9
Hamburqa etdiyim iş səyahəti çox uğurlu oldu. Üç vaqon dolusu kəndiri inanılmayacaq qədər ucuz bir qiymətə aldım. Bu fürsəti çox yaxşı qiymətləndirib çox gözəl qazanc əldə etdik. Maqdaya bu kəndirlərin arxasınca necə düşdüyümdən danışdım. Halbuki, əslində bu iş tamamilə təsadüfdən başqa bir şey deyildi, bəzən ticarət həyatında görünən “bəxtigətirmə”lərdən biriydi, çeçələ barmağımı belə tərpətmədən ovcuma gəlmişdi. Amma evdən beş günlük ayrılığımın səbəbini göstərmək üçün nə isə deməyə məcbur idim. Ancaq Hamburqda bir dəfə olsun sərxoş olmadığımı qətiyyətlə deməliyəm. Yenə də orada günün hər saatında, hətta səhərin gözü açılmamış bir kiçik qədəh içməyə vərdiş etdim. Bu bəlkə aradabir çox içib lül-qəmbər sərxoş olmaqdan daha cazibədar olsa da ziyanlı idi. Bu gözəl şəhəri çox gəzdim, çox yer gördüm – bütün iş elə ikinci gün yarım saatın içindəcə həll olmuşdu – Alsterdə, limanda gəzdim, Altonadakı balıq bazarının o bitib tükənmək bilməyən böyük yerlərini gəzdim; Ohlsdorfa gedib dünyanın ən məşhur qəbiristanlığında saatlarla gəzdim və bütün bunları edərkən də tez-tez tələsik bir meyxanaya girib o rəngsiz ya da qəhvəyi rəngli yandırıcı mayedən bir ya da iki qədəh başıma çəkirdim. Bu, kefimi düzəldir, mədəmə yaxşı təsir edir, ürəyimi qızışdırır və bu rəngarəng, canlı şəhəri daha gözəl görməyimi təmin edirdi; xülasə, həyatdan həzz alırdım. Heç vaxt da sərxoş olmurdum, hətta içkili olmaqdan belə uzaqdım, amma yenə də tam ayıq olmadan oradakı günlərimi başa vurdum. Əvvəllər səhər saat ona, on birə qədər ilk qədəhi içmək üçün gözləyərdim, ancaq son iki gündə səhər saat səkkizə yaxın duble konyakı açıqdan-açığa yatağıma gətirtməyə başlamışdım. Bununla səhər yeməyini daha yaxşı yeyə bilirdim.
Əlbəttə, dönüş səfərimdə də özümlə içki götürməyi unutmamışdım. Evdə Maqdanın gözləri qarşısında bu vərdişimi gizli olaraq davam etdirə bilməyəcəyim aydın idi; buna görə qatarda yaxşıca içdikdən sonra bu vərdişdən əl çəkməyin çox çətin olmayacağını düşünmüşdüm. Bir, iki saat arayla yalnız bir ya da iki qədəh içirdim, bu qədər az içkidən imtina etmək çox asan olmalı idi! Ancaq qatara minməzdən əvvəl səfər üçün özümlə götürdüyüm və bol-bol çatacağını sandığım şüşə yetməmişdi. Buna görə stansiyadan düşər-düşməz əvvəlcə stansiyanın barında (orada məni tanımazdılar) bir-iki qədəh də içib sonra evin yolunu tutdum. Bu vaxt bir aptekdən ağız qoxusunu aradan qaldıran həb almağı unutmamışdım. Çünki bu qədər uzun ayrılıqdan sonra Maqdayla qarşılaşınca öpüşməkdən qaça bilməyəcəyim və buna görə ağzımdakı spirt iyinə qarşı tədbir görməli olduğum ağlıma gəlmişdi. Məni dostcasına, amma bir az soyuq qarşıladı, bir neçə dəfə təpədən dırnağadək süzərək bir az özümə gəldiyimi, qüvvətləndiyimi bildirdi; onun deyimiylə, üzüm bir az şişkinləşmişdi. Bu davranışı məni hirsləndirdi, amma sezdirmədim. Oturub əvvəlcə kəndir işindən, Hamburqun gözəlliklərindən, Ohlsdorfdakı qəbiristanlıqdan, Nikolai kilsəsində dinlədiyim orqan konsertindən (tamamilə təsadüf nəticəsində bu konserti dinləmişdimi) canla-başla danışdım. Konserti dinləmiş olmaqla təkcə meyxanalarda gəzmədiyimi, orada maraqlı, canlı bir həyatımın da olduğunu sübut etmiş olurdum. Çox ciddi, düşüncəli olan Maqdanı beləcə bir az canlandırmış, sevindirmiş oldum.
