[ԺԳ]
Հրամանա՞ւ, ասեն, մեռանիցին մարդիկ, թե առանց հրամանաց։
214 Նախ պարտիմք գիտել՝ թե զի՞նչ հրամանքն իցեն, 255r եւ ուստի՞ բան հրամանացն ընդ աշխարհ տարածեալ իցէ։
215 Հրաման կապեալ վասն մահուան՝ յաստուածատուր գիրս ոչ ուրեք գտանեմք, քանզի Տէրն մահու եւ կենաց՝ եւ կարճել իշխէ զհրամանն իւր եւ երկայնել։
Որպէս առ ջրհեղեղաւն ասէ. եղիցին աւուրք կենաց մարդկանս այսորիկ հարիւր եւ քսան ամ. եւ վասն բազմութեան [154] անաւրենութեանն պակասեցոյց ի նոցանէն զքսանն։
Եւ որպէս առ ռԱդամ<աւն՝ որոյ ի սկզբան ոչ համարեին> ամքն՝ ասէ, յաւուր յորում ուտես ի պտղոյ ծառոյն, ի նմին մեռանիս։ Եւ առ իւրում բարերարութեանն, վասն որդեծնութեան եւ մարդկան յաշխարհի սերելոյ, ներեաց նմա ինն հարիւր եւ երեսուն ամ, զի մի գեղեցիկ ստեղծուածն իւր համաւրէն ջնջեսցի։
Եւ վասն արտասուացն Եզեկիայի արքայի՝ յաւելաւ նմա հնգետասան ամ։
Եւ վասն ապաշխարութեանն Նինուէացւոցն՝ ոչ կորոյս զքաղաքն յաւուրն երրորդի ըստ քարոզութեան մարգարէին իւրոյ։
216 Եւ ոչ որպէս քաւդեայքն աստեղանշմարք, որ զծննդոց պատճառս եւ զմահուանց՝ յաստեղաց իբրեւ ի 255v կենդանեաց դնեն։ Որպէս թե յորժամ ծնանիցինն, անդէն եւ մահուանքն իւրաքանչիւր ուրուք անվրէպ սահմանիցին. եւ՝ ըստ այն՝ ոչ յառաջել՝ ումեք մեռանել՝ հնար իցէ, եւ ոչ յամենալ։
217 Այլ յանդիմանեն զնոսա եւ պա[155]տերազմացն դէպք։ Զի ի միում աւուր բիւրք բիւրուց մարդկան կոտորին այլ եւ այլ տիովք, կէսք մատաղաւրեայք, եւ կէսք երիտասարդք, եւ այլք ի կատարեալ հասակի ծերութեան. որոց ծնունդքն ի միում ժամու չեին, եւ մահքն ի միասին եղեն։
218 Եւ դարձեալ՝ թե յաստեղաց եին պատճառք ծննդոց, ընդէ՞ր ի Հնդիկս ոչ ոք երբեք սպիտակ ծնաւ, եւ ոչ յայլ յաշխարհս այնպիսի ինչ երեւակ։ Միթե ա՞նդր միայն ոչ եհաս աստղն սպիտակարար, եւ ոչ յայլ աշխարհս աստղն սեւագործ։ Եւ ատամունքն Հնդկին ուստի՞ իցեն այնչափ սպիտակ։
[ԺԴ]
Դարձեալ՝ բախտաւորութեանց եւ չուառութեանց՝ զաստեղսն դնեն պատճառս. որպէս թե աստեղատունք ինչ իցեն, եւ ըստ դիպելոյ պատճառաւորաց աստեղացն յաս256rտեղատունսն՝ նոյնպիսիք եւ ծնունդքն լինիցին։
Մինչ դեռ առեւծն, ասեն, յաստեղատանն իցէ՝ եւ ծնանիցի ոք, [156] թագաւոր լինելոց է. եւ մինչ դեռ եզնն է՝ եւ ծնանիցի ոք, հզաւր եւ բարենշան գալոց է. եւ մինչ դեռ խոյն է՝ եւ ծնանիցի ոք, մեծատուն լինելոց է, որպէս նայն թաւ եւ ասուեղ է. եւ յորժամ կարիճն է՝ եւ ծնանիցի ոք, չար եւ մեղանչական լինելոց է. եւ այլքն եւս այլոց ազգի ազգի իրաց պատճառք լինին։ Որպէս թե յորժամ Կրոնոսն յաստեղատունն մտանիցէ, թագաւոր մեռանի։ Որ եղեւն իսկ երկիցս, որպէս ասենն, առ Թէոդոսիւ կայսերբ։ Եւ քաւդեայքն պնդեալ եին՝ եթե մեռանի թագաւորն։ Եւ նա ոչ մեռաւ, զի յամաւթ լիցի սափասուտ արուեստգիտութիւնն։
220 Արդ նախ զայն ասասցեն. ո՞ եհան զայնպիսի երկրական ռանասունսք՝ զգիշակեր եւ զխոտակերս յերկինս, զի պատճառ ծննդեան մարդկան լինիցին։
Զի որ ոք ուրուք պատճառ ծննդեան կարիցէ լինել, նա ի վեր քան զնա՝ որոյ պատճառն է՝ պարտի լինել իմաստութեամբ։
