Hekayələr

Stansiyadan böyük kəndin içi ilə getdikləri vaxt toranlıqla qara buludlar daha da qatılaşırdı, kənd də baharsayağı hələ zığ-palçıqlı idi. Hər şey bu qeyri-adi mülayim toranlıqda, torpağın aşağı çökmüş qeyri-müəyyənliyində yağışlı qara buludlarla birləşmiş isti gecənin dərin sükutuna qərq olurdu. Mitya yenə heyrət edir və sevinirdi: kənd çoxdan yuxuya getmiş, bu iyli, bacasız daxmalar necə də sakit, sadə, yoxsuldur, – mehriban insanlar Blaqoveşşeniyedən³ bəri işıq yandırmırlar, – bu qaranlıq və isti bozqır mühiti necə də könülaçandır! Minik arabası çala-çuxura düşür, palçığa batırdı, varlı mujikin həyəti arxasında hələ də tamam çılpaq olan, nəzərləri oxşamayan palıd ağacları ucalırdı, ağaclarda zağca yuvaları qaralırdı. Sanki qədim əyyamlardan qalma əcaib bir mujik daxmanın yanında dayanıb diqqətlə qaranlığa baxırdı. Mujik ayaqyalın idi, cırıq armyak geymiş, uzunsaçlı başına papaq qoymuşdu… Bu dəm isti, ləzzətli, ətirli yağış yağmağa başladı. Mitya bu daxmalarda yatan qızlar haqqında, cavan gəlinlər haqqında, qış mövsümündə Katya ilə münasibətlərində yaxınlaşmış olduğu bütün qadın məziyyətləri haqqında düşünməyə başladı, hər şey – Katya, qızlar, gecə, bahar, yağışın ətri, bar verməyə hazır olan şumlanmış torpağın qoxusu, at tərinin qoxusu və layka əlcəyinin ətri haqqındakı xatirə – hamısı bir-birinə qarışdı…

VIII

Kənddə həyat heyranedici, dinc günlərlə başlandı.

Gecə stansiyadan gedəndə yolda Katyanın surəti sanki sönmüşdü, bütün ətrafdakı şeylər içərisində əriyib yox olmuşdu. Lakin yox, bu ancaq belə görünmüşdü və bir neçə gün də belə görünürdü, o vaxta qədər ki, Mitya yatıb yuxusunu alır, özünə gəlir, doğma yurdun, kənd baharının, baharın üryanlığının və təmiz, təravətli tərzdə yenidən çiçəklənməyə hazır olan aləmin boşluğuna, uşaqlıqdan tanış olan təəssüratın təzəliyinə alışırdı.

Malikanə kiçik idi, ev köhnə və sadəydi, təsərrüfat mürəkkəb deyildi, çox xidmətçi tələb etmirdi, – Mitya üçün dinc, sakit həyat başlanmışdı. Gimnaziyanın ikinci sinfində oxuyan bacısı Anya, yeniyetmə kadet qardaşı Kostya hələ Oryolda idilər; ən tezi iyunun əvvəllərində gəlməli idilər. Anası Olqa Petrovna həmişəki kimi təsərrüfatla məşğul idi, təsərrüfat işində ona ancaq prikazçik kömək edirdi, – xidmətçilər onu kovxa adlandırırdılar, – Olqa Petrovna tez-tez çöldə olurdu, hava qaralan kimi yatırdı.

Mitya gələn günün ertəsi, on iki saat yatandan sonra, yuyunub təmiz geyinmiş halda, özünün gün işığına qərq olan otağından – otağının pəncərələri bağa, şərqə tərəf idi – çıxıb bütün o biri otaqlardan keçəndən sonra onların məhrəmliyini və qəlbi də, canı da dincəldən sadəliyini dərin həyəcanla hiss etdi. Hər yerdə hər şey bir çox il bundan əvvəlki kimi öz yerində dayanmışdı, elə o cür də tanış və xoş qoxu gəlirdi; onun gəlməsi münasibətilə hər şey yığışdırılıb səliqəyə salınmışdı, bütün otaqların döşəmələri yuyulmuşdu. Təkcə dəhlizə, nökər otağına, – onu hələ indiyə qədər də nökər otağı adlandırırdılar, – bitişən zalı yuyub qurtarmaqda idilər. Kənddən gəlmiş, günəmuzd işləyən üzü çilli qız eyvana açılan qapının yanındakı pəncərədə dayanıb əlini üst şüşəyə tərəf uzadaraq şüşəni silirdi; aşağı şüşələrdə isə sanki göy rəngə çalan uzaq inikasla əks olunurdu. Ağ ayaqları yalın qulluqçu Paraşa böyük cındırı içi qaynar su ilə dolu olan vedrədən çıxarıb su tökülmüş döşəmədə xırda dabanları üstündə yeriyirdi, özü də pörtmüş sifətinin tərini çırmanmış qolu ilə silərək dostcasına, heç nədən utanmadan dedi:

− Gedin çay için, ananız hələ alaqaranlıqdan kovxa ilə birlikdə stansiyaya gedib, siz, yəqin, heç eşitməyibsiniz…

Elə dərhal gözünün qarşısında hökmlə Katya canlandı: Mitya hiss etdi ki, bu çırmanmış qadın qoluna və pəncərədə əlini yuxarı uzadan qızın zərif dirsəyinə, altında möhkəm çılpaq baldırları görünən yubkasına ehtiras və həvəslə baxır; özü də Katyanın dərin təsirini, özünün ona mənsub olmasını sevinclə duydu; bu səhərin bütün təəssüratlarında Katyanın gizlin mövcud olmasını hiss edirdi.