Maqda da görmüş olduğu işlər haqqında uzun-uzadı məlumat verdi. Yeni işlərə girişmiş, az qala hər gün avtomobillə kəndlərə gedib arı istehsalçılarından bal, cökə alıb. Cökəni onsuz da alırdıq, beləcə gələcək üçün ehtiyat vəsaiti hazır etmiş olurdu. Üstəlik, şüşə qablar da satın alaraq firmamızı bilavasitə müştəriyə bal sata biləcək böyük bir firmaya çevirmək istəyirmiş. Mənimlə qəzetlərdə bu bal satışıyla əlaqədar olaraq verəcəyimiz elanlar haqqında danışmağa başladı. Onu çətinliklə dinləyə bilirdim. Əslində yorğun deyildim, ancaq bütün bu bitməz-tükənməz iş söhbətlərindən bezmişdim, hamısı əbəs idi. Bu bal satışı işinə niyə girməliydik? Hamısı bir heçdi! İnsanlar yeyirlər, sonra keçib gedir, sabun köpüyü kimidi, çox işıqlı, içi bir az havayla doldurulmuş bir heçdi. Partlayır, geridə heç bir şey buraxmır, hamısı baş aldatmaqdan başqa bir şey deyil! Daha bezdirdin, get, rədd ol! Kəs artıq bu uydurmaları, bu qədər boşboğazlıqlar yetər! Rahat burax məni! Nə üçün bu qədər çalışıb-əlləşirsən? Sən öz firmanı nə hesab edirsən? Yüzminlərlə, milyonlarla firma var yer üzündə! Kimə lazımdı səninki?
İndi burda bir stəkan araq olsaydı, o zaman səni yenə maraqla dinləyə bilərdim. Sən burada oturub heç dayanmadan boşboğazlıq etməsəydin, Elseni yaxınlıqdakı meyxanaya göndərər, bir ton araq aldıra bilərdik. Sən mənim həyatıma çöküb oturduğun üçün həyatda xoşuma gələn şeyi edə bilmirəm.
Xeyr, xeyr, o qədər pis demək istəmirəm, onu nəzərdə tutmamışdım, əslində Maqdanı sevirəm, amma bir müddətliyə həyatımdan yox olsaydı, mənə nə qədər böyük bir yaxşılıq etmiş olardı, nə qədər sevinərdim! Darıxdırıcı, çoxdanışan arvaddı də, nə deyəsən!
Bu öz-özümlə etdiyim söhbət əsnasında yamanca qəzəblənmişdim; birdən hövlnak ayağa qalxıb təəccüb içində qalan Maqdaya çox kobud şəkildə başımın ağrıdığını, çölə çıxıb iyirmi beş dəqiqə-filan gəzmək istədiyimi dedim… Xeyr, xeyr, təşəkkür edirəm, sənin gəlməyin lazım deyil…
Və dərhal özümü çölə atdım. Onu yenə incitmiş olmağım, mənim haqqımda nə düşündüyü heç vecimə deyildi. Səkkiz-on küçə sonra tanınmadığımı güman elədiyim bir məhəlləyə gəldim; orada kiçik bir meyxanaya girərək kök, saqqallı meyxanaçıdan bir dubl konyak istədim…
Bu gecəni rahat keçirmək üçün ehtiyatımı bolluca götürmək istədiyimə görə üçüncü dublu da aşırtdıqdan sonra meyxanaçı mənə yavaşca:
–Sizin içdiyinizi heç bilməzdik, cənab Sommer, – dedi. – Hər halda soyuqlamış olacaqsınız?