256v [157] Արդ հասարակաց մտաւք հայեցեալ, տեսցուք։ Ո ի վեր իցէ։ Մա՞րդն՝ որ անասնոյն տիրէ, թե անասո՞ւնն՝ որ մարդոյն ի հարկի կայ։ Եւ ոչ միայն ի հարկի կայ, այլ եւ կերակուր նորա է։
Եւ գազանացն զկէսսն փախստականս եղեալս տեսանեմք, եւ զկէսսն յանտառախիտ մայրիս ամրացեալ՝ յորժամ զբարբառ միայն մարդոյն լսիցեն։ Քանզի զահ եւ զերկիւղ մարդոյն՝ արկեալ է արարչին ի վերայ գազանացն եւ սողնոցն եւ անասնոցն եւ թռչնոց, վասն առաւել զնա պատուելոյն. զորոյ եւ զարարածն նորանշան իմն ընծայեցուցանէ, թե ստեղծ որպէս ձեռաւք, եւ փչեաց շունչ կենդանի որպէս թե բերանով։ Եւ այնու, զի առաւել պատուական ցուցանիցէ զնա յայտ առնէ։
221 Այլ զի Աստուած ի յաւդապատ մարմնոց ի վեր է, այն յայտնի է ճշմարտից։ Եւ եթե վասն նորա եղեն գազանքն եւ անասունքն, որպէս փորձ իրացն իսկ ցուցանէ, զիա՞րդ էր՝ զի յերկինս ելանեին եւ [158] մարդկան ծննդեան պատճառք լինեին, որք այնչափ հեռի են ի կենդանութենէ, որչափ ճրագ մի՝ որ ի մա257rրդկանէ կազմեալ իցէ լուսատու լինել տան ի գիշերի։ Եւ չկենդանիքն զիա՞րդ կարիցեն կենդանեացն պատճառ ծննդեան լինել։
222 Այլ թե չեին կենդանիք, ասեն, եւ ոչ գնայունք եին։ Բայց զի գնան, յայտ է՝ թե կենդանիք են։
223 Արդ լուիցեն։ Թե ամենայն ինչ որ գնայուն է՝ կենդանի իցէ, ապա եւ ջուրք որ գնան՝ կենդանի համարեսցին. եւ կրակ վասն շարժելոյն՝ կենդանի կարծեսցի. եւ աւդք եւ հողմք վասն շնչելոյն՝ կենդանի հաշուեսցին. եւ տունկք եւ խոտոց բոյսք, որ թեպէտ յամրագնացք են, սակայն աճելովն երեւին՝ թե գնայունք են։
224 Եւ արդ որպէս ոչ ամենայն գնայուն՝ կենդանութիւն մտաւոր եւ բանաւոր ունի, նոյնպէս եւ ոչ արեգակն, եւ ոչ լուսին եւ աստեղք։
225 Եւ ոչ երկինք իսկ՝ ընդ որով նոքա շրջին՝ կենդա[159]նութիւն ինչ մտաւոր եւ բանաւոր ունին։
226 Այլ երկինք եւ երկիր անաւթք ետեղակալք են հաստատեալք յարարչէն, ունել ամփոփ ընդ ինքեամբ զամենայն՝ որ ի միջի նոցա է. եւ լուսաւորքն իբրեւ ճրագունք լուցեալք, վասն զխաւարն ի միջոյ մեծի տանս փարատելոյ։ 257v Եւ են հարկաւորք բնակաւորք, հրամանաւ արարչին իւրեանց, ի վայելս ամենայն կենդանեաց. եւ իւրեանց ինքեանք չեն, քանզի ոչ գիտեն՝ թե իցեն եւ թե չիցեն. որպէս եւ երկինք եւ երկիր եւ ջուրք եւ փայտք եւ քարինք են վասն որոց եղենն, եւ իւրեանց ինքեանք չեն. քանզի ոչ գիտեն՝ եթե իցեն եւ թե չիցեն, այնու զի չեն մտաւորք եւ բանաւորք։
227 Դարձեալ, որպէս ասենն, թե յորժամ առեւծն իցէ յաստեղատանն՝ թագաւոր ծնանելոց է, թե այնպէս էր, բազում անգամ բազում թագաւորաց պարտ էր ծնանել։ Զի ոչ մի միայն ծնանի՝ յորժամ առեւծն յաստեղատանն իցէ, այլ բազումք։
[160] Եւ եթե արդարեւ առեւծն էր պատճառ ծննդեան թագաւորաց, ապա ոչ թագաւորի որդի թագաւոր լինէր, այլ ոյր ուրուք եւ դիպէր ծնունդն մտանելոյ առիւծուն յաստեղատունն։
Իսկ եթե <տեսանիցեմք>, տեսանեմք՝ եթե թագաւորի որդի թագաւոր լինի։ Որպէս Դաւթայ որդին Սողոմոն ի հաւրն աթոռ նստաւ, եւ նորա որդին ի նորա աթոռ, եւ մի ըստ միոջէ կարգ թագաւորացն Յուդայ ձգեցաւ մինչեւ ցՄակաբէացիսն, նոյնպէս զ258rԱսորեստանեայցն եւ զԲաբելացւոցն՝ ռորդի ի հաւրէ առնուին կարգաւ զթագաւորութիւնն. Որպէս եւ ի Սասանայն ումեմնէ՝ սասանականքն որդի ի հաւրէ կարգաւ առին մինչեւ ցայսաւր զթագաւորութիւնն սասանականացն. եւ չգտաւ առեւծ յերկինս մտեալ յաստեղատունն. զի զթագաւորութիւնն յայլ ազգ ուրեք կարասցէ փոխել յերկրին արեւելից։