Həm də bu mövcudluq gündən-günə daha canlı və daha qabarıq hiss olunurdu. Mitya özünə gəlib sakitləşdikcə, Moskvada onun arzularında yaranan Katya ilə iztirablı dərəcədə birləşməyən o adi Katyanı unutduqca bu təəssürat daha gözəl şəkil alırdı.

IX

İndi Mitya ilk dəfə idi ki, evdə böyük kimi yaşayırdı, hətta anası da onunla əvvəlkinə nisbətən ayrı cür rəftar edirdi, başlıcası isə qəlbində ilk həqiqi məhəbbət duyğusu ilə yaşayırdı; yeniyetməlikdən bütün varlığı ilə gizlincə gözlədiyi şeyi həyata keçirirdi.

Hələ körpə vaxtı onun qəlbində bəşər dilində nəsə ifadə edilə bilməyən bir şey heyrətamiz və mübhəm şəkildə baş qaldırmışdı. Nə vaxtsa, haradasa, gərək ki, bu da baharda, bağda, yasəmən kollarının yanında olmuşdu – qabar böcəklərinin tünd qoxusu yadında qalmışdı – o hələ lap balaca ikən bir nəfər gənc qadınla, – yəqin, öz dayəsi ilə, – yanaşı dayanmışdı, – qəflətən onun qarşısında səmavi şəfqət nəyisə nura qərq etdi, – bilmədən onun çöhrəsinimi, yoxsa dolğun döşlərindəki sarafanımı işıqlandırdı, həm də nəsə həqiqətən ana bətnindəki uşaq kimi onun daxilində qızğın dalğatək keçib cərəyanla gəldi… Lakin o, yuxu kimi idi. Sonralar – uşaqlıq, yeniyetməlik illərində, gimnaziyada təhsil aldığı illər ərzində nə baş vermişdisə, hamısı yuxu kimi idi. Onun uşaq şənliklərinə öz anaları ilə gələn qızlardan gah birinə, gah da başqasına nəsə heç bir şeyə bənzəməyən xüsusi bir duyğu ilə valeh olurdu; donları, başmaqları balaca, başına ipək bant bağlamış – yenə də heç bir şeyə bənzəməyən bu kiçik, füsunkar məxluqun hər bir hərəkətinə gizlincə böyük bir maraqla tamaşa edirdi. Gimnaziya tələbəsi olan bir qıza (bu artıq sonralar, quberniya şəhərində baş vermişdi) məftun olmuşdu; bu məftunluq, demək olar, bütün payız fəslində və artıq daha şüurlu surətdə davam etmişdi; bu qız tez-tez axşamlar qonşu bağın hasarı arxasındakı ağacda peyda olurdu: onun şuxluğu, masqaraçılığı, qəhvəyi donu, saçlarındakı girdə darağı, çirkli, balaca əlləri, gülüşü, şaqraq qışqırığı – hamısı elə idi ki, Mitya səhərdən-axşamadək onun haqqında düşünür, qüssələnir, hətta bəzən ağlayır, qızdan sönmək bilməyən bir təmənna, istək ona rahatlıq vermirdi. Sonra bu da nəsə öz-özünə qurtardı, yadından çıxdı, yeni, az-çox uzunsürən, – yenə də mübhəm şəkildə, – məftunluq yarandı; gimnaziyanın rəqs gecələrində gözlənilməz sevgidən yaranan kəskin sevinc və kədər duyğuları oyadırdı… Canında nəsə üzüntülər əmələ gəlir, qəlbində isə dumanlı hislər, nəyinsə intizarı baş qaldırırdı…