Bu cür tanınmış bir adam olmağıma hirslənərək dördüncü dubldan imtina edib evin yolunu tutdum. Ağzımdakı qoxunu aradan qaldıran şəkərləri sorarkən bir tərəfdən də o cür gözəl konyakın dadının belə bərbad iyli “ağız ətri”ylə korlanmasına hirslənir, məni bunları etməyə məcbur edən Maqdaya da çox əsəbiləşirdim.
Hələ də evdə məni gözləyirdi, hər halda yenə o cansıxıcı bal hekayəsini danışıb başımı ağrıdacaqdı. Amma mən buna fürsət verməyərək birbaşa yataq otağına getdim, qaşqabağımı töküb bir neçə qısa cümləylə bu baş ağrısının hələ azalmadığını, uzanmaq istədiyimi dedim. Sonra dərhal yuxuya getdim.
Ancaq gecə saat birdə yenidən qalxıb ayaqyalın, gecə paltarıyla anbara gedib o üç şüşənin içində qalanın hamısını dalbadal içib bitirdim. Son şüşənin dibini görərkən birdən-birə qorxunc bir açıqlıqla qəti şəkildə məhv olduğumu, artıq mənim üçün heç bir qurtuluş yolunun olmadığını, bütün varlığım və ruhumla spirtli içkidən asılı olduğumu anladım. Artıq bundan sonra ətrafımdakılara yaxşı görünməyə, ədəb qaydalarına uyğun davranmağa çalışmağın mənası qalmamışdı, bunun heç bir əhəmiyyəti yox idi, hər şey bitmişdi. Maqda gəlsin, məni burada içərkən görsün. Elə üzünəcə əyyaş olduğumu deyəcəyəm. O gətirdi məni bu hala, ifrat təmizkarlığı, şeytani bacarıqlılığıyla o gətirdi.
Amma gəlmədi, mən də üç boş şüşəni ağzı açıq halda rəfdəki yerinə qoydum. Bilsinlər, hamısı bilsin; Maqda, Else, başqa kim istəyirsə! Artıq heç bir şey vecimə deyil!
Ancaq daha sonra, səhərə yaxın ürəyim o qədər sıxıldı ki, qalxıb şüşələrdəki son damlaları da yaladım. Sonra şüşələri əvvəlcə içlərində nə qədər vardısa o ölçüdə suyla dolduraraq ağızlarını bağlayıb yenə köhnə yerlərinə qoydum. Beləcə bir ya da iki gün də saxta davranışımı davam etdirə bilərdim.
10
Bundan sonrakı günlərdə ofisə tez-tez gedirdim, bəzən oturub işləyirdim. Xoşuma gəldiyi üçün deyil, dərhal əl çəkmək mümkün olmayan köhnə bir vərdiş olduğuna və Maqdadan utandığıma görə işləyirdim. Maqda çox susqun olmuşdu, sadəcə çox lazım olduğu zaman danışırdıq. Ən çox yanımızda üçüncü bir adam, Hinzpeter, Else ya da bir müştəri olduğu zaman bir-birimizlə daha canlı, daha şən davranırdıq. Hətta aramızda zarafat da edirdik; az qala köhnə xoşbəxt evlilik illərimizin ab-havası yenidən gəlirmiş kimi olurdu. Amma qapı üçüncü adamın arxasınca bağlanar-bağlanmaz birdən-birə səssizliyə bürünür, mən üzümü turşudurdum, Maqda sənədləri, kağızları vərəqləməyə başlayırdı.
