Qoca qartalın ölümü

– Mən Nadir şahın əmrinə əməl eləmişəm.

Göygöz deyindi:

– Şah əmrinə əməl eləyib.

Pənah bəy dilləndi:

– Axı, bu sirri sən bilmirsən. Mən isə bilirəm.

Göygöz pərt oldu.

"Yəni Pənah bəy şahın sirrinə məndən yaxın olub?"

Onların hamısını saraya çağırdılar.

Şah hirslə dedi:

– Mən tacı bağışlayanda kimiydi özündən çıxan?

Yaşlı vəzir qabağa yeridi:

– Şah sağ olsun, tacı hökmdara ölkə verir, şahın da tacı bağışlamağa haqqı yoxdur. Tac ölkədir, onun qeyrəti, namusudu, hakimiyyətidi.

Nadirin birdən-birə hirsi soyudu və onu gülmək tutdu. Xeyli güldü. Vəzir elə bildi ki, o dəli olub. Bugünkü hərəkətlər ona dəlilik təsiri bağışlayırdı.

Vəzir göz gəzdirdi, gördü ki, Pənah bəydən başqa hamı onun fikri ilə şərikdir. Hətta az qalırdı ki, əmr versin ki, dəli olmuş hökmdarı həbs edib, yerinə oğlunu qoysunlar. Çünki buna onun haqqı vardı. Dəli olmuş hökmdar hər cür ağılsız addım ata bilərdi. O səhvləri isə düzəltməyə yüz ağıllının da gücü çatmazdı.

Birdən-birə Nadir şah gülməyə ara verdi.

– Mənim tacımı gətir, Pənah bəy.

Pənah bəy qonşu otağa keçib şahın tacını gətirdi, diz çöküb onu şaha uzatdı. Nadir tacını götürüb başına qoydu.

Göygöz dilləndi:

– Hörmətli şah, Pənah bəy axı tacı racaya vermişdi. Mən bunu öz gözlərimlə görmüşdüm.

– Bəli, düzdü. İndi hər şeyi biləcəksiniz. Pənah bəy, xəncərinlə bu çalmanı sök.

Pənah bəy əli ilə yoxlayıb almazın harada olduğunu yəqin edəndən sonra xəncəri ilə kəsib yumurta boyda almazı çıxardı. Heyrətdən heç kəs özünü saxlaya bilmədi. Nadir şah almazı əlinə götürüb baxdı. Onun gözəlliyinə özü də heyran qaldı.

– İndi başa düşdünüz? Bu almazın xatirinə başıboş racaya misdən, şüşədən düzəldilmiş tacı bağışladım. Vəzir də mənə ağıl dərsi verir. Düz deyirdi vəzir. Buna görə də ona hörmətim xeyli artdı. Amma racanı duyuq salmamaq üçün bu sirri heç birinizə açmamışdım.

O, gözünü almazdan ayıra bilmirdi.

– Yox, bu almaz racaya yox, şaha layiqdir. Adı da qalsın "Şah almazı".³ Doğrudan da şahdı. İranın bir neçə illik xərcidi. Səfərimiz başa çatdı. Qayıdırıq. Bizi İranın ac-yalavac əhalisi gözləyir. İranı üç il vergilərdən azad edirəm. Darül-İrşada nəzir demişəm. Qapısını qızıldan düzəldəcəyəm. Vətənə qayıdan kimi qapını zərgərlər düzəldəcək.

Nadir şah danışdıqca əyanların ürəklərindən qara qanlar axırdı. Göygöz fikirləşirdi:

"Beş kəndim var. Onlardan vergi almasam üç il gör nə qədər ziyan çəkəcəyəm. Anbarlarım boş qalacaq. Əyan-əşrəf İran kəndlisinin gününə düşəcək, rəiyyət əyan-əşrəfdən varlı olacaq. Nadiri şah seçib başımıza bəla açdıq. Bu çox getməz.

Hələ bu Pənah bəyi gör necə də bizim başımıza çıxartdı. Nadiri şah eləyən Əfşar tayfası ola-ola gör bir kimlərə bel bağlayır?! İndi o qiymətli almazı da ona verəcək. Yolda öz başına bir iş gəlsə, o qədər var-dövlət də əlimizdən çıxacaq".

Göygöz öz işini bilirdi. Ona görə də gələcəkdə görəcəyi işlərin tədbirini tökməyə başladı.