Mitya kənddə anadan olmuş və kənddə böyümüşdü, lakin gimnaziya tələbəsi olanda bahar fəslini istər-istəməz şəhərdə keçirirdi, tək bircə il, inişil, pəhriz bayramında kəndə gələndə naxoşlamışdı. Sağaldığı müddətdə – mart ayında və aprelin yarısı ərzində evdə qaldı. Bu, unudulmaz vaxt idi. İki həftə yatağında uzanıb yalnız pəncərədən hər gün dünyada isti və işığın artması ilə birlikdə dəyişən səmanı, qarı, bağı, onun ağaclarının gövdələrini və budaqlarını görürdü. Görürdü ki, səhərdir, gün işığına qərq olan otaq istidir, cana gələn milçəklər şüşələrdə sürünür… Ertəsi gün nahardan sonra günəş evin arxasında, o biri tərəfdən peyda olub, pəncərədə isə baharın mavi rəngə boyanan ağ qarı solğunlaşır, göydə, ağacların zirvələrində iri ağ buludlar dayanıb… Bir gün də keçəndən sonra görürdü ki, buludlu səmada elə parlaq açıqlıq var, ağacların islanmış gövdələri elə parlayır, pəncərə üzərindəki damdan damcılar elə tökülür ki, adam bunlara baxmaqdan doymur, sevindikcə sevinir… Sonra isti dumanlar əmələ gəldi, yağışlar yağdı, bir neçə gündə qar əriməyə başladı, çayın donu açıldı, bağda da, həyətdə də torpaq sevinc və təravətlə canlanıb qaralmağa başladı… Martın axırındakı bir gün uzun müddət Mityanın yadından çıxmadı, həmin gün ilk dəfə at belində tarlaya getmişdi. Səma parlaq deyildi, lakin bağın solğun ağacları arasında misilsiz dərəcədə gur və təravətli işıq saçırdı. Tarlada hələ sərin külək əsirdi, kövşənlik şumlanmamışdı, sarı idi, şumlanan yerlər isə, – yulaf əkmək üçün şumlayırdılar, – parıldayırdı, birinci şum edilmiş qara torpaq öz əzəli qüdrətini kəsb etmişdi. Mitya bütünlüklə bu kövşənli və şumlanmış yerlərlə meşəyə tərəf gedir, bir başından o biri başına qədər görünən çılpaq, kiçik, təmiz havalı meşəyə tamaşa edirdi, sonra meşənin çuxurluqlarına endi; keçənilki qalın xəzəl atın ayaqları altında xışıldayırdı, bəzi yerdə xəzəl qupquru, açıq-sarı rəngdə idi, bəzi yerdə isə yaş, qəhvəyi rəngdə idi; xəzəl səpələnmiş yarğanlardan keçdi, buralarda hələ daşqın suyu axırdı, kolların dibindən, atın lap ayaqları altından isə qaramtıl-qızılı meşə cüllütləri pırıltı ilə havaya qalxırdı… Bütün bu bahar fəsli və xüsusilə çöldə olduqca təravətli küləyin ona tərəf əsdiyi bol su hopmuş kövşənlikdən və qara zəmilərdən ötüb-keçən atın isə enli burun pərələrindən səs-küylə nəfəs alaraq valehedici qüvvətlə fınxırıb xırıldadığı həmin gün Mitya üçün nə idi? O zaman Mityaya elə gəlirdi ki, onun ilk həqiqi məhəbbəti məhz bu bahar fəsli idi; kiməsə, nəyəsə bütün varlığı ilə vurulduğu, gimnaziya tələbələri olan bütün qızları, dünyanın bütün qızlarını sevdiyi günlər idi. Lakin həmin günlər indi ona necə də uzaq görünürdü! O zaman hələ lap balaca oğlan idi, məsum, sadədil, öz sadə kədərləri, sevincləri və xəyalları ilə yaşayan bir oğlan! O zaman onun mənasız, səmərəsiz məhəbbəti röya, yaxud da, daha doğrusu, nəsə gözəl bir röya haqqındakı xatirə idi. İndi isə dünyada Katya var idi, bu dünyanı özündə təcəssüm etdirən və onun bütün varlığı üzərində qələbə çalan canan var idi.

X

Bu ilk vaxtlar Mitya Katyanı məşum bir duyğu ilə ancaq bircə dəfə xatırlamışdı.

Bir dəfə, axşamdan xeyli keçmiş, Mitya arxadakı artırmaya çıxmışdı. Çox qaranlıq, sakit axşam idi, rütubət çökmüş tarla qoxusu yayılmışdı. Gecə buludların arxasında, bağın tutqun çevrələri üzərində xırda ulduzlar sayrışırdı. Birdən haradasa uzaqda nəsə çılğınlıqla, dəhşətlə uğuldayaraq hürməyə, zingildəməyə başladı. Mitya diksindi, quruyub qaldı, sonra artırmadan ehtiyatla endi. Elə bil hər tərəfdən onu ədavətlə güdən qaranlıq xiyabana girdi, yenə ayaq saxlayıb gözləməyə, qulaq asmağa başladı: bu nədir, səs-küyü gözlənilmədən və dəhşətli surətdə bağı bürüyən şey haradadır? Kor yapalaq, öz məhəbbətini bəyan edən meşə bayquşudur, vəssalam, – deyə Mitya düşünürdü, amma bu zülmət içərisində sanki iblisin özünün mövcud olmasından ehtiyat edərək quruyub qalmışdı. Mityanın bütün varlığını sarsıdan uğultu qəflətən yenə haradasa yaxında, xiyabanın başında eşidildi, nəsə şaqqıldadı, səs-küy saldı, iblis səssizcə harasa bağın başqa bir yerinə keçdi. Orada əvvəlcə uladı, sonra da həzin-həzin, uşaq kimi yalvarışla inildəməyə, ağlamağa, qanadlarını çalmağa və iztirablı bir nəşə ilə qarıldamağa başladı, zingildədi, elə öcəşkənliklə qəhqəhə çəkməyə başladı ki, elə bil onu qıdıqlayır və işgəncə verirdilər. Mitya bütün bədəni əsə-əsə gözünü zilləyib zülmət qaranlığa baxır və diqqətlə qulaq asırdı. Lakin iblis birdən boğuldu, səsi tutuldu. Sonra da ölüm ayağındakı üzücü fəryadı ilə qaranlıq bağın sükutunu pozaraq elə bil yoxa çıxdı. Mitya bu sevgi dəhşətinin yenidən başlanmasını əbəs yerə bir neçə dəqiqə də gözləyərək sakitcə evə qayıtdı – özü də bütün gecə yuxulaya-yuxulaya mart ayında Moskvada sevgisinin iztirablı iyrənc fikir və duyğulara çevrilməsini xatırlayaraq əzab çəkirdi.

Lakin səhər, gün doğanda, gecəki əzablarını çox tez unutdu. Onun Moskvadan müvəqqəti olaraq getməli olmasını qəti qərara alanda Katyanın necə ağladığını xatırladı, iyunun əvvəllərində onun da Krıma gələcəyi fikrindən Katyanın necə sevinclə yapışdığını, səfərə hazırlaşarkən Katyanın ona necə şəfqətlə kömək etməsini, onu vağzalda necə yola salmasını xatırladı… Mitya Katyanın fotoşəklini çıxartdı, qızın balaca, yaraşıqlı başına bir xeyli tamaşa edə-edə onun səmimi, safqəlbli baxışının təmizliyinə, aydınlığına heyran oldu… Sonra Katyaya, sevgilərinə dərin inam ifadə edən xüsusilə uzun və xüsusilə səmimi məktub yazdı, yenə də yaşadığı hər anda və sevindiyi hər şeydə daim Katyanın sevən və işıqlı surətini duyurdu, bu surət fasiləsiz olaraq onun gözləri qarşısında canlanırdı.