Bu müddət ərzində heç yanımdan ayrılmadı. Evdən ofisə, ofisdən evə birlikdə getmirdik, amma mənim gəlişimdən beş-on dəqiqə sonra dərhal ardımca gəlirdi. Ev işləri tamamilə Elsenin öhdəsinə qalmışdı. Hərçənd Maqdanın məni müşahidə etməsindən heç təsirlənmir, istədiyimi edirdim, yəni içirdim. Kiçik qədəhlərdən içmə vərdişim getdikcə şüşələrdən böyük qurtumlar almağa çevrilmişdi. Bir şüşə ofisdəki yazı masamda, bir şüşə də evdə, hamam şkafının bir küncündə həmişə hazır olurdu. Bu şüşələri çantamın içində ya da şalvarımın cibində, Maqdanın yanında gizli olaraq saxlamaq çox xoşuma gəlirdi. Ehtiyatımı təzələdiyim, anbarımı doldurduğum zaman sanki varlanıbmış kimi özümü xoşbəxt hiss edirdim. Azca susayan kimi dərhal bir udum ala bilirdim. Evdə, vanna otağında çox asan olur, amma ofisdə, Maqdanın yanında bəzi çətinliklər çıxırdı. O zaman oturub onu otaqdan uzaqlaşdırmaq üçün bir neçə dəqiqə bəhanə axtararaq başımı yorurdum.
Bir gün onu otaqdan uzaqlaşdırmaq üçün heç bir səbəb tapa bilməyincə, yazı masasını özümə sipər edərək yavaşca şüşəni açıb yerə qoydum, sonra silgimi yerə salıb özümü bir müddət masanın altında axtarırmış kimi göstərərək – Maqdanın olduğu otaqda! – hiyləgərliyimlə fəxr edərək ləzzətlə konyak şüşəsini başıma çəkdim.
Maqdanın mənim içdiyimi bilib-bilmədiyi məsələsindəki fikrim hər an dəyişirdi. Bəzən qətiyyən heç bir şey sezmədiyi qənaətinə gəlir, amma qısa müddət sonra kefim pozulmuş, ürəyim sıxılmışsa etdiyim hər bir şeyi içimi oxuyurmuş kimi çox yaxşı bildiyini düşünürdüm. O zaman yenə dərin düşüncələrə dalırdım. Bəzən uzun müddət ofisdə düşüncəli-düşüncəli o tərəf-bu tərəfə gedir, həmişə də Maqdanın masasının önündən keçirdim. O zamanlar “pis” olurdum. Xüsusilə müəyyən bir şeyə, hətta Maqdaya belə hirslənirdim. Xülasə, pis bir adam olurdum, insanın xislətindəki pislik məndə baş qaldırırdı. Maqdayla dalaşmaq üçün səbəb axtarırdım. Bu davadan da məqsədim onu qızışdıraraq hər şeyi bilib-bilmədiyini öyrənmək idi. Əgər bilirsə, o zaman son saxta rəftarımdan da əl çəkəcək, onun yanında – ayıq, təmiz, çalışqan arvadımın yanında arağı başıma çəkəcəkdim. Ayaqlarımı yazı masasının üstünə qoyaraq açıq-saçıq mahnılar oxuyacaq, onunla kobud zarafatlar edəcəkdim. Onu da özümlə birlikdə pis şeylərə tərəf çəkmək necə də mənim üçün böyük bir zövq olacaqdı, ona göstərəcəkdim: Bax, bir zamanlar sevmiş olduğun adam budur! Sənin sevgin sayəsində bu hala gəldi.
Otağın içində addımlarımı sürətləndirdim. Artıq utanıb-eləmirdim, hirsli baxışlarımı üzünə dikir, ona meydan oxuyurdum. Amma elə davaya başlayacaqdım ki, qalxıb çölə çıxırdı. Onun çıxdığı qapıdan hələ də gözlərimi ayıra bilmir, hirslə yumruğumu yelləyir, dişlərimi qıcırdadırdım: “Qorxaq olduğun üçün qaçırsan, qorxaq! Məni nə hala gətirdin, sən və bacarıqlılığın”. Sonra masamın arxasına keçib içirdim. O zaman yorğunluq hiss etsəm də sakitləşirdim.