Geri qayıdanda vaxt tapıb Nadir şahla söhbətə girişdi.

– Möhtərəm şahımız, mübarək qulaqlarınıza çatacaq bir neçə sözüm var.

– Buyur!

– Bizim Əfşar tayfamız indi başqa türk tayfalarından yuxarıda dayanır.

– Hə, sözünü de.

– Ona görə də Əfşar tayfasına gərək güzəştlər olsun.

– Nə güzəşt?

– Elə hər yerdə, hər tərəfdə. Axı biz hökmdarın tayfasıyıq. Başqa tayfaları bizdən yuxarı tutmaq Əfşarların xətrinə dəyər.

Nadir şah onun hansı simə vurduğunu tutdu. Atının cilovunu çəkdi ki, Göygöz də onunla yanaşı gəlsin, onun dediklərini heç kim eşitməsin. Göygöz də cilovu çəkdi ki, ondan bir az geri qalsın.

– Yanaşı sür atını.

O, Nadir şahla bərabərləşdi.

– Hə, indi qulaq as. Qalaçayda şahı Əfşar tayfasından seçmək kimin işidi?

– Bilmirəm.

– Yox, bilirsən. Bütün tayfaların. Onlar razı olmasa Nadirdən şah olmazdı.

– Axı o tayfalarda Nadir şahdan layiqli adam da yoxdur.

– Taxta oturan elə ağıllı adam olur. Başına tac qoyan adamın dediklərini həmişə "pəh-pəh"lə qarşılayırlar. İndi onların hamısı da sədaqətlə qulluq eləyir. Əfşar tayfasını onlardan üstün tutsam, onda üç gündən sonra gərək hakimiyyəti verəm. Bir tayfa İranda hakimiyyəti idarə eləyə bilməz.

– Bəs Səfəvilər? Onlar ki ölkəni iki yüz yetmiş ildən çox idarə eləyiblər.

– Düzdür. Amma Hüseyn bəy Lələ hansı tayfadandı? Şamlı? Qara Piri bəy Qacar, Bayram bəy Qaramanlı kimiydi, Məhəmməd bəy Ustaclı hardan gəlmişdi?

Göygözə öz xeyri lazım idi. O, şah kimi düşünə bilməzdi. Ona görə də bu barədə bir daha Nadir şahla danışmamağı qərara aldı. Qoy bildiyi özünə qalsın. Bir də bu barədə danışsa, onda öz başını itirə bilər. Öz bildiyini öz bildiyi yolla həyata keçirər.

Bu söhbətdən Nadir şah da çox şey götürdü. Bu, birinci söhbət deyildi. Əfşar tayfasından olanların çoxusu ona bu məzmunda müraciət edirdi. Demək, onların fikrinə qalsa şah tayfabazlıq eləməli, digər tayfaları onların ayağına verməli, bütün ölkənin açar-kilidini yalnız Əfşar tayfasına bağışlamalıdır. Qalanlarını özündən narazı salmalıdır. Onda ölkənin hər tərəfində narazılıqlar baş qaldırar, üsyanlar ola bilərdi. Bu Göygözə qalsa Hindistandan gətirdiyi və İran şahlarının heç birinin görmədiyi xəzinəni yalnız Əfşarlar arasında bölməliydi.

Yox, belə olmayacaq. Əfşar tayfası böyük və güclüdür. Ancaq o tək deyil və göydən də düşməyib. Mən kiçik Saraclı tayfasından Pənah bəyi Göygözün ayağına necə verə bilərəm? Axı o, daha fərasətli, daha açıq fikirli, sədaqətlidir. Hər kəsi öz qabiliyyətinə görə qiymətləndirmək lazımdır.

Nadir şah başa düşürdü ki, təkcə öz tayfasına arxalansa, hakimiyyəti uzun sürməyəcək, Əfşarların özləri onun qəbrini qazacaqlar. Axı bir tayfanın içində də neçə tirələr, qollar var. Bu çox qorxulu məsələdir ki, ondan yaxa qurtarmaq üçün indidən tədbirini görməlidir.

