt en vilt bijna zijn minder met verachten:
Houdt, dien hij overmag⁵⁴⁹, geduriglijk in angst,
En toont zich als den leeuw, heer in der dieren vangst:
Stelt 't recht naar zijnen zin, daar de arme moet om treuren,
En schraapt in zijnen zak, al wat hem komt te veuren;
Dies als hij komt in nood, dan is een ieder t' zoek:
Want hij laadt op zijn hals den welverdienden vloek.
 

CXIX.
DE STRUIS EN 'T NACHTEGAALKEN

 
De staalverslinder struis en 't nachtegaalken t' zamen,
Elkandren haren roem trotzeerende benamen:
De vogel lang-gebeend zijn vederen verhief;
De nachtegaal zijn stemme, elk een om hooren lief.
"Monarchen (sprak de struis), die werelden bestieren,
Met mijne pluimen haar⁵⁵⁰ vereedlen en vercieren."
"Mijn liefelijk geluid, op welgestelde maat,
(Riep 't vogelken) verheugt een ieder in zijn staat."
't Zij vorsten, trotsch gehuld met purpre en zijde banden,
Of landliên, die 't gelust te ploegen de akkerlanden.
Een ieder die hier leeft, 't zij van wat staat, gewis
Getrokken wordt tot 't geen zijns herten wellust is:
Dàt dunkt hem alderschoonst, en mag⁵⁵¹ hem niet vervelen.
Elk zot heeft zijn marot⁵⁵², en tijdverdrijf om spelen.
 

CXX.
DE KRANKE GIER

 
De kranke vogel Gier bad ernstig een gezonden,
Hij wilde' hem in 's doods nood zijns krankheids diepe wonden
Doch helpen heelen nu, met goed en heelzaam⁵⁵³ kruid,
"Of anders is 't met mij (sprak de arme zuchter) uit;
't Is heel met mij gedaan, zal 't lijf niet houden mogen."
"Neen (sprak zijn makker) 'k heb met u geen mededoogen,
Gij hebt mij dik gebracht in al te veel gevaars,
'k En maak zoo licht geen roê voor mijnen eigen aars.
Mijn hulp is u ontzeîd; kont gij u zelf niet helpen,
Ik zal in dezen nood uw lijden geenzins stelpen."
De erfvijand in den angst belooft al 't geen hij mag,
Vermits hij in zijn kruis zich geern geholpen zag;
Maar waar hij eens verlost uit al zijn ongevallen,
Van al 't geen hij beloofde, en hield hij niets met allen.
 

CXXI.
'T ONVERNOEGDE PEERD EN D' EZEL

 
Een fier Deens peerdjen most somwijlen eens braveeren,
Met 't narrensleetjen en speelwagentjen zijns heeren:
Most somwijl over 't ijs, en scheuren 't spiegel-glas
Des Amstels, die alom glad toegevrozen was.
Het dertel kreng⁵⁵⁴ werd boos, en wonder ongeduldig,
Want 't waande, 't was zijn heer niet zoo veel arbeids schuldig,
Ter tijd het eens ontmoette een wagen zwaar gelaân,
Daar eenen ezel rank voor was gespannen aan,
Die naauwlijks slepen mocht⁵⁵⁵ den zwaar geladen wagen,
En dapper werd gegroet en afgesmeerd met slagen.
Het Dene kopken⁵⁵⁶ dacht: "Nu zie ik hoe 't er gaat,
'k Heb oorzaak om vernoegd te zijn met mijnen staat:
Vermids men andren vindt, in steden en in dorpen,
Die veel meer slavernije, als ik, zijn onderworpen."
Wie op zijn minder ziet, wanneer hem 't herte wroegt⁵⁵⁷,
Kan lichtlijk in zijn staat zich vinden wel vernoegd:
Om dat men menschen vindt, 't zij waar wij de oogen wenden,
Die onderworpen zijn nog tienmaal meer ellenden.
 