İşə köhnə vərdişimin təsiriylə getdiyimi demişdim axı, bu o qədər də doğru sayılmaz; düzünü demək lazımdır. Bu günlərdə köhnə davranışımı – müştərilərlə arasında məsafə saxlayan müdir kimi rəftarımı içkinin təsiriylə itirmişdim. İndi kəndli müştərilərimlə daha yaxşı, daha rahat boşboğazlıq edirdim. Maqda yanımızda olmadığı zamanlar bir-birimizin çiyninə vurur, zarafatlaşır, lətifə danışırdıq. Axırda da bu adamlarla çox gəlirli müqavilələr bağlayırdım. Əvvəllər nəzakətli davranıb firmanın etibarını düşünərək etmədiyim şeyləri indi həvəslə eləyir, kəndli müştərilərimlə kiçik meyxanalara gedir, orada taxta masaların arxasına keçib üzbəüz əyləşərək bol-bol içir, bir çox mövzulardan söz açırdıq. Çox vaxt bu meyxanada edilən söhbətlər nəticəsində lül-qəmbər sərxoş olan müştərimdən inanılmaz dərəcədə aşağı qiymətə mal satın alırdım. Yenidən ofisə gəlib bu sazişləri Hinzpeterin önünə qoyduqda bu quru rəqəm adamıyla Maqdanın necə baxışdıqlarını görür və ürəyimdə gülürdüm.
Yenə bir gün böyük bir fermanın təsərrüfat müdirini yaxşıca içirib ondan bir vaqon göy noxudu bazar qiymətinin yarısına satın almaq üçün imzaladığımız müqavilədən sonra səhər ofisimin olduğu binanın həyətində səs-küy eşidib pəncərəyə sarı getdim. Bizim indi ayılmış olan təsərrüfat müdiri arvadımı və Hinzpeteri razı salmaq üçün dəli kimi çırpınırdı. Uzun müddət yenicə ağlı başına gəlmiş kişinin çırpınmasını böyük bir zövqlə seyr etdim. Ürəyimdə deyirdim: “Danış görək; istədiyin qədər ayıq ol, artıq iş işdən keçib. Dünən axşam bağladığımız müqavilənin altındaki imzanı da inkar edə bilməzsən ki!”
İndi də Maqda danışır, kişi də başını bulayır, ayağını yerə vururdu. Birdən mənə tərəf baxdı, yəqin şüşənin arxasında məni görmüşdü. Həqiqətən də kişi qolunu havaya qaldıraraq arvadımın və Hinzpeterin qarşısında yumruğunu mənə doğru yelləyirdi. Hətta söyüş də söydü: “Fırıldaqçı kaftar!” Maqdanın bu həyasız hərifi rədd etməsini gözlədim; halbuki dayanıb kişini sakitləşdirməyə çalışırdı. Bir müddət sonra kişi yumruğunu aşağı saldı, sakitcə danışmağa davam etdilər. Arvadımın məğlubiyyəti qəbul etməsi nifrətimə səbəb olmuşdu.
Bir az da baxdıqdan sonra onlar hələ də danışarkən masamın siyirtməsini açaraq gücümü təzələdim. Bir az keçəndən sonra masamda eləcə heç bir şey düşünmədən oturarkən qapı açıldı, Maqda əlində qovluq rəngi avazımış halda içəri girdi. Qovluğu masanın üstünə qoyaraq kağızları xışıldadıb qarışdırmağa başladı. Otaqda başqa səs eşidilmirdi. Spirt yavaş-yavaş bədənimə yayılır, məni rahatlaşdırırdı, özümü xoşbəxt hiss edirdim. Amma birdən Maqda kağızları yerə atıb başını masaya söykəyib dəli kimi ağlamağa başladı. Çarəsizdim, nə edəcəyimi bilmirdim. Hələ üstəlik bu çox kefli vaxtımda heç bir şey edəcək vəziyyətdə deyildim.
–Nə oldu, Maqda? – bir az laqeydliklə dedim. – Sakit ol, Maqda, bu qədər kədərlənəcək nə var ki?