O nəinki tayfaları birləşdirmək istəyirdi – bu işi Şah İsmayıl Xətai başlamışdı – eyni zamanda, Şah İsmayılın vaxtı ilə dövlətin məqsədləri üçün atdığı, indi səhv olan addımını da düzəltmək istəyirdi. Bu da sünnü-şiə münasibətlərini yumşaltmaq, din içərisində barışıq yaratmaq idi. Hindistanın var-dövlətini ələ keçirəndən sonra Nadir şah başa düşmüşdü ki, bundan sonra nəzərdə tutduğu işləri görmək onun üçün çətinlik törədəcək. Əhali nə qədər ki kasıb idi, fağırlaşmışdı. Çörək dərdi bütün dərdlərdən üstün idi, onda bu işləri daha asan görə bilərdi. Adamlar tox olandan sonra onlara söz az təsir eləyir.

Nəhayət, o öz-özlüyündə qərar verdi ki, Əfşar tayfasını bütün ölkə boyu dağıtsın. Hər elatda bir-iki Əfşar kəndi saldırsın. Tayfanın bir yerdə qalmağı ölkə üçün də, Nadir şahın özü üçün də təhlükəli ola bilərdi. Bunun üçün də bəhanə tapmalıydı.

Belə tədbirlər onun ağlına tez gəlirdi. İndi də belə bir fikir yarandı. Əfşar tayfasının tirə başçılarını çağırıb onlara deyəcək ki, ölkənin hər tərəfində sizin olmağınız vacibdi. Bu, Əfşarların hakimiyyətini möhkəmləndirər. Onlar hamısı bu işə razılaşar. Qoy beləliklə tayfalar bir-birinin içərisində yaşasın, qız verib qız alsın, qaynayıb-qarışsın.

* * *

Qoşun Xorasana çatmışdı. Burada bir neçə gün dayanıb dincəlməliydi. İranın hər yerinə çaparlar Nadir şahın qələbə ilə qayıtdığı xəbərini apardı. Şahın pişvazına çıxmaq üçün hazırlıq görməliydilər.

Buradaca gətirilən qiymətli daş-qaş xəzinədara təhvil veriləcəkdi.

Nadir şah isə məiyyəti ilə birlikdə imam Rzanın qəbrini ziyarət eləyib namaz qıldı, çoxlu nəzir verdi. Ziyarətgahdan çıxanda onları yüzlərlə dilənçi əhatə elədi. Nadir şah ucadan dedi:

– Allaha çox şükür ki, dilənçilikdən qurtarmağımıza az qalıb. Uca tanrımız malını yeməyənlərin malını yeyənlərə qismət eləyir. O qədər var-dövlət gətirmişəm ki, hamının qarnı tox olacaq. Üç gün onlara ordugahda hər gün üç öynə yemək verdir. Sonra hərəsinə bir öküz, bir xışın pulunu ödə. Ticarətlə məşğul olmaq istəyənlərə maya verəcəyəm. Onlardan birini dilənən görsəm dar ağacından asacağam.

Dilənçilər bir ağızdan qışqırdılar:

– İmam Rza köməyin olsun!

– Allah səni bizə köməyə göndərib.

Pənah bəy öz adamları ilə dilənçiləri bir yerə toplayıb ordugaha aparmaq işi ilə məşğul oldu.

Göygöz fikirləşdi: "Yenə də Pənah bəy. Dilənçilərin hesabına xeyli varlanacaq. Bu Nadir şah nə iş görür? Belə getsə heç xəzinəyə bir tümən də gedib çatmayacaq".

Üç gün ərzində var-dövlət xəzinəyə verildi. Eyni zamanda ordunun payı ayrılıb hər bir əsgərə, ölənlərin ailələrinə qan pulu ayrıldı. Məiyyətin payı ödənildi. Göygözün fikri Pənah bəyin payındaydı. Ona Göygözdən çox çatdı. Bu, Göygözü yandırmaya bilməzdi. Onun özünü arxayınlaşdıran bir o idi ki, Hindistanda özünü yaddan çıxarmamışdı. Paltarının astarına xeyli daş-qaş tikmişdi.

Artıq o öz işini görə bilərdi. İmkan tapıb Nadir şahın yanında tək qalanda dilini işə saldı.

– Şah sağ olsun, Pənah bəydən gözüm su içmir.

– Nəyindən?

– Allah məni öldürsün ki, mən şahımın və şahzadəmin ayağına dəyən daşın mənim başıma dəyməyini istəmirəmsə. Şübhələnirəm, mən nə eləyim? Gözlərini heç vaxt şahzadənin gözlərindən çəkmir.