Doqquz il bundan əvvəl atası öləndə necə həyəcan keçirdiyi Mityanın yadında idi. Bu da baharda baş vermişdi. Bu ölümdən bir gün sonra Mitya çəkinə-çəkinə, heyrət və dəhşətlə zaldan keçəndə atasının meyitini görmüşdü; atasını masa üzərinə uzatmışdılar; solğun iri əlləri hündürə qalxmış sinəsi üzərində çarpazlanmışdı; saqqalı qaralırdı, burnu ağappaq idi, ona zadəgan mundiri geyindirmişdilər; Mitya artırmaya çıxdı, qapının yanına qoyulmuş böyük tabut qapağına baxdı, qapağa qızılı zərxaradan üz çəkilmişdi, – birdən hiss etdi ki, dünyada ölüm vardır! Bu ölüm hər şeydə mövcud idi: gün işığında, həyətdəki bahar otlarında, səmada, bağda… O, bağa, işıqdan ala-bula rəngə boyanmış cökə xiyabanına, sonra daha gur gün işığı düşən yandakı xiyabanlara girdi, ağaclara və ilk ağ rəngli kəpənəklərə tamaşa etdi, şirin-şirin cəh-cəh vuran ilk quşların səsini dinlədi – heç nəyi də tanıya bilmirdi: hər şeydə ölüm əlaməti, zaldakı dəhşətli masa və artırmada zərxaralı uzun qapaq mövcud idi! Günəş əvvəlki kimi deyildi, nəsə ayrı cür işıq saçırdı, otun yaşıl rəngi əvvəlki kimi deyildi, hələ ancaq yuxarısı qızan bahar otlarına kəpənəklər əvvəlki kimi qonub dayanmırdılar, – heç nə əvvəlki kimi, bir gün əvvəl olduğu kimi deyildi, sanki dünyanın axırı yaxınlaşdığı üçün hər şey dəyişmişdi, baharın gözəlliyi, onun əbədi gəncliyi puç olmuşdu, acınacaqlı vəziyyət almış, qəmlənmişdi! Həm də bu, uzun çəkdi, sonra dəhşətli, mənfur, şirintəhər qoxu… yuyulmuş və bir çox dəfə havası dəyişdirilmiş evdə hələ uzun müddət, bütün bahar fəsli ərzində hiss olundu…

Mitya indi də elə bu cür, – lakin tamam başqa bir şəkildə – vəsvəsə duyurdu: bu bahar, onun ilk məhəbbət baharı da bütün əvvəlki baharlara nisbətən tamam ayrı cür idi. Dünya yenə dəyişmişdi, yenə sanki nəyləsə, kənar bir şey dolmuşdu, lakin bu, ədavətli, dəhşətli şey deyildi, əksinə, baharın sevinci və gəncliyi ilə gözəl surətdə qovuşan varlıq, gerçəklik idi. Bu kənar şey Katya idi, daha doğrusu, Mityanın ondan istədiyi, tələb etdiyi dünyada ən gözəl şey idi. İndi, bahar günləri ötüb-keçdikcə Mitya ondan getdikcə daha çox, daha artıq tələb edirdi. İndi, Katyanın mövcud olmadığı, yalnız onun surəti, əsl olan deyil, yalnız arzu edilən surəti mövcud ikən, o sanki özündən tələb edilən həmin təmiz və gözəl xüsusiyyəti heç bir şeylə pozmurdu, həm də Mitya nəyə baxırdısa, hamısında onun varlığını gündən-günə daha canlı, daha qabarıq hiss edirdi.

XI

Mitya buna evdə qaldığı elə ilk həftədən sevinə-sevinə inanmışdı. Onda hələ, bir növ, baharın ərəfəsi idi. O, əlində kitab qonaq otağının açıq pəncərəsi yanında oturmuşdu, kiçik bağçadakı ağ şamların və şamağaclarının gövdələri arasında biçənəklərdəki çirkli kiçik çaya, çaydan o tərəfdə yamaclardakı kəndə tamaşa edirdi: qonşuluqdakı mülkədar bağının qocaman çılpaq tozağaclarının arasında zağcalar qışqırırdılar, onlar hələ səhərdən-axşama qədər, yorulmadan, nəşəli qayğı və zəhmətdən yorğun düşmüş halda qışqırırdılar; bu zağcalar ancaq ilk bahar çağında belə bağırırdılar; yamaclardakı kəndin görkəmi hələ boz idi, adam görünmürdü; orada hələ təkcə söyüd çubuqlarını sarımtıl yarpaqlar bürümüşdü… Mitya bağa gedirdi: bağ da hələ alçaq, çılpaq idi, təkcə başdan-başa firuzə rəngli xırda çiçəklərlə bəzənmiş talalar yaşıllıq içində idi, bir də xiyabanlar boyunca akatnik yarpaqlamışdı; bağın aşağı, cənub hissəsindəki dərədə bir albalı bağı azca çiçəklənmişdi… Mitya tarlaya çıxırdı: tarla hələ boş, bomboz idi, zəmi hələ cadar-cadar idi, qurumuş tarla yolları hələ kələ-kötür və bənövşəyi idi… Həm də bütün bunlar gəncliyə mənsub çılpaqlıq idi, intizar dövrü idi, bütün bunlar Katya idi. Ona ancaq elə gəlirdi ki, guya günəmuzd işləyən gah bu, gah da digər bir iş görən qızlar, nökər otağındakı işçilər, mütaliə, gəzintilər, kəndə, tanış mujiklərin yanına getməsi, anası ilə söhbətləri, kovxa ilə (istefada olan ucaboylu, kobud soldatla) minik arabasında tarlaya yollanmalar onu yayındırır…