[ԺԵ]
Եւ յայտ է՝ թե որպէս թագաւորութեանն չէ աստղն պատ[161]ճառ, նոյնպէս եւ ոչ զաւրութեանն, եւ ոչ մեծատուն առնելոյ. մանաւանդ իսկ զի տեսանեմք զմեծատունս աղքատացեալս, եւ զաղքատս մեծացեալս։ Միթե եւ զա՞յն եւս կարիցեն ասել՝ թե մի եւ նոյն աստղ մեծութեան եւ աղքատութեան կարէ պատճառք լինել, եւ զաւրութեան եւ տկարութեան։ Քանզի եւ զհզաւրս երբեք երբեք տկարացեալս տեսանեմք, եւ զտկարսն զաւրացեալս. եւ զչարսն զգաւնացեալս, եւ զզգաւնս չարացեալս։
228 Եւ ո՞ւր իցէ այն, զոր ասենն, եթե զոր ինչ ի ճակատագրին գրեալ է հրամանացն, այնմ չէ հնար վրիպել. այլ որ փառաւորն գր258vեցաւ փառաւոր է, եւ որ չուառն՝ չուառ. եւ ուր հրամանքն ռդիցենք եւ յումէ հրամանքն, ըստ այնմ եւ մեռանին. եւ վրիպել չէ հնար ի սահմանելոյ հրամանէն։
229 Ո հրաման տկար, եւ անզաւր սահման, զոր եւ գողքն եւ աւազակքն կարեն խախտել, յորժամ ի վերայ հասեալ՝ զոմն յընչից եւ յա[162]րեւէ արկանիցե արկանիցեն։ ա 2օ littera majuscula corr. ?։
Եւ եթե ի սահմանելոյ ինչ հրամանէ իրքն գործիցին, չէ պարտ՝ ոչ թագաւորաց մահու հրաման տալ, եւ ոչ դատաւորաց քերել եւ սպանանել զմարդասպանն. որք զպատուհասն ի վերայ ածելով յայտ առնեն՝ թե ոչ ըստ սահմանելոյ ինչ հրամանացն ռսեռանանք մեղքն մեղանչականացն, այլ ի բռնաւորութենէ չարագործութեանն։
230 Եւ կամ յորժամ հէն յաշխարհ արշաւիցէ՝ տեռազերծ առնել եւ կոտորել զմարդիկ, մի զաւրս ժողովեսցեն, եւ մի գունդս ռառ գունդս կազմեսցեն՝ հանելոյ զհէնն յաշխարհէ, այլ իրաւունս տացեն՝ թե հրամանք են աշխարհին ի հինէ կոտորել, մեք ընդէ՞ր դառնայցեմք ընդդէմ հրամանացն։ Այլ գումարելով զզաւրսն եւ հանելով զթշնամին յաշխարհէ, ցուցանեն՝ եթե ոչ ըստ սահմանելոյ ինչ հրամ259rանի կոտորածքն գործիցին, այլ ի բռնաւորութենէ հինին՝ որ եկեալ ժլատութեամբ կոտորէ զաշխարհ, եւ [163] մերկանայ յընչից եւ ի ստացուածոց։
[ԺԶ]
Բայց զայն եւս գիտել պարտ է՝ եթե զամենայն ինչ զվնաս, որ ի վնասակարաց գործիցի, յառաջագոյն գիտէ Աստուած։
232 Եւ եթե գիտէ, ասեն, զվնասս՝ որ գալոց են ի վերայ մարդկան, ընդէ՞ր ոչ արգելուցու։
233 Եթե՝ որչափ վնասս արգելու Աստուած ի մարդկանէ՝ այն ոչ ամենեցուն յայտնի է, այլ նմա միայն՝ որ զամենեցունց զխնամս ըստ իւրաքանչիւր պիտոյից բաշխէ։
Կարճէ երբեք եւ զվնասս վնասակարացն, զի մի այնպէս երեւեսցի՝ թե չկարիցէ արգելուլ զվնասսն։
Դարձեալ՝ թուլացուցանէ եւ վնասակարին՝ յագեցուցանել զկամս իւր յընկերին, զի մի թուիցի ընդ հարկաւ վարել զբանաւորսն, այլ զի յիւրաքանչիւր գործոց անցնիւր հանդէսք երեւիցին։
234 Եւ կանխաւ գիտէ զամենայն, եւ կանխագիտութիւնն չէ պատճառ չարեաց։
Քանզի եւ ոչ յոր[164]ժամ տեսանիցէ ոք զընկեր իւր ընդ լպիրծ տեղիս գնացեալ, եւ ասիցէ՝ թե 259v գլորելոց է, նա ինչ եղեւ պատճառք գլորման ընկերին.