– Burada nə ola bilər ki?

– Sui-qəsd olar, şahım. Əsli-nəcabəti olmayan bir adam bu qədər yüksələndə ondan nə desən çıxar.

Şahzadə söhbətinə gələndə Nadir şahı elə bil ilan çaldı. Onun gözünün ağı-qarası olan oğlunu gözündən uzağa qoymamışdı. Həmişə özü ilə bərabər səfərlərə aparır, öz yanında oturdur, ondan heç bir sirri gizlətmirdi. "Qoy dövləti idarə eləməyi öyrənsin".

– Bəli, gözlərinə baxırdı. Həm də bir dəfə yox, iki dəfə yox, hər dəfə.

– Necə baxır? Dost kimi, düşmən kimi?

– Şah sağ olsun, mən onun ürəyinə girməmişəm ki, biləm necə baxırdı?! – Göygöz belini əyib danışırdı. Nadir şah onun gözlərini və sifətini görə bilmirdi.

– Sənin Pənah bəyə paxıllığın tutur, ona görə belə danışırsan.

– Şah sağ olsun, onu ki mən sizə tərifləmişdim.

Nadir fikirlər içində boğulmağa başladı. "Bəlkə də Şəki xanı ilə o, qəsdlə sözləşiblər. Xəncər çəkmək də gözə kül üfürmək olub? Bəlkə də Şəki xanı onu şahın yanında casusu olmaq üçün göndərib? Mənə gücləri çatmır, amma məni vəliəhddən məhrum eləmək istəyirlər. Onun… Allah eləməsin. Belə pis fikir mənim ağlıma hardan gəlir?" O, Göygözün üstünə qışqırdı:

– Özün necə tapıb gətiribsənsə, elə də izlə. Onun günahı olsa, səni də onunla bərabər cəzalandıracam. Hər ikinizin də gözlərinizi çıxartdıracam.

Nadir şah seçiləndən hələ heç kimin gözünü çıxartmamışdı. Amma dedisə eləyəcək. Ağlına gəlibsə, dilindən çıxıbsa, ağlından çıxmaz.

Göygöz "baş üstə" deyib getmək istəyəndə Nadir şah onu saxladı.

– Sənin rəhmətlik atan ölüb. Ölənə cəhənnəmdə də olsa rəhmət düşür. Ələmdar kişi mənim xalamın əri idi. Onda mən lap cavanıydım, qonşu kəndlə torpaq davası düşmüşdü. Daha doğrusu otlaq davası. Ölümə, qırğına gəlib çıxmaması üçün şeyxi çağırdıq ki, hər iki tərəfdən ağsaqqallar and içsinlər. Qurana da and içmək çətin işdi. Dədən Ələmdar kişi çatan kimi Qurana and içdi ki, bu torpaq bizimdi. Qarşı tərəfin ağsaqqalı da and içmək istədi. Amma gecikdi. Şeyx Ələmdar kişiyə dedi ki, torpaq yox, otlaq de. Ələmdar kişi də fikirləşmədən and içdi ki, bu ot da, otu bitirən torpaq da bizimdi. Beləliklə torpağı aldı. Sonradan Ələmdar kişidən soruşdular ki, necə ürək eləyib and içdi? O da gülə-gülə dedi: "Çarığımın içinə o yerin torpağından qoymuşdum. Ürəyimə nə gəlmişdisə bir çəngə də ot qoymuşdum". İndi sən də atanın yolunu getmə. Mənə düzgün söz çatdır. Xalam oğlu olsan da, yalan desən kor qalacaqsan.

Göygöz baş əyib getdi. Amma Nadir şahın onun atasını ələ salmağını unutmadı. "Özü o racanın almazını nə fırıldaqla əlindən aldığını yadından çıxardıb?"

Pənah bəy barəsində fikirləşməyə başladı. Axı onun sədaqətsizliyini görməyib. Yalanının üstü açılsa, Nadir şahın qəzəbindən qurtara bilməyəcək. Bəs onda necə eləsin?