Sonra yenə bir həftə keçdi. Bir dəfə gecə şıdırğı yağış yağırdı, sonra da qızmar günəş nəsə dərhal yeri isitdi, bahar özünün həlimlik və solğunluğunu itirdi, ətrafdakı göz qabağındakı hər şey gündən-günə deyil, saatdan-saata dəyişməyə başladı. Zəmiləri şumlamağa, qara məxmərə çevirməyə başladılar, tarla mərzləri yaşıllaşdı, həyətdəki göy otlar təravətləndi, səma tünd və parlaq göy rəngə boyandı, bağ çox cəld təravətli görkəmindən hətta yumşaq olan yaşıllığa bürünməyə başladı; boz yasəmən salxımları bənövşəyi rəng alıb ətir saçmağa başladı; onun tünd-yaşıl rəngli parlaq yarpaqlarında və cığırlardakı hərarətli işıq ləkələrində bir çox göyümtül metal parıltısı rənginə çalan iri qara milçəklər əmələ gəlmişdi. Alma, armud ağaclarında çılpaq budaqlar hələ görünürdü; bu ağaclarda xırda, bozumtul və xüsusilə yumşaq yarpaqlar hələ indi-indi açılmağa başlayırdı; lakin öz əyri budaqlarının şəbəkələrini başqa ağacların altında hər yerə uzatmış olan bu alma və armud ağaclarının hamısı artıq süd kimi ağ çiçəklə bəzənmişdi; həm də bu rəng getdikcə daha da artır, daha da qatılaşır və daha xoş ətir saçırdı. Mitya bu gözəl günlərdə ətrafında baş verən bütün bahar dəyişikliklərini sevinc və diqqətlə müşahidə edirdi. Lakin onların arasında Katya nəinki geri çəkilmir, nəinki itmirdi, əksinə, bunların hamısında iştirak edirdi, hamısında özünü, öz gözəlliyini, baharın çiçəklənməsi ilə birlikdə, getdikcə daha gözəl, zəngin ağ rəngə boyanan və getdikcə daha tünd mavilik kəsb edən səma ilə birlikdə çiçəklənən gözəlliyini bəxş edirdi.

XII

Beləliklə də, Mitya bir dəfə çay içmək üçün ikindiçağının günəş işığına qərq olan zala daxil olanda samovarın yanında qəflətən, bütün səhərçağı əbəs yerə gözlədiyi məktubu gördü. Cəld masaya yanaşdı, – axı Katya onun göndərdiyi məktublardan, heç olmasa, birinə çoxdan cavab verməli idi, – üzərində tanış xətlə ad və ünvan yazılmış qəşəng kiçik zərfə nəzər salanda sanki zərfin parlaq və müdhiş işığı onun gözlərini qamaşdırdı. Zərfi qapıb evdən bayıra çıxdı, sonra bağa, böyük xiyabana ayaq aldı. Bağın lap o başına, dərənin bağdan keçdiyi yerə getdi, ayaq saxladı, dönüb dala baxaraq cəld zərfi cırdı. Məktub qısa, bir neçə sətirdən ibarət idi, lakin qəlbi elə çırpınırdı ki, nəhayət, başa düşmək üçün Mitya bu sətirləri beş dəfə oxumalı oldu. “Mənim sevgilim, mənim yeganəm!” – sözlərini dönə-dönə oxudu, – bu nidalardan yer onun ayaqları altında titrəyirdi. Mitya gözlərini qaldırdı: səma bağın üzərində təntənə və sevinclə parıldayırdı, onun ətrafında qar kimi ağappaq bağ işıq saçırdı, ikindiçağının sərinliyini artıq duymuş olan bülbül nəşə ilə, vəcdə gələrək aydın və güclü səslə uzaqdakı kolların təravətli yaşıllığında cəh-cəh vururdu, – Mityanın pörtmüş sifəti ağardı, tükləri ürpəşdi.

O, evə yavaş-yavaş gedirdi, – onun sevgi kasası aşıb-daşırdı. Sonrakı günlər də sakitcə, səadət hissi ilə yeni məktubu gözləyə-gözləyə bu duyğunu qəlbində elə o cür ehtiyatla gəzdirirdi.

XIII

Bağ müxtəlif qiyafəyə düşürdü.

Bağın bütün cənub hissəsi üzərində ucalan, hər yerdən görünən nəhəng qocaman ağcaqayın daha da böyümüş və qol-budaq atmışdı, – təravətli, sıx yaşıl yarpaqlarla örtülmüşdü.

Mityanın öz pəncərələrindən daim tamaşa etdiyi böyük xiyaban da hündür və görkəmli olmuşdu: onun qocaman cökələrinin zirvələri hələlik seyrək də olsa, tər yarpaqlarla naxış-naxış bəzənmişdi, baş qaldıraraq bağın üzərində açıq-yaşıl cərgə ilə uzanmışdı.

Ağcaqayından aşağıda, xiyabanın alt tərəfində isə nəsə başdan-başa ağ rəngli, xoşətirli qıvrım bitki sahəsi idi.

Həm də bütün bunlar – ağcaqayının qalın yarpaqlarla örtülmüş nəhəng zirvəsi, xiyabanın açıq-yaşıl cərgəsi, duvaq kimi ağ alma, armud ağacları, meşəgilası, günəş, səmanın göylüyü və bağın aşağı tərəfində, dərədə, yandakı xiyabanlar və cığırlar boyunca, evin cənub divarlarının dibində – nə göyərirdisə, – yasəmən kolları, akasiyalar və qarağat kolları, pıtırğan, gicitkən, cır ərik, – bunların hamısı öz qalınlığı, təravəti və təmizliyi ilə insanı valeh edirdi.