Başını qaldırıb gözlərindən yaş tökə-tökə qışqırdı:
–Hər şeyi məhv elədin! İşlərimizi on qat artıq pisləşdirdin! Bütün günü lül-qəmbər sərxoş olduğun bəs deyilmiş kimi firmamızın adını da bədnam elədin. Elə indidən etibarlı bir firma olmadığımızı, saxtakarlıqla iş gördüyümüzü deyirlər…
–Dayan görək, Maqda, – yavaşca dedim; artıq onunla hesablaşmağın, bütün günahlarını üzünə vurmağın vaxtı gəlmişdi… – Dayan görək, Maqda, – təkrar elədim. – Hər şeyi bir-bir danışaq. Hər gün lül-qəmbər sərxoş olduğumu iddia edirsən. Deyə bilərsənmi, nə vaxt mənim səndələdiyimi, kəkələdiyimi gördün? Ara-sıra bir qədəh içirəm, bunu saxlamağa gərək yoxdu, amma içkini götürə bilirəm. Spirt zehnimi açır. Spirti götürə bilməyənlər içməməlidi, amma bunu mənim haqqımda demək olmaz, spirt mənə toxunmur. – Masamın siyirtməsini açıb konyak şüşəsini çıxararaq dedim. – Bax, bu şüşə bu səhər saat doqquzda ağzına qədər dolu idi, indi üçdə biri azalıb, yaxşı, deyək üçdə birindən bir az çoxdu, amma bu qədər içki içdiyim üçün danışığımda bir qüsur varmı? Özümə, əlimə, ayağıma hakim deyiləmmi? Beynim dumanlıdırmı? Səndən on dəfə daha açıq düşünə bilirəm! Lənətə gəlmiş birinin gəlib arvadımı fırıldaqçılıqla günahlandırmasına dözə bilmərəm. Əlimə keçsə üz-gözünü dağıdacağam. Qəfildən səsimi yüksəltdim. Sonra bir az daha sakit sözümə davam etdim: – Amma sən durub onu razı samağa çalışdın, hərifi sakitləşdirdin. Əgər səni və bu gic toyuq Hinzpeteri yaxşı tanıyıramsa, göy noxud razılaşmasından ya imtina etmiş ya da qiyməti yüksəltmiş olmalısınız…
Ona kinayə ilə baxırdım.
–Əlbəttə, imtina etdik! – Maqda dedi, daha ağlayıb-eləmirdi. Gözlərində heç bir sevgi, yaxınlıq əlaməti yox idi. – Əlbəttə, imtina etdik. Müqaviləni ləğv etdik, amma buna baxmayaraq artıq yaxşı müştərilərimizi həmişəlik itirdik.
–Eləmi? – dedim. – Demək, müqaviləni ləğv etdiniz, burada adi bir kuryerəm, hə, mənimlə heç məsləhətləşmədən qərar qəbul edirsiz! Altına imzamı atdığım müqavilə sənin üçün bir çınqıldan fərqli deyil! Amma bunu yaxşı bil, Maqda: Bu Fliederhof malikanəsinin təsərrüfat müdiri Şmidt müqaviləyə əməl etməsə, malın bir kilosunu əskik versə, onu məhkəməyə verərəm, qalib də gələrəm. Çünki müqavilə müqavilədir, hansı vəkildən soruşsan bunu deyər… Əgər mənim təklifimi çox aşağı hesab edirdisə qəbul etməyəydi, mənə nə, öz günahıdı! Mən onu deyil, o məni sərxoş eləmək istədi; öz qazdığı quyuya özü düşdüsə, bu mənim günahımdırmı? Üstəlik, sənə bunu da demək istəyirəm, Maqda, – deyərək ayağa qalxdım. – Burada müdir mənəm, sadəcə mənəm. Əgər bir müqavilə ləğv ediləcəksə məndən soruşulacaq, başqasından deyil. Artıq burada oynadığın oyunlar, mənə yuxarıdan aşağı baxmağın – ağlım çox yaxşı başımdadı, olduqca ayığam – səndən on qat artıq ağıllı və bacarıqlı olduğum halda, lül-qəmbər sərxoşluqdan danışmağın xoşuma gəlmir. Burada müdir mənəm, məni bir kənara itələyə bilməzsən. Sən yenə mətbəxinə dön, burdakı işlərimə qarışma. Bura gəlməyin üçün yalvarmamışdım, amma indi getməyini xahiş edirəm!