Olacağına gəldi. Köhnə karvansaranın kiçik, qaranlıq hücrəsində taxtın üstündə uzanıb gözlərini şamın hisindən qaralmış tacbənd tavanının qonur daşlarına dikdi. Göygöz göyə daş atmış uşaq vəziyyətində idi. Daş qayıdıb o uşağın başına düşməliydi. İndi necə eləsin ki, daş düşüb onu şikəst eləməsin. Göygöz yaxşı bilirdi ki, Pənah bəy sədaqətlə Nadir şaha qulluq eləyir. Göygözün özündən də sədaqətlidir, elə isə bəs niyə onu şahın gözündən salmaq üçün belə bir böhtana əl atıb? Ona görə ki, onun şaha sədaqəti, tapşırıqları səylə yerinə yetirməsi, Göygözü, onun qohum-əqrəbasını kölgədə qoyub. Az qalıb ki, Nadir şah onları yaddan çıxarsın.

Şahzadənin gözlərinə Pənah bəyin diqqətlə baxmağını Göygöz görməmişdi. Əksinə, bunu Pənah bəy özü demişdi:

– Şahzadənin çox aydın gözləri var. Lap Koroğlu dastanındakı Rövşənin gözləri kimi, maşallah, sanki qartal gözləridi. Allah onun ömrünü uzun eləsin. Yüz yaşında da gözlərini işıqlı eləsin.

Pənah bəyə də bu sözləri dedirdən səbəb vardı. O, şahzadəyə baxanda həmişə öz oğlu İbrahim yadına düşürdü. İbrahimin də belə iri, parlaq gözləri vardı. Təkcə rəngləri aydın idi. Həm də gör neçə vaxt idi ki, İbrahimdən, öz elindən-obasından xəbəri yox idi. İndi yəqin ki, yaylaqda olarlar. Bazar çayında. Yəqin ki, yoldaşlarına qoşulub şehli çəmənlərdə at çapır, ya da atını bir təpənin üstündə saxlayıb o iri gözlərini aran yollarına dikib atasının yolunu gözləyir.

Göygöz xeyli fikirləşdi. Elə hərəkət etməliydi ki, nə özü şahın gözündən düşsün, nə də sözü yalana çıxsın. Deyəsən tapdı. Axtardığı da elə bu idi. Qalxdı, karvansaradan çıxıb ordugaha getdi. Allaha şükür eləyib ağızlarında xeyir-dua ilə ordugahdan çıxan dilənçilərin arasından keçib ordu yeməkxanasının yanında Pənah bəyin dayandığını gördü. Amma xeyli dilxor dayanmışdı.

– Necəsən?

– Heç.

– Nə olub?

Pənah bəy Göygözü özünün xeyirxahı bilirdi. Ona görə də ürəyini ona açmağı özünə yüngüllük bildi. Ordugahdan çıxıb aralandılar. Göygöz onu karvansaraya, öz otağına gətirdi.

– Hə, danış görək nə olub?

– Özün bilirsən ki, mən şahımıza təmiz qəlblə xidmət eləmişəm. Tərəkəmədə biclik olmaz. Onun hər işi düzünədi.

Göygöz başa düşdü ki, səpdiyi toxum artıq cücərir. Özünü Pənah bəyə can yandıran kimi göstərdi.

– De görüm, axı nə olub?

– Şah məndən şübhələnib. Axı, mənim nə günahım var?

– Sənə bu sözü kim dedi?

– Dedi də, bir adam. And içdim ki, onun adını heç kimə deməyəcəyəm. Mənə nəyə görəsə qəzəbi tutub. İstəyirəm gedəm yanına. Qoy özü hər şeyi yoxlasın, mənim günahım varsa, cəzamı versin, yoxsa, günah kimdədirsə, onda onun cəzasını versin. Ağsaqqalımız dedi ki, bala, sən sarayda yaşaya bilməzsən. Nahaq yerə gedirsən. Orada sən baş çıxara bilməzsən. İnanmadım. Dedim, ağsaqqal, Nadiri elliklə hamımız seçmişik. Köhnə saraylardan heç nə qalmayıb. Düz deyirmiş. Durub buradan Nadir şahın yanına gedirəm.

Göygöz sevincini güclə gizləyib, ona özünü canıyanan kimi göstərərək, əlini uzadıb ayağa qalxan Pənah bəyin döşündən itələyib oturtdu.