Təmiz və yaşıllığa qərq olmuş həyət hər tərəfdən uzanan bitkilərdən elə bil darısqallaşmışdı, ev sanki kiçilmiş və gözəlləşmişdi. O sanki qonaqlar gözləyirdi: bütün otaqların – ağ zalın, köhnə dəbli göy qonaq otağının, kiçik istirahət otağının – bu otaq da göy idi – divarlarından oval miniatürlər asılmışdı, gün işığı düşən kitabxananın, qabaq bucağında köhnə müqəddəs surətlər olan və divarlar boyunca alçaq kitab dolabları düzülmüş böyük və boş künc otağın pəncərə və qapıları bütün gün açıq idi. Hər yerdə də evə yaxınlaşan, müxtəlif yaşıl, gah açıqrəngli, gah da budaqlarının arasını parlaq mavilik bürüyən tutqun, təravətli ağaclar otaqlara boylanırdı.

Lakin məktub gəlmirdi. Katyanın məktub yazmağa həvəsi olmadığını Mitya bilirdi, onu da bilirdi ki, yazı masası arxasında əyləşməyə hazırlaşmaq, qələm, kağız, zərf tapmaq, marka almaq Katya üçün çox çətin idi… Lakin bu ağıllı fikirlər yenə pis kömək edirdi. Onun ikinci məktubu gözlədiyi bir neçə gün ərzindəki xoşbəxt, hətta qürurlu inamı yox olmuşdu, o, getdikcə daha çox, daha artıq əzab çəkir və təşvişə düşürdü. Axı birincitək kağızdan sonra dərhal nəsə daha gözəl və sevindirici bir şey gəlməli idi. Lakin Katya susmuşdu.

Mitya daha kəndə seyrək gedir, tarlaya az-az yollanırdı. Kitabxanada əyləşir, on illər ərzində saralan və dolablarda quruyan məcmuələri vərəqləyirdi. Jurnallarda qədim şairlərin bir çox gözəl şeirləri, ecazkar sətirlər var idi, onlar, demək olar, həmişə eyni şeydən bəhs edirdi – dünya yaranandan bəri bütün şeir və nəğmələrin dolğun məzmununun nədən ibarət olduğundan, indi onun özünün də ruhunun nə ilə yaşadığından və hər halda, nəyi daim özünə, öz sevgisinə, Katyaya aid edə bildiyindən bəhs edirdi. Beləliklə də, açıq dolabın yanındakı kresloda saatlarla hərəkətsiz oturub özünə əzab verə-verə bu sətirləri dönə-dönə oxuyurdu:

 
Adamlar yatır, dostum, gedək kölgəli bağa,
Hamı yatır, ulduzlar başlayıb göz qoymağa…
 

Bütün bu məftunedici sözlər, bütün bu çağırışlar sanki onun özününkü idi, indi onlar elə bil ancaq bir adama, onun Mityanın daim hər şeydə və hər yerdə gördüyü cananına edilən müraciət idi, həm də bəzən az qala müdhiş səslənirdi:

 
Ayna suların üstüylə
Qu quşları qanad çalır.
Çay da ürək kimi çırpır:
– Gəl çıx! Ulduzlar parlaşır,
Yarpaqlar da pıçıldaşır,
Mavi göy üzünü tapır.
 

Mitya gözlərini yumaraq dəhşətə gəlib bu çağırışı – öz təntənəsinin fərəhli həllini səbirsizliklə gözləyən sevgi qüvvəsi ilə dolu qəlbinin çağırışını dalbadal bir neçə dəfə təkrar edirdi. Sonra xeyli vaxt qarşısına baxır, evi əhatə edən dərin kənd sükutunu dinləyir və qəmli-qəmli başını bulayırdı Yox, Katya cavab vermirdi, o haradasa orada, yad və uzaq Moskva mühitində dinməzcə şəfəq saçırdı! Yenə qəlbi zərif duyğudan məhrum olurdu. Bu müdhiş, məşum ovsunlayıcı çağırış yenə artırdı:

 
– Gəl çıx! Ulduzlar parlaşır,
Yarpaqlar da pıçıldaşır,
Mavi göy üzünü tapır.
 

XIV

Bir dəfə, nahar edib mürgüləyəndən sonra, – günorta nahar edirdilər, – Mitya evdən çıxaraq aram-aram bağa getdi. Bağda tez-tez qızlar işləyirdilər, alma ağaclarının dibini belləyirdilər, onlar bu gün də işləyirdilər. Mitya qızların yanında əyləşib onlarla gap eləmək istəyirdi, – bu artıq vərdiş şəkli alırdı.

İsti, sakit bir gün idi. Mitya iki tərəfi açıq xiyabanın kölgə tərəfi ilə gedir, öz ətrafındakı qar kimi ağ, bəzəkli budaqları uzaqdan görürdü. Armud ağaclarının rəngi daha qəliz, daha tünd idi, ona görə də bu ağlıqla səmanın parlaq maviliyinin qatışığı bənövşəyi çalar əmələ gətirirdi. Armud ağacları da, alma ağacları da çiçəklənir və çiçəkləri tökülürdü, onların altında qazılıb çevrilmiş torpağa bütünlüklə solmuş çiçək yarpaqları səpələnmişdi. İsti havada onların xoş zərif qoxusu ilə birlikdə, qızıb buğlanan peyinin qoxusu duyulurdu. Bəzən kiçik bir bulud peyda olurdu, göy səma maviləşirdi, isti hava da, çürüntü qoxuları da daha zərif və xoş təsir bağışlayırdı. Bu bahar cənnətinin bütün ətirli istisinə qar kimi ağ çiçəklərə qonan bal arıları ilə eşşəkarılarının vızıltısı qarışmışdı, havaya qəribə bir uğultu yayılırdı. Həm fərəhlənən, həm də darıxan gah bu, gah da başqa bir bülbül hərdənbir ara vermədən səslənirdi.