եւ ոչ, յորժամ ընդ աւազակուտ տեղիս դիմեալ զընկերն ոք տեսանիցէ, եւ ասիցէ՝ թե եղեռն գտանէ, նա ինչ իցէ պատճառք վնասուն.
եւ ոչ, յորժամ զազնուականի ուրուք զորդի յաղակատանս հասեալ տեսանիցէ եւ ասիցէ՝ եթե կորուսանելոց է զարարածս հայրենիս, նա ինչ իցէ պատճառք վատնելոյ ընչիցն։
Նոյնպէս եւ ոչ Աստուծոյ յառաջգիտութիւնն է պատճառք բարեաց կամ չարեաց։
235 Գիտէ Աստուած կանխաւ զամենայն. այլ է ինչ՝ զոր կամի, եւ է ինչ՝ զոր ոչ կամի։
Կամեցաւ ածել ջրհեղեղ, եւ ոչ իւր այն կամք եին՝ թե ջրհեղեղաւ մարդիկ եւ անասուն առ հասարակ սատակիցին, այլ անարժան խառնիցն ազգին յանդգնութիւն ած զնա յայն՝ առնել զոր ոչն կամէր. որպէս ինքն իսկ ուխտէ մարգարէիւն՝ թե ոչ [165] կամիմ զմահ մեղաւորին, այլ զդառնալն նորա եւ զկեալ։
Կամէր՝ թե չէր յանցուցեալ Ադամայ. եւ քանզի կանխաւ գիտէր զյանցանելն, յառաջագոյն պատուիրեաց նմա՝ չուտել ի պտղոյ մառոյն. 260r եւ զի ոչ անսաց հրամանին, յիրաւի պատժեցաւ։
Կանխաւ գիտաց զՅակոբայ՝ թե առաքինի լինելոց է, եւ զԵսաւայ՝ թե յանպիտանութիւնս կործանելոց է։ Եւ վասն այնորիկ մինչ չեւ ծնեալ եին, եւ մինչ չեւ մի ինչ բարի կամ չար գործեալ էր, ասէ. զՅակոբ սիրեցի եւ զԵսաւ ատեցի։
[ԺԷ]
Զբարին կամել եւ ոչ զչար՝ բարերարութիւն մարդասէր բնութեանն էր։
237 Յառաջագոյն հայեցեալ ի հեստութիւն Փարաւոնի, ասէ. ես խստացուցից զսիրտն Փարաւոնի։
238 Եւ թե նա խստացոյց, ասեն, ընդէ՞ր եհար հարուածովք զնա եւ զերկիրն Եգիպտացւոց։
239 Այլ Առաքեալ մտանէ ջատագ260vով Տեառնն իւրոյ՝ եթե ոչ նա խստացոյց զՓարաւոն, այլ ինքն անձամբ զանձն։ Եւ ասելն Աստուծոյ՝ թե ես խստացուցի, այնպիսի ինչ է. որպէս ոք, յորժամ զընկեր իւր կամ զծառայ մեծարիցէ, եւ նա հպարտացեալ արհամարհիցէ զմեծարիչն, եւ նա ասիցէ՝ թե զի՞ դնեմ նմա մեղ. ես անձամբ արարի ինձ թշնամանս՝ զի ածի ի պատիւ զանարժանն, նոյնպէս եւ զԱստուծոյն իմանալի է՝ թե ես ներելովն իմով եղէ պատճառք խստանալոյն նորա, զի ոչ յառաջնումն [167] սատակեցի զանդրանիկն նորա։
240 Այլ կամեցաւ, ասէ, Աստուած ցուցանել զբարկութիւնն իւր, եւ յայտնի առնել զզաւրութիւն իւր զոր ած բազում երկայնմտութեամբ ի վերայ ամանոցն կազմելոց ի կորուստ։
Ուստի յայտ է՝ թե երկայնմտութիւնն Աստուծոյ եղեւ պատճառ խստութեան սրտին Փարաւոնի, այնու զի զվերջին հարուածսն յառաջնումն ոչ ած ի վերա վերա նորա։
241 Այլ զի չէր քարացուցեալ Աստուծոյ զսիրտն Փարաւոնի, այնու իմանալի է՝ զի մերթ հաւանէր արձակել զժողովուրդն, եւ մերթ չհաւանէր։
Եւ անաւթս կազմեալս ի կորուստ ինքեանք զանձինս արարին, 261r եւ ոչ Աստուած, զորմէ ասէն Առաքեալ՝ եթե կամի, զի ամենայն մարդիկ կեցցեն, եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցեն։
Եւ ո՞չ ապաքէն եւ նոքա յամենայն մարդկանէ եին։
242 Եւ ոչ որպէս ընդդիմակաց կողմն ասէ՝ եթե ոչ ըստ կամել է, եւ ոչ [168] ըստ ընթանալ, այլ ըստ Աստուծոյ ողորմելոյն. զի որում կամի՝ ողորմի, եւ որում կամի՝ խստանայ։