– Dayan, qızğınlıq eləmək özünə ziyandı. Şahların yanında qulluq eləmək doğrudan da çətindi. Hindistanda o racanın almazını ələ keçirmək üçün qurulan tədbiri Nadir şah vəzirdən də gizlədib, tək səninlə tökmüşdü. Elə bilirsən o vəzirin yadından çıxıb? Heç vaxt. Təsəvvür elə ki, şah sıravi adamı ilə yox, vəziri, vəkili ilə məsləhətləşməlidir. Kaş sən o çalmanı kəsib almazı çıxaranda oradakı adamların gözlərinə baxaydın. Hamısı sənə ac canavar kimi baxırdı.

– Mənim günahım nə idi? Şah özü məni bu işə qoşmuşdu.

– Pənah bəy, sən çox təmiz adamsan, doğrudan da sənin yerin saray deyil. Bir az da qalsan səni məhv eləyərlər. Mənim məsləhətimi eşitsən, qayıdarsan öz elinə.

– Mən də bundan ötəri ölmürəm?!

– Yaxşı da pay düşüb sənə. Get, otur xərclə. Həm də gecikmə.

– Şahdan icazə almasam gedə bilmərəm.

Göygöz əlini dizinə çırpdı.

– A kişi, mənə də inanmırsan? Mən bilirəm ki, sənin heç bir günahın yoxdur. Əksinə. Sən mənim xalam oğlu Nadir şahın ən sədaqətli nökərisən. Ancaq onu necə sübut eləyə bilərsən? Heç cür.

– Gedək, sən de.

– Nadir şah elə bilirsən ki, mənə inanır?

Göygöz onun barəsində necə gedib yaxşı söz deyə bilərdi? Şahın qəlbinə şübhə toxumunu elə o özü səpməmişdimi?

– Bəs bu dünyada kimə inanasan?

– Heç kimə. Nadir şaha hansı qurdlanmış dillərsə deyib ki, sən Pənah bəyi oğlun kimi sevirsən. O da buna elə inanıb ki… Şahzadəyə qəsd elətdirib, özü vəliəhd olmaq fikrinə düşüb.

Göygözün gözləri qarşısında Pənah bəyin eşmə bığlarının rəngi dəyişdi, sifəti avazıdı. O danışmaq istədi, amma nə dodaqları aralandı, nə də dili söz tutdu. Pənah bəy elə bil yerdən, göydən aralandı. Dibi görünməyən dərin bir uçuruma düşdü. O boşluqda uçdu, uçdu. Nə yerə çatdı ki, birdəfəlik canı qurtarsın, nə də ki, göyə qalxırdı. Elə düşünürdü. Dərindən bir neçə dəfə nəfəs aldı.

Göygöz Pənah bəyin bu halını görüb küncdəki səhəngdən suyu ovcuna alıb onun üzünə çilədi. O, bir daha dərindən nəfəs alıb özünə gəldi.

– Yəni mən çörək itirən adamam?

– Səbəbini dedim də. Elə bu gecə, qaş qaralan kimi atını minib aradan çıx. Qalsan səni çox ağır bir tale gözləyir.

– O birisi adam mənə dedi ki, guya mən Hindistanda şahdan gizli çoxlu daş-qaş oğurlamışam. Şaha deyiblər, o da inanıb.

– Gördün? İndi hesabını apar. Bircə gün də geciksən, bu iki böhtanın heç olmasa birinin qurbanı olacaqsan. Bir az da qalsan, deyəcəklər Pənah bəy Nadir şahın kənizləri ilə mazaxlaşır.

– Allah, sən saxla.

– Mən səni istəyən adamam, ona görə də səni ayıq salıram. Sən həmişə yadında saxla ki, sarayda şahla çox yaxın olmaq həddindən artıq təhlükəlidir. Sarayda təkcə şah olmur. Bunun vəziri, vəkili, eşikağası, nə bilim min dənə adamı var. Onların hamısı ilə dil tapmaq lazımdır. Hər addımını ölçüb-biçməlisən. Ən qiymətli daşları saxlamağı sənə tapşırmışdı. Elə bilirsən bunu gözləri götürürdü. O işdə neçə adamın gözü qalmışdı. – Göygöz bir an susdu. Fikri yayındı. Əllərini əbasının yaxasına atdı. Pənah bəyi yanında hiss eləmədən, yaxa boyu tikdiyi qızıl və daş-qaşları yoxladı. Hamısı yerindəydi. Arxayınlaşandan sonra davam etdi: – Mən harda qalmışdım?