Çox ciddi və nə dediyimi bilərək danışmışdım. Doğrudan da danışarkən hər mövzuda haqlı olduğumu artıq qəti şəkildə anlamışdım. Yenidən yerimə keçib oturdum.
Danışdığım müddətdə Maqda məni çox böyük bir diqqətlə izləmiş, sanki ağzımdan çıxan hər sözü başına həkk eləmişdi. Sözüm bitdikdə başını tərpədib:
–Artıq səninlə danışmağın qeyri-mümkünlüyünü anlayıram. Ervin, – dedi. – Haqlıyla haqsızı bir-birindən ayıra bilmirsən. Fermanın başçısı müdirə bu sərxoşkən imzaladığı müqaviləni ləğv etdirməzsə, işdən çıxarılacağını deyib, səni də fırıldaqçılığa görə məhkəməyə verəcəkmiş…
–Versin görək! – deyə kinayə ilə qışqırdım. Sadəcə əsilzadə olduğu üçün belə şeylər deyə bilən o adam sənə təsir edə bilir, mənim sözlərimin isə sənin üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur! – Barmağımla havaya çırtma vurdum. – Məhkəməyə versin, o zaman kimin qorxub geri duracağını görərik.
–Bəli, bəli, – deyə Maqda qışqırdı, – artıq o namuslu adının məhkəmələrə düşməsinin, pis işlərdə çəkilməsinin sənin üçün heç bir əhəmiyyəti olmadığını indi çox təəssüf ki, çox yaxşı dərk edirəm. İçki sənin haqq-ədalət hissini korşaldıb. Amma səndən başqa bir şey soruşmaq istəyirəm, Ervin…
–Soruş görək, – donquldanaraq dedim, amma tətikdəydim; çünki danışıq tərzindən ağzından yaxşı söz çıxmayacağını sezmişdim. – Çox soruşan çox öyrənər!
–Çox şey öyrənmək istəmirəm, – dedi. – Sadəcə səndən açıq olaraq “bəli”, ya da “xeyr” gözləyirəm.
Dərindən nəfəs alıb:
–Hələ də sözünün üstündə duran bir kişisənmi, Ervin? – deyə soruşdu. – Yəni, bir zamanlar mənə vermiş olduğun sözü yerinə yetirəcəksənmi?
Donquldanaraq:
–Əlbəttə, elə bir adamam, – dedim. – Hətta müqavilə əsnasında ayıq olub-olmamağımdan asılı olmadan imzaladığım sazişin şərtlərini yerinə yetirirəm.
Sözlərimdəki kinayəyə heç əhəmiyyət vermədən:
–Hamburqa gedərkən mənə bir söz vermişdin, – dedi, – qayıdarkən mənimlə həkimə gedəcəkdin. İndi sözünün üstündə duracaqsanmı, mənimlə günortadan sonra həkim Mansfeldin yanına gedəcəksənmi?
–Dayan görək! – deyə dərhal etiraz etdim. – Sən yenə hər şeyi başında istədiyin kimi düzüb-qoşursan! Mən sənə qətiyyən – hansı şəraitdə olursa olsun – Hamburqdan dönəndə həkimə getməyə söz verməmişəm; ancaq Hamburqdan xəstə dönsəm həkimə gedəcəyimi demişdim. Halbuki bax sağlam, sapsağlam döndüm.
–Bəli, yaman da sağlam idin! – üzündə əzablı bir ifadə olan Maqda dedi. – Gəldiyin gecə anbardakı bütün şüşələri axıra qədər içmisən. O zamandan bəri də bir dəqiqə ayıq olmursan. Amma görürəm ki, artıq sözünün üstündə də durmaq istəmirsən.
–Sözümün üstündə yenə dururam, lakin bu məsələdə sənə heç bir şəkildə söz verməmişəm.