Եւ ըմբերանեալ զդիմակաց կողմնն Երանելւոյն, ասէ. դու ո՞վ ես, ո՛վ մարդ, որ պահանջես պատասխանի յԱստուծոյ։ Եթե եւ այնպէս ինչ էր, դու ո՞վ եիր՝ որ համարս պահանջեիր յԱստուծոյ։ Միթե ասիցէ՞ կաւն ցբրուտն՝ թե ընդէ՞ր այդպէս ստեղծեր զիս։
243 Բայց զի ոչ այնպէս է, նորին իսկ ի նմին թղթի գրեալ՝ ասէ. եթե որում կամիք՝ ընծայեցուցանէք զանձինս ձեր ի հնազանդութիւն, եթե արդարութեան, եւ եթե հնազանդութեան մեղաց։
[ԺԸ]
Ուստի յայտ է՝ թե Աստուած զգործուածն ամենեցուն գեղեցիկ գործէ. եւ ի բարութիւն եւ ի չարութիւն դառնալոյ զանձնիշխանութիւնն արար կամակար, զի յոր կողմն եւ կամիցի՝ կարող իցէ դառնալ. եւ ըստ գ263vործոցն եւ զհատուցումնն նոյնպիսի առնուցու. եւ մի իբրեւ զանասուն վարիցի, ռորոյք ոչ գործք ինչ բարիք կան, եւ ոչ հատուցման ակնկալութիւն, այնու զի անասունն է, եւ չգիտէ ընտրել զչար ի բարւոյ [174] խորհրդիւ, բայց ի բնական բարուցն. որովք յիշատակաւք միայն վարի յաւգտակարն, եւ խորշի ի վնասակարէն։
250 Յորս են եւ ազդմունք ինչ բնականք՝ որովք հանդերձելոց իրիք իրաց ազդ լինիցի նոցա։
Որպէս ձիոյն՝ ի սմբակէն վարելոյ.
եւ եզինն՝ ձմերանի ընդ ալուց կողմն նստելոյ, եւ մաւտ ի գարունն ընդ դրաց կողմնն դառնալոյ.
եւ ծիծառան՝ յառաջ քան զաշունն ի ջերին տեղիս ի ձմերոց երթալոյ.
եւ խորդոյն՝ ռիմանալոյք յառաջագոյն զձմերունս կարեւորս, եւ վաղ ի մարմանդ տեղիս փութալոյ.
եւ ճայից՝ վաղագոյն տարմատարմ շրջելոյ.
եւ աղաւնեաց՝ համագունդ երամ երամ խաղալոյ.
եւ ագռաւուց՝ ի ծմակաց վաղագոյն ի ջերին տեղիս գնալոյ.
եւ անգեղց՝ ի հեռաստանէ զգիշոյ անկանելոյ դիտաւորութեան.
եւ այլոցն եւ ամենայն անասնոց եւ թռչնոց։
Որպէս եւ մրջեան՝ 264r յամարանոյն պատրաստելոյ զկե[175]րակուր, եւ ընդ երկու զհատն կտրելոյ՝ զի մի բուսանիցի, եւ ի ջեր ժամանակս հանելոյ զկտիկն յորջէ անտի եւ ցամաքեցուցանելոյ.
եւ մեղուաց՝ զդուրս մեղուանոցացն յառաջ քան զցուրտն ականամոմով խնլոյ.
եւ արջոյ՝ յառաջագոյն քան զձմեռն ի բայոց մտանելոյ.
եւ երէոյ՝ կանուխ ի լերանց ի դաշտ դիմելոյ.
եւ եղջերուաց՝ գտակաւ զժամանակ խառնիցն իմանալոյ.
եւ իշավայրաց քինացելոց՝ զարու յաւանակս ի մատաղութեան կտրելոյ։
Եւ այս ամենայն ազդեցութիւնք բնականք են յանասունսն, եւ ոչ խորհրդականք, որ յարարչէն նոցա տնկեալ են ի նոսա՝ առ ի յաւժարելոյ յաւգտակարն եւ խորշելոյ ի վնասակարացն։
[ԺԹ]
Եւ ոչ միայն յանասունսն են բնական ազդեցութիւնք, այլ եւ ի մարդկան, որ խաւսունք եւ իմաստունք են։
Որպէս յորժամ ակն խաղայցէ, բնական ազդեցութեամբ վասն զնորոգ ոք տեսանելոյ լինի՝ ասեն՝ նշանակ, որք այնմ [176] ստէպ միտ դնեն։
Եւ յորժամ յերանս կամ յայլ անդամս միս խաղայցէ, 264v նշանակ հեծանելոյ ուրուք է՝ ասեն, կամ հանդերձս ազնիւս ագանելոյ, կամ սիրելւոյն պատահելոյ, կամ գան ըմպելոյ։
Նոյնպէս եւ յորժամ ոտն կծիցէ կամ ձեռն. մին՝ ասեն՝ ճանապարհի գնալոյ նշանակ է, կամ անձրեւի. եւ միւսն՝ առնլոյ ինչ յումեքէ կամ տալոյ։