– Daş-qaşlardan danışırdın.

– Hə, sən onların çörəyini kəsmisən. Belə işlərlə həmişə vəzir məşğul olub. İndi gördün ki, sən təmizliyinlə kimləri özünə düşmən eləmisən.

– Mən nə biləydim?

– Bilmək lazım idi.

– Bəs onda şahın xəzinəsi? Ölkənin mənafeyi?

Göygöz əsəbiləşdi.

– Ay zalım oğlu, sən nə qoyub, nə axtarırsan? O dilənçiləri aparıb yemək verirdin ha, elə bilirsən onların yadında qalacaqsan? Dilənçini dilənçi kimi yaradan Allahdır. Allah bilir nə eləyir.

– Axı Nadir şah ölkəni dilənçilikdən qurtarmaq istəyir.

– Olacağa çarə yoxdur, Pənah bəy.

Pənah bəy hiss eləyirdi ki, Nadir şahın ətrafına yığılanlar bu Xorasan dilənçilərindən də pisdir. Onların ən yaxşısı Göygözdürsə, həm də şaha qohumdursa, onda heç biri Nadir şahı başa düşmür, başa düşsələr də onun dediyini eləyəsi deyillər. Onlar Nadir şaha kömək etməyəcəklər, əksinə, onun əleyhdarıdırlar. Pənah bəy kimi Nadir şaha kömək etmək istəyən tapılsa onu da onun gününə salacaq, aradan götürəcəklər.

Pənah bəyin gözləri xeyli açılmış, bu səfərdə çox şey öyrənmişdi.

Göygöz qalxıb çıxdı, Pənah bəyə işarə elədi ki, otursun. Pənah bəy onun bu istidə belə qalın əba geyməyinə təəccüb elədi. Bu əbadan Hindistanın isti, bürkülü havasında da ayrılmamışdı. Həm də bu ucaboy adam əbanı lap ayağının üstündən geyirdi. Hər dəfə də oturub-duranda əbanın ağırlığını kənarda oturanlar da hiss eləyirdi. Pənah bəy indi hiss elədi ki, onun əynindəki əba deyil, xəzinədir, oğurluq xəzinə.

Birdən ona elə gəldi ki, bu şayiələrdə elə Göygözün də əli var. Niyə buradan çıxıb getməyimi istəyir? Yerləri geniş olacaq, daha çox oğurlayacaqlar. Pənah bəy yox, onun özü Nadir şahın sevimlisi olacaq. Yox, mən burada qala bilmərəm. Bir gün başımı əkərlər, oğlum İbrahim heç qəbrimi də tapa bilməz. Yaxşı, niyə deyir ki, gecə get. Məni özü yola salmaq istəyir. O da məlumdur. Yolumu kəsib payıma düşənləri alıb, özümü də qətlə yetirmək istəyir. Yox, bu tərəkəmə balasını bu qədər də sadəlövh və aciz bilməyin. Atam həmişə deyərdi ki, dad göygöz, dişi seyrək, kosa adamdan. Hardan gəldi çıxdı mənim qabağıma bu Göygöz?

Göygöz tez qayıtdı.

– Günortadı, dedim yemək gətirsinlər.

Bir azdan onlara piti gətirdilər. Süfrəyə göy soğan, buğlanan təndir çörəyi, hər birinin qabağına bir kasa qoydular.

Göygöz dedi:

– Götür, Pənah bəy.

Pənah piti qabının birini götürüb öz qabağına qoydu. Kasaya çörək doğradı. Pitinin suyunu tökdü. Sonra yuxadan kəsib iri tikələrlə götürüb yedi. Sonra əti, quyruğu, noxudu da kasaya çevirib çörəklə onları əzib biri-birinə qarışdırıb, yeməyə başladı. Onun iştahı olmasa da özünü iştahla yeyən kimi göstərirdi ki, Göygöz ondan şübhələnməsin.

Göygöz dedi:

– Gün batanda gələrsən bura. Mənim adamlarım var, onlar səni bir neçə mənzil aparıb yola salıb qayıdacaqlar. Yoxsa azarsan.

– Çox sağ ol! Sən həmişə mənə kömək olmusan.

Göygöz sakitləşdi. Yeməyi qurtarandan sonra Pənah bəy qalxdı.