Uzaqda, xırmana açılan darvazanın yanında xiyaban qurtarırdı. Sol tərəfdə, lap uzaqda bağ bəndinin küncündə küknarlıq qaralırdı. Küknarlığın yanındakı alma ağaclarının arasında iki qız görünürdü. Mitya həmişəki kimi, xiyabanın ortasına çatanda onlara tərəf döndü, – əyildi, zərifliklə üzünə toxunan və həm bal, həm də sanki limon qoxusu verən alçaq qol-budaqların arası ilə getdi. Həmişə olduğu kimi, qızlardan biri – arıq, kürən Sonka onu görəndə şaqqanaq çəkib qışqırdı.

Yalandan özünü qorxmuş göstərərək ucadan:

− Vay, ağa gəlir! − dedi, oturub dincəldiyi yoğun armud budağından yerə atılıb belə sarı cumdu.

O biri qız, Qlaşka, əksinə, özünü elə göstərirdi ki, guya Mityanı heç görmür, özü də tələsmədən, içinə ağ çiçək yarpaqları dolmuş, qara keçədən yumşaq çarıq geydiyi ayağını belə möhkəm qoyub səylə torpağa basdı, çıxardığı torpaq parçasını çevirə-çevirə gur və xoş səslə oxumağa başladı: “Sən, ey bağ, ey mənim bağım, bəs kimin üçün çiçəklənirsən sən?!” Bu, boylu-buxunlu, mərd və həmişə ciddi bir qız idi.

Mitya yanaşıb Sonkanın yerində – armud budağının üstündə əyləşdi. Sonka ona coşqun nəzərlə baxıb süni tərzdə gülərüzlə soruşdu:

− Elə indicə oyanıbsınız? Ehtiyatlı olun, yatıb yuxuya qalarsınız, işi bada verərsiniz!

Mitya onun xoşuna gəlirdi, ona görə Sonka bunu hər vasitə ilə gizlətməyə çalışırdı, lakin bacarmırdı, onun yanında özünü itirirdi, ağlına nə gəldi deyirdi, amma həmişə də nəyəsə işarə edirdi, dumanlı şəkildə başa düşürdü ki, Mityanın daim dalğın halda gəlib-getməsi səbəbsiz deyil. Şübhələnirdi ki, Mitya Paraşa ilə yaşayır, yaxud da, hər halda, buna nail olmağa çalışır. Sonka qısqanır və Mitya ilə gah mehribanlıqla, gah da sərt danışırdı, öz hislərini anlatmağa səy edərək ona gah süzgün-süzgün, gah da laqeyd və ədavətlə baxırdı. Bütün bunlar Mityaya qəribə bir zövq verirdi. Məktub gəlmirdi ki, gəlmirdi, o, indi yaşamır, ancaq gündən-günə daim intizarla güzəran keçirirdi, bu intizar, öz sevgisinin sirrini və əzablarını bir adamla bölüşdürüb dərdləşməyin, Katya haqqında, Krıma bəslədiyi ümidləri haqqında danışmaq imkanının olmaması onu getdikcə daha çox usandırırdı; ona görə də onun hansı sevgisi barədə isə Sonkanın işarələri ürəyinə yatırdı: axı bu söhbətlər, hər halda, onun qəlbini iztiraba düçar edən ən əziz duyğuya, hislərə toxunurdu. Sonkanın ona vurulması da Mityanı həyəcanlandırırdı, deməli ki, qismən ona yaxın idi, qızı onun qəlbinin sevgi macərasının gizli iştirakçısı edirdi, hətta bəzən qəribə bir ümid verirdi ki, Sonkanın simasında ya öz hislərinin sirdaşını tapa bilər, yaxud da Sonka müəyyən dərəcə Katyanı əvəz edə bilər.

İndi Sonka özü də şübhələnmədən yenə onun sirrinə toxunmuşdu: “Ehtiyatlı olun, yatıb yuxuya qalarsınız, işi bada verərsiniz!” Mitya ətrafa nəzər saldı. Onun qarşısındakı küknarlıq başdan-başa tünd-yaşıl rəngdə idi, gün işığında az qala qara görünürdü, səma da onun zirvələrində xüsusilə gözəl lacivərd rəngə boyanmışdı. Cökə, ağcaqayın ağaclarının, qarağacın tər yarpaqları hər tərəfə yayılan gün işığına qərq olmuşdu; bu yaşıllıq bütün bağda ürəkaçan, qəşəng bir talvar əmələ gətirmişdi; otlara, cığırlara, talalara əlvan kölgəliklər və parlaq ləkələr yaymışdı; bu talvar altında ağaran isti və ətirli rəng elə bil çini idi; günəşin onu da yarıb keçdiyi yerdə parlayır, işıq saçırdı. Mitya qeyri-iradi gülümsəyib Sonkadan soruşdu:

− Mən hansı işi bada verə bilərəm? Bədbəxtlik də elə orasındadır ki, mənim heç bir işim yoxdur.