Նոյնպէս եւ փնչելն, եւ լեզուին կծել, եւ ունկանն հարկանել, եւ ըմբանին կծել, ոչ եթե յայսոյ իմեքէ լինի, այլ ի բնական ազդեցութենէ անտի՝ զոր տնկեալ է արարչին յանդամսն. զւ յորժամ ի խորհրդական զգուշութենէն զեղծիցի, բնական ազդեցութեամբն պատսպարեսցի։
Եւ յաւրանչելն եւ ձգտել, որպէս կարծեցին ոմանք, ոչ ի դիւէ լինի՝ այլ ի մեղկութենէ եւ ի թուլութենէ մարմնոյն։ Ուստի զստէպ յաւրանչելն եւ ձգտելն՝ հմուտ բժիշկք ի մթերելոյ մաղասոց ասեն. զոր եւ փորձն իսկ յայտ առնէ։ Զի յոր[177]ժամ ստէպ ոք յաւրանչիցէ, սարսափիւն գայ զոսկերաւքն եւ քստմունք գնան ընդ անդամսն։
Եւ ոչ փնչելն ի հրեշտակէ. այլ կամ ի ցրտոյ՝ կամ վասն այլ իրիք բ265rնական ազդեցութեան։
Նա եւ յոգւոցն հանել՝ երբեմն յիշատակաւ լինի, եւ երբեմն առանց յիշելոյ զոք։
Եւ զի բնական ազդեցութիւնք են եւ ոչ ի դիւաց, յայտ անտի է՝ զի եւ յանասնոց բնութիւնս գտանին նոյնք։
Եւ յոգւոցն հանել՝ յորժամ ոչ զոք կամ զինչ բարի կամ զկարիս յիշելոյ լինիցի՝ բնական ազդեցութիւն է, առ ամփոփելոյ զոմն ընդ երկիւղիւ արարչին, եւ ճանաչելոյ զիւրոյ բնութեանն տկարութիւն։
Եւ յորժամ յիշատակաւ լինիցի, կամ առ սիրոյ սիրելւոյ լինի, կամ առ անարժանս ինչ եւ զվնասս աշխարելոյ։ Որպէս յորժամ ի լրջեաց ծուլայցէ, գիշերական երազովքն ամփոփի ընդ երկիւղիւ։
[Ի]
Եւ երազոցն այլ եւ այլ պատճառք են։
253 Է ինչ՝ զոր ցերեկ ընդ [178] բերան ածիցէ մարդն. ի նոյն եւ ի դադարել մարմնոյն եւ ի քունն զբաղնուն միտքն։
254 Եւ է ինչ՝ զոր բնաւ չիցէ ածեալ զմտաւ, եւ տեսանէ յերազի։Եւ այնր երկու պատճառք են։
255 Կամ հաստատուն ինչ տեսանել իբր ընդ հայելի աւրինակաւ՝ յԱստուծոյ շնորհացն ազդեցութենէ, վասն ի լաւութիւնս զմարդն 265v յորդորելոյ, եւ ոչ յայտ յանդիման ճշմարտութեամբ. որպէս Յովսեփայ եւ Դանիէլի մեծամեծ իրաց տեսիլք յայտնեցան։
256 Եւ միւսն ի հակառակորդէն։ Քանզի նա անմարմին է, որպէս շունչ մարդոյն անմարմին. եւ ածեալ կերպարանս կերպարանս առաջի նկարէ, մերթ զկանաց՝ վասն ի ցանկութիւն գրգռելոյ, եւ մերթ զահագին գազանաց եւ զսողնոց՝ վասն զարհուրեցուցանելոյ. որպէս եւ Յոբն ասէ՝ թե եւ երազովք զարհուրեցուցանես զիս։ Եւ բազում անգամ ի կանաց կերպս եղեալ՝ զարս խաբէ յերազի. եւ է երբեք [179] յարանց կերպս դարձեալ, զկանայս յանցուցանէ։ Իբր ոչ եթե արուական եւ իգական անդամք կայցեն նորա, այլ խտղտեալ զաման ցանկութեանն՝ տայ հեղուլ ի բաց զարութիւնսն։
Եւ ոչ, յորժամ ի մարդ մտեալ իցէ, եւ յարուական կամ յիգական բարբառս պատճառիցի, պարտ է հաւատալ՝ թե արութիւն կամ իգութիւն գուցէ նորա։
Եւ ոչ, յորժամ ցուցանէ՝ թե ի գանէ կամ ի սրոյ երկնչիցի, հաւատալի է. Զի ն266rմա գան՝ Աստուծոյ սաստն է, եւ սրբոց շնորհք՝ զոր ի հոգւոյն սրբոյ ունիցին։ Կամ ի կենդանութեան կամ ի քաղցրաքուն հանգստեանն ցուցանէ՝ թե ի գանէ եւ ի սրոյ երկնչիցի, զի զմարդիկ յայն ապաստան արարեալ՝ ծուլացուցանիցէ խնդրելոյ յԱստուծոյ զաւգնականութիւնս. զոր եւ Տէրն իսկ յայտ արար ասելովն, եթե այս ազգ ոչ ելանէ՝ եթե ոչ պահովք եւ աղաւթիւք։