–Amma, Ervin, – deyə bu dəfə mülayimliklə başladı: – Niyə həkimə getməyə bu qədər qarşı çıxırsan? Əgər sənin dediyin kimidirsə, həkim də sənin dediklərini təsdiqləsə, deməli, hər şey yolundadır… Amma əgər dediyin kimi deyilsə…
–Bəs onda nə olacaq? – kinayə ilə dedim.
– … o zaman sağalmağın üçün nə lazımdırsa ediləcək. Çünki xəstəsən, Ervin. Sən fərqinə varmırsan, ama həqiqətən xəstəsən…
–Eehh, bəsdir daha! – dedim, məni bezdirmişdi. – Bu şəkildə məni əldə edə bilməzsən. Dediyini yeridə bilməzsən. Mənimlə çox yumşaq danışırsan, gözlərindən haqqımda yaxşı şeylər düşünmədiyini anlayıram. Nə qədər bacarıqlı olursa olsun, bir qadının məni idarə etməsinə izin verə bilmərəm!
–Səni idarə etmək istəmirəm ki…
–Əvvəlcə imzaladığım müqaviləni ləğv edirsən, sonra dəli olduğumu düşünüb məni həkimə aparmağa cəhd edirsən. Beləcə gözün qalan müdir kreslomu ələ keçirəcəksən, hə? Mən yoxkən bu kresloda yerin çox rahat idi, elə deyilmi?
–Bəsdir, – dedi, indi gözləri hirsindən alov püskürürdü. Səsində o yumşaqlıqdan əsər-əlamət qalmamışdı. – Deməli, araq çəkməkdən və ətrafına zərər verməkdən başqa bir şey istəmirsən! Amma firmanı məhv etməyinə izin verməyəcəyəm. Özünü istədiyin qədər məhv edə bilərsən. Mən də o zaman başqa cür tədbir görərəm.
–Nə istəyirsən elə, – lağla dedim, – bax görəcəksən, sən də peşman olacaqsan. Lütf edib necə bir tədbir görəcəyini deyə bilərsənmi?
Lağ eləməyim onu hövsələdən çıxarmışdı.
–Lap yaxşı, deyərəm, – dedi. – Əvvəlcə səndən boşanacağam…
–Sən bir buna bax! – deyə güldüm. – Demək, məndən boşanacaqsan! Boşanmaq üçün bir səbəbin olduğunu bilmirdim. Amma bəlkə gələcəkdə ola bilər. Çox yaxşı, başqa nə etməyi düşünürsən?
Artıq danışmaq istəmirdi.
–Gələcəkdə görərsən, – deyərək masasındakı kağızlara döndü.
–Gözləyərəm, – dedim.
Konyak şüşəsini götürərək çantama, hələ yemədiyim nahar paketinin yanına qoydum.
–Hər şeyin mənim adıma olduğunu unutma; evlənməzdən əvvəl əlində heç bir şey yox idi. Ev, içindəki əşyalar, firma, hamısı mənə aiddir!
Əliylə dediklərimə əhəmiyyət vermədiyini bildirən hərəkət edincə gülməyə başladım.
–İstəyirsən get bir dəfə də vəkillə məsləhətləş, o zaman boşanma məsələsi barədə daha ciddi düşünməyin lazım gələcək. Və indi, – deyərək asqıdan şlyapamı götürdüm, – indi firmanı sənə borc verirəm. Yaxşı işlə, sevimli Maqda, qazanclı razılaşmaları istədiyin kimi ləğv et. Hə, nə deyirsən? Artıq boşanmaq üçün səbəbi deyə bilərsənmi?
Lağ eləməyim onu hövsələdən çıxarmışdı. Əlinə keçən ilk şeyi, bir mürəkkəb quruducusunu üstümə atdı. Bəti-bənizi ağarmış, hirsindən titrəyirdi. Artıq onu daha çox hirsləndirməməyə qərar verib, mürəkkəb quruducusunu yerinə qoyub ofisdən çıxdım.