– Onda mən gedim, hazırlaşım.

– Allah amanında.

Pənah bəy çıxdı. Dünən o, Məşhədə ziyarətə gələn yerlilərini görmüşdü. Onlardan elatı, qohumlarını soruşmuşdu, onların olacaqlarını da tanıyırdı. Gedib baxmış, onlara xərclik də vermişdi. Atını düz həmin məhəlləyə sürdü. Uç oğlan dəstəmaz alıb namaza hazırlaşırdılar. Pənah bəyi görüb, üçü də hörmət əlaməti olaraq ayağa qalxdılar. Pənah bəyi kiçik bir otağa dəvət elədilər.

Yaşlı kişi dedi:

– Qarabağda hamı səndən danışır. Deyirlər bizim də bir adamımız gedib şah qapısına çıxdı. Allahın bu gününə çox şükür.

– Aslan kişi, şah qapısı heç bir şey deyilmiş. Elat alaçığı şah sarayından rahatmış.

– Elə demə, Pənah bəy. Sən bura düşəndən inan ki, bizim Ləmbəran bazarının hörməti də artıb. Bizim camaata da ayrı cür baxırlar.

– Aslan kişi, mən bu sirri sənə açacağam.

Sonra o, Aslan kişi ilə təklikdə oturub xeyli söhbət elədi. Heç nəyi gizləmədən ona danışdı. Ağsaqqal kimi məsləhət istədi. Aslan kişi də tərəddüd etmədən ortancıl oğlunu ona qoşdu.

Aslan kişi Ləmbəran tacirlərindəndi. Həm ziyarətə, həm də ticarətə gəlmişdi. Xorasan kürkü, Xorasan bıçaqları, parçalar alıb Ləmbərana aparacaqdı. Pənah bəy də onun ticarətini gücləndirmək üçün xeyli pul verdi. Hindistandan gətirdiyi parçaları, məişət əşyalarını verdi ki, istədiyi yerdə xırıd eləsin. Çünki bunları o özü ilə apara bilməzdi.

Bundan sonra onlar atlanıb günbatana tərəf üz tutdular.

* * *

Göygöz gün batandan sonra hücrədə xeyli gözlədi. Gecə yarıdan keçənə qədər hər at ayağının səsinə diksinib hücrədən çıxır, amma gələnin başqa adam olduğunu görüb peşiman-peşiman hücrəyə qayıdırdı. Şərtləşdiyi vaxt çoxdan keçmişdi. Sonra əlacsız qalıb qalxıb Nadir şahın düşərgəsinə tərəf getdi. Keşikçilər onu düşərgədən xeyli kənarda saxladılar. Keşikçi onu tanıyandan sonra soruşdu:

– Ağa, gecənin bu aləmində xeyirdimi?

– Pənah bəyi tanıyırsan?

– Pənah bəyi kim tanımır ki…

– Düşərgədədir? Pənah bəyi deyirəm.

– Yoxdu, ağa.

– Buraya gəlməyib?

– Yox, ağa. Nadir şah da çağırtdırmışdı. Yoxdu. Tapılmadı.

Göygöz kor-peşman geri qayıtdı. Hücrədə taxtın üstündə uzandı. Hisli tavana xeyli baxdı. Elə bildi ki, hisli tavan onun ağlına yeni fikir gətirəcək. Amma hisli beyinə ağıllı fikir gəlmədi.

Demək qaçıb. Axı o da elə beləcə qaça bilməzdi. O mənim yanıma gəlməliydi. Mən ona bələdçi verməliydim. Bələdçi də onun almazlarını mənə gətirməliydi. Söz yox ki, özünü o dünyaya göndərəndən sonra. Gör necə böyük var-dövlət əldən çıxdı. O, üzü üstə çevrildi, alnını bir neçə dəfə mütəkkəyə çırpdı.

– Xəbər vermək lazımdır. Nadir şah bilməlidir Pənah bəy qaçıb. Onun dalınca adam göndərsin. Mən özüm gedərəm.

Gecənin bu vaxtı Nadir şahı yuxudan durğuza bilməyəcəkdi. Ona imkan verməyəcəklər. Səhər də gec olacaq. Pənah bəyin Qarabağ atı tüfəng gülləsindən də bərk gedir. Ona arxadan çatmaq olmayacaq.