257 Եւ ոչ ամենայն թալանալ եւ [180] ցնորել մարդկան ի դիւէ է, այլ է՝ որ ի մաղձոյ է, եւ է՝ որ ի մաղասէ, եւ է՝ որ յուղղոյն սնանալոյ, եւ է՝ որ ի ստամոքսէ խանգարելոյ, եւ է՝ որ յորովայնէ խստանալոյ, մինչեւ ցփրփրել անգամ եւ զաչս յեղյեղուլ։
[ԻԱ]
Այլ յուղղոյն սնանալոյ՝ եւ ի մտաց իսկ անկանի մարդ, եւ խաւսի ընդ որմս, եւ կագի ընդ հողմս։
Ուստի բժիշկք յամառին՝ թե բնաւ չիք դեւ որ ի մարդ մտանիցէ. այլ ցաւք են այն, եւ մեք դարմանովք կարեմք բժշկել։
Այլ մեք զայն ոչ ասեմք. քանզի ճշմարիտ է մեզ բանն աւետարանի՝ եթե բազում դեւք, իբրեւ տեսանեին զՅիսուս, աղաղակեին եւ ելանեին ի մարդկանէ. 266v եւ նա սաստէր ի նոսա եւ ոչ տայր խաւսել նոցա. հանդերձ այլովք նոյնպիսեաւք։
Եւ լուսնոտքն որ ասին, ոչ եթե լուսնոյ վնասեալ՝ այնպիսիք կոչին, այլ դաս ինչ է դիւաց՝ որ ըստ ռլուսնոյք յայտնին։
259 Եւ փորձել այնչափ իշխէ սա[181]տանայ, որչափ հրաման առնու։ Եւ յայտ ի Յոբայ փորձանացն է։ Զի եթե ոչ նախ առ հրաման յԱստուծոյ, ոչ ժտեցաւ փորձել զնա. եւ ի խոզից երամակէն, յոր ոչ իշխեցին մտանել դեւքն՝ թե ոչ առին հրաման ի Տեառնէ։
[ԻԲ]
Այլ են ոմանք՝ որ վիճին, եթե բնաւ իսկ սատանայ ոչ փորձէ զմարդ։
261 Այլ յանդիմանին յԱռաքելոյ որ ասէ՝ թե բազում անգամ կամեցայ գալ առ ձեզ, եւ խափանեաց զիս սատանայ։ Եւ դարձեալ ասէ՝ թե ոչ է մեզ մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան, այլ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ պետութիւնս եւ ընդ աշխարհակալս աշխարհի խաւարիս այսորիկ։
Եւ յաւետարանի ասէ՝ թե սատանայ իսկ արկեալ էր ի սրտի Յուդայի սկարովտացւոյ, մատնել զնա։ Եւ դարձեալ՝ թե ընդ պատառոյն եմուտ սատանայ։ Դարձեալ՝ թե խնդրեաց սատանայ խարբալել զձ267rեզ իբրեւ զցորեան։
262 Եւ ռփորձելոյնք այնչափ տայ նմա [182] իշխանութիւն, որչափ մարդն հանդուրժել կարէ։ Որպէս երանելի Առաքեալ ասէ՝ թե հաւատարիմ է Աստուած, որ ոչ արկցէ զձեզ ի փորձութիւն՝ առաւել քան զկար ձեր, այլ արասցէ ընդ փորձութեանն եւ զելս՝ զի համբերել կարասջիք։
Եւ Տէր մեր ուսուցանէ յաղաւթսն ասել մեզ՝ թե մի տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեա զմեզ ի չարէ. զի ցուցցէ թե եւ աղաւթիւք կարեմք ապրել ի փորձանաց չարին։
[ԻԳ]
Թե ռայդպիսի իցէ, ասեն, փորձելոյ վասն հաստատեալ է զնա Աստուծոյ։
Այլ մեք ի վերագոյնսն իսկ բազում վկայութեամբ գրոց սրբոց ցուցաք, թե ոչ ի չարչարել եւ ի փորձել արարեալ է զնա Աստուծոյ, այլ եւ նովաւ՝ որ ի չարութիւնն կործանեցաւ, գործ բարւոք գործէ Աստուած. թեպէտ եւ չարն ոչ այնպիսի մտաւք մատչի փորձել. այլ համարի յաղթել, եւ գտանի պարտաւորեալ։ Թուլացու[183]ցանէ ըստ չարեաց կամաց նորա փորձել զառաքինիս. եւ մտեալ ի փորձութիւնսն նորա՝ իբրեւ ի բովս, զտին եւ ընտրին իբրեւ զոսկի 267v սուրբ ելեալ ի հալոցաց։
264 Արդ եթե չարեաց արբանեակ արարեալ էր զնա Աստուծոյ, ոչ յաւուրսն Աքաաբայ հոգի՝ սուտ լինէր ի բերան մարգարէիցն ստոց, այլ նմա պարտ էր հարկանել զայն սպասաւորութիւն։
Եւ ընդէ՞ր հոգի՝ որ ոչ դաւանէր զՏէր Յիսուս ռչիցէք յԱստուծոյ, որ զԱստուծոյ սպասն ոչ խափանէ։