Ona şən və qaba cavab verən Sonka qışqıra-qışqıra:

− Heç olmasa, danışmayın, and içməyin, onsuz da inanaram! − dedi. Mityanın sevgi əhvalatı olmamasına Sonkanın yenə inanmaması ona ləzzət verirdi; qız birdən yenə bağıraraq sarı rəngli qaşqa dananı yanından qovmağa çalışdı; dana küknarlıqdan astaca çıxıb daldan Sonkaya yanaşmış və onun çit donunun büzməsini çeynəməyə başlamışdı.

− Ay səni zəhrimara qalasan! Bu da Allahın bizə göndərdiyi oğul!

Nə demək lazım olduğunu bilməyən, amma söhbəti davam etdirmək istəyən Mitya dedi:

− Doğrudurmu ki, sənə elçi göndəriblərmiş? Deyirlər, oğlan gözəldir, varlıdır, amma sən istəməyibsən, atanın sözünə baxmırsan…

Bu sözdən bir az xoşlanan Sonka cəsarətlə cavab verdi:

− Varlıdır, amma sarsaqdır, başı tez dumanlanır. Bəlkə, mənim ayrı gözaltım var…

İşinə ara verməyən ciddi və dinməz Qlaşka başını buladı, yavaşdan dedi:

− Yamanca çərənləyirsən, ay qız, dağdan-dərədən dəm vurursan! Sən burada ağlına gələn yalanı danışırsan, amma kəndə söz yayılır.

Sonka qışqırdı:

− Kəs səsini, qaqqıldama! − dedi. − Bəlkə, mən qarğa deyiləm, darğayam!

Mitya soruşdu:

− Bəs sənin başqa gözaltın, fikrindən keçən kimdir?

Sonka dedi:

− Gözləyin ki, gözaltımı sizə deyəcəyəm! Odur ey, sizin çoban babanıza vurulmuşam. Onu görəndə bütün bədənim od tutub yanır! − O, yəqin, iyirmiyaşlı Paraşaya işarə edərək – Paraşanı kənddə artıq qarımış qız hesab edirdilər – öcəşkənliklə dedi: − Mən daim qoca atları sizinkindən pis sürmürəm. − Sonra da beli qəflətən atıb sanki ağazadəyə gizlincə vurulduğu üçün müəyyən dərəcə ixtiyarı olduğuna görə cəsarətlə yerdə oturdu. Köhnə, qısaboğaz qaba çəkmələr və ala yun corablar geydiyi ayaqlarını uzadaraq azca aralayıb əllərini aciz halda yanına saldı.

Sonka gülə-gülə qışqırdı:

− Of, heç nə eləməmişəm, amma yorulmuşam! Çəkmələrim yırtıqdır, − deyib çox uca səslə oxumağa başladı:

 
Çəkmələrim yamaqlı,
Corablarım yağlıdı.
 

Sonra yenə gülərək qışqırdı:

− Gedək mənimlə daxmaya dincələk, mən hər şeyə razıyam!

Bu gülüş Mityaya sirayət etdi. O çəkinə-çəkinə gülümsəyərək budaqdan yerə atıldı, Sonkaya yanaşaraq uzanıb başını onun dizləri üstünə qoydu. Sonka onun başını itələdi, Mitya yenə qoydu; o, son günlər xeyli oxuduğu şeirləri yenə xatırladı:

 
Qızılgül, sevgi gülü
Geyib qızıl donunu,
Səhər şehinə batıb,
Dürlü sevgi aləmi,
Sirli sevgi aləmi
Qarşımda ocaq çatıb.
 

Mityanın başını qaldırıb kənara çəkmək istəyən Sonka artıq səmimi olaraq qorxub qışqırdı:

− Mənə toxunmayın! Yoxsa elə qışqıraram ki, meşənin bütün canavarları ulamağa başlayar! Məndə sizin üçün heç nə yoxdur, alışdısa da, söndü.

Mitya gözlərini yumub dinmirdi. Yarpaqların, budaqların və armud ağacı çiçəklərinin arasından keçən günəş şüaları onun sifətində qızğın ləkələr əmələ gətirir, üzünü qıcıqlandırırdı. Sonka onun qara cod saçlarını mehribanlıqla və acıqlı-acıqlı pırtlaşdırıb: “Lap at saçıdır!” – deyə qışqıraraq papağı ilə Mityanın gözlərini örtdü. Mitya peysərinin altında Sonkanın qıçlarını hiss edirdi, – dünyada ən dəhşətli olan qadın qıçlarını! – Peysəri ilə onun qarnına toxunurdu, qızın çit yubkası ilə donunun qoxusunu duyurdu, bütün bunlar çiçəklənən bağla və Katya ilə qarışırdı; uzaqlarda və yaxında bülbüllərin cəh-cəhi, saysız-hesabsız arıların ara vermədən mürgülü xoş vızıltısı, ürəkaçan isti hava və hətta kürəyinin altında torpağı sadəcə olaraq duymaq ona əzab verir, nəsə fövqəlbəşəri bir səadət arzusu yaratmaqla qəlbini sızıldadırdı. Birdən küknarlıqda nəsə xışıldadı, kim isə şaqraq və kinli-kinli qəhqəhə çəkdi, sonra da boğuq səs eşidildi: “Ku-ku! Ku-ku”; – həm də bu elə dəhşətli, elə qabarıq, elə yaxında və o qədər aydın idi ki, nə olur-olsun, bu fövqəlbəşəri səadətin təxirsiz olaraq Katya tərəfindən təmin edilməsi arzu və tələbi Mityanın bütün varlığına elə hakim kəsildi ki, o, coşqunluqla dik qalxıb iri addımlarla uzaqlaşdı, onun bu hərəkəti Sonkanı heyrətə saldı.