CXXII.
DE ZWAAN EN DEN OOYEVAAR

 
Des zomers voorbode eens de blanke zwaan ontmoetten,
En vraagde, waarom zij haar leven met zoo zoeten
En aangenamen lied hier eindigden op 't lest?
"O! (zegt zij) 't is van vreugd, dat ik van 't aardsche nest,
Vol kommer en verdriet, ten laatste worde ontslagen,
En in de zachte schoot van ruste word gedragen."
Een arm katijvig⁵⁵⁸ man, die vroom is van gemoed,
Valt 't leven wonder zuur, en 't sterven honig-zoet.
Den dood hij vreugdenrijk wil in zijn armen loopen,
Als die hem sluit de poort van 's levens kerker open:
Van 't leven, dat veel eer een durig⁵⁵⁹ sterven is,
Een gasthuis vol verdriet, en vol bekommernis,
Een zee die altijd woelt, daar 's droefheids baren bruizen.
Gelukkig is de ziel, die vrolijk mag verhuizen.
 

CXXIII.
DE VOGEL FENIX

 
Arabiën draagt moed, en gaat de roem afstrijken
Van de ander wereld wijd, en alle koninkrijken:
Om dat de Fenix staag haar zoele locht doorzweeft,
Die nimmer zijns gelijk ziet, noch gezien en heeft.
Die, na zelfs eeuwen, zat, en moê van hier te zwerven,
Zich willig en van zelf toe-rustet om te sterven,
Op eenen steilen berg, daar hij zijn dood-bed sticht,
Met zoet welruikend hout, 't welk 't heete zomer-licht,
Vermids⁵⁶⁰ zijn stralen, komt ontstekende verasschen⁵⁶¹;
De vogel fluks verbrandt, en wordt verteerd tot asschen;
Waar uit allengs ontstaat en voortskruipt⁵⁶² eenen worm,
Daar uit een Fenix wordt vernieuwd, naar 's eersten vorm.
Verstanden, die geleerd in wijsheid wijd uitsteken,
Die werden⁵⁶³ hier bij niet onvoeglijk vergeleken,
Om dat zij zelden eens aantreffen haars gelijk,
En, door haar groote faam en eere onsterfelijk,
Ook andren prikklen, om, met uitgerekte veêren,
Te volgen, die geraakt zijn op den berg van eeren;
Te vliegen sterrenwaarts, verheven met 't gemoed,
Tot daar men erft te loon den groenen lauwer-hoed⁵⁶⁴.
 

CXXIV.
DE OUDE OOYEVAAR

 
In Godsdienst zal met recht de klepelaar uitsteken;
Vermids hij zijn gebroed, in liefde onvergeleken⁵⁶⁵,
Getrouw tot in den dood, zijn hulpe en jonste⁵⁶⁶ aanbiedt,
En stadig bijstand reikt in allerlei verdriet:
't Gebroedzel, dat van jongs zij oefnen en gewennen,
Zal deze ontvangen deugd in de oudren weêr erkennen,
En 't aas, verre opgespeurd, haar deelen wederom,
Wanneer haar overvalt den grijzen ouderdom.
Aan⁵⁶⁷ oprechte oud'ren, die godzaligheid hanteeren,
De kind'ren niet dan deugd en ware wijsheid leeren:
De aankomers⁵⁶⁸ slaan ze gâ, en nemen op haar⁵⁶⁹ acht,
En hechten 't geen zij zien haar⁵⁷⁰ zelven in 't gedacht:
Waar goê voorgangers zijn, daar zijn ontsteken lichten,
En goede hoeken, die in deugd de jonkheid stichten.
 

CXXV.
GODSDIENST DES OOYEVAARS

 
Ziet, hoe de klepelaar den Schepper aller dingen
Op-offert jaarlijks één van zijn vruchts eerstelingen;
En uit het hooge nest verpikt zijn kaal gebroed,
Ter tijd een vluggeloos⁵⁷¹ het lage kiezen moet.
O mensche, die noch groeit en lacht in uwe zonden,
En aan godsdienstigheid u niet en acht verbonden;
Ziet, hoe den ooyevaar u voor het vierschaar daagt,
En van ondankbaarheid voor 't aanschijn Gods verklaagt:
Vermids gij roekeloos nooit liet ten Hemel varen
Het wierook, dat hij eischt op zijn gewijde altaren,
Maar volgt uws wellusts pad, en danst op hare trom,
Betreedt de dorpels noch van kerk noch heiligdom:
En weidt uw beesten-ziel in haar wellustigheden,
Terwijl verbannen zijn de waarheid en de reden.
Doch 't is vergeefs gepreêkt, gij houdt het zelfde spoor,
Neemt op geen leering acht, geeft wijsheid geen gehoor;
Welaan, gij goddelooz'! God zal u niet verschoonen:
Gedenkt, gij dient u zelf, gij moogt u zelven loonen!—⁵⁷²