Եւ ընդէ՞ր մարդասպան կոչիցի, որ կեցուցիչն է փորձութեամբք։
Եւ ընդէ՞ր որք ոչն հաւատան ի Տէր Յիսուս՝ որդիք չարին կոչեին, եթե նա Աստուծոյ բանիւ իցէ փորձիչ։
Եւ եթե չարին կամարարի Աստուծոյ որդիք իցեն Հրեայք, ընդէ՞ր եւ ոչ Աբրաամ այնպէս անուանիցի։
Եւ ընդէ՞ր սուտ եւ մարդասպան անուանիցի չարն, եթե ի ճշմար[184]տութեան կայցէ եւ ոչ ի ստութեան։
Եւ գրեսցուք՝ թե Հրեայն յանձնէ խաւսիցի սուտ, նա ընդէ՞ր կոչիցի հայր Հրեին՝ որ ոչ սուտ առնէ զբնութիւնն, այլ որպէս եղեւն՝ այնպէս խաւսի։
Եւ ընդէ՞ր ասիցէ Առաքեալ՝ թե հնազանդելոց է փրկչին մերում հանդերձ մահուամբ եւ սատանայ, եւ անկանելոց է յիշխանութենէ եւ ի պետութենէ իւրմէ՝ որ աստուածանալն անձամբ կա268rմեցաւ։
Եւ ընդէ՞ր կապիցի եւ ի տանջանս մատնիցի. ոչ ապաքէն՝ զի իւրուվք կամաւք զԱստուծոյ սպասն խնդրէր առնուլ ի մարդկանէ, եւ ի կռապաշտութիւնս ձգէ. եւ դիւթութեամբք եւ հմայիւք եւ քաւդէութեամբ վրիպեցուցանէ զմարդիկ յԱստուծոյ ճշմարտութենէն։
Եւ թշնամի կոչի՝ վասն զորոմնն ի մէջ ցորենոյն սերմանելոյ։ Ուստի յայտ է՝ եթե ոչ բնութեամբ է թշնամի, այլ կամաւք։
Եւ եթե բնութեամբ էր նմա չճանաչելն [185] զԱստուած հայր, զորդին զիա՞րդ կարէր ճանաչել եւ աղաղակել՝ թե դու ես որդին Աստուծոյ. եւ դարձեալ ռզառաքելոցնք նորա ասել՝ թե արքն այնոքիկ ծառայք են Աստուծոյ բարձրելոյ։
265 Եւ յայսմ ամենայնէ յայտ է՝
եթե ոչ է բնութեամբ չար, այլ կամաւք.
եւ ոչ չար է չարչարիչ արարեալ է զնա Աստուծոյ.
այլ չարակամ բարուքն նորա առաքինեցուցանէ զարդարս.
եւ նորա ոչ ինչ գոյ յայնմ շնորհ։
[ԻԴ]
Եւ ոչ լուսաւորքն, որպէս յառաջագոյն ասացաք, կենդանիք ինչ են եւ պատճառք բարեաց կամ չարեաց, այլ միայն յոր կարգեցանն՝ զայն սպասաւորութիւն հարկանեն։ Որպէս 268v ասաց Մովսէս՝ թե արար Աստուած զլուսաւորսն մեծամեծս, եւ եդ զնոսա ի հաստատութեան երկնից, լուսատու լինել յերկիր։ Ուստի յայտ է՝ թե վասն լուսատու լինելոյ միայն արարան, եւ ի նշանս եւ ի ժամանակս եւ յաւուրս, յամիսս [186] եւ ի տարիս։ Ոչ իբրեւ զկենդանիս, այլ իբրեւ զլուսաւորս լուսատու լինել ի ներքոյ երկնից, եւ զնշանս աստուածգիտութեան ցուցանել, եւ զանձրեւաց եւ զաւդոց փոփոխմանց։ Որպէս եւ Տէր մեր ասէ. յորժամ տեսանիցէք ընդ առաւաւտս զերկինս կարմրացեալ, ասէք՝ թե անձրեւ լինելոց է, եւ լինի. եւ յորժամ հարաւ շնչիցէ, ասէք՝ թե խորշակ մեծ լինելոց է, եւ լինի։
Քանզի ընդ ծագել արեգական, ռաւդոյնք զխոնաւութիւն ջուրց առեալ՝ զճառագայթիւք արեւու արկանէ. եւ քանզի չեւ եւս է թանձրացեալ եւ ամպացեալ աւդն, սակաւիկ մի արգելլով զնշոյլսն՝ կարմրացուցանէ միայն զարեւն, եւ ոչ մթացուցանէ. ուստի երեւի՝ թե անձրեւի նշանակ է։
Նոյնպէս եւ ռլուսինք ի խոնաւութենէ աւդոց նեղեալ, ջանայ յիւրմէ զխոնաւութիւնն ի բաց պ269rարզել։ Ուստի մերձեալ խոնաւութեանն եւ ի նա չհասեալ՝ բակ [187] առեալ ծրանայ շուրջ զնովաւ. որով յայտ առնի անձրեաց նշանակ։ Եւ այն ոչ միայն ի լուսնի այլ եւ ի ճրագի՝ որ նուազագոյն լոյս է՝ եւս երեւի։