Myśli

881

Kościół uczy, a Bóg daje natchnienie, i jedno, i drugie nieomylnie. Działalność Kościoła służy jeno ku przygotowaniu do łaski lub potępienia; to, co on czyni, wystarcza, aby potępić, nie aby natchnąć.

882

Za każdym razem, kiedy jezuici podejdą papieża, całe chrześcijaństwo popada w krzywoprzysięstwo.

Papież bardzo chętnie daje się podejść z przyczyny swoich interesów i ufności, jaką ma w jezuitach; a jezuici są bardzo zdolni podejść przez potwarz.

883

Nieszczęśnicy, którzy zniewolili mnie, bym mówił o podstawach religii!

884

Grzesznicy oczyszczeni bez pokuty, sprawiedliwi usprawiedliwieni bez miłości, wszyscy chrześcijanie bez łaski Chrystusa, Bóg bez władzy nad wolą ludzi, predestynacja bez tajemnicy, odkupienie bez pewności.

884 bis

Grzesznicy bez pokuty, sprawiedliwi bez miłości, Bóg bez władzy nad wolą ludzi, predestynacja bez tajemnicy.

885

Zostaje księdzem, kto chce, jak za Jeroboama⁷⁷⁹. To straszna rzecz, iż podają nam dyscyplinę dzisiejszego Kościoła za tak dobrą, iż chęć zmienienia jej uważa się za zbrodnię. Niegdyś była dobrą niemylnie, a widzimy, iż można było zmienić ją bez grzechu; a teraz takiej jak jest, nie można nawet życzyć zmiany! Wolno wszak było odmienić obyczaj mianowania księży jedynie z taką oględnością, iż nikt prawie nie był tego godny; a nie ma być wolno skarżyć się na obyczaj, który mianuje tylu niegodnych!

886

Heretycy. – Ezechiel. Wszyscy poganie mówili źle o Izraelu i prorok również: z czego nie wynika, aby Izraelici mieli prawo mu rzec: „Mówisz jak poganie”, ale przeciwnie, największą siłę swoją czerpał z tego, iż poganie mówią jak on⁷⁸⁰.

887

Janseniści podobni są heretykom reformą obyczajów; ale wy im jesteście podobni w złem⁷⁸¹.

888

Nie znacie proroctw, jeśli nie wiecie, że wszystko to ma się zdarzyć: książęta, prorocy, papież i nawet księża; a mimo to Kościół ma trwać. Dzięki łasce nieba, do tegośmy nie doszli. Biada tym księżom! Ale mamy nadzieję, iż Bóg uczyni nam to miłosierdzie, że nie będziemy z ich liczby.

Św. Piotr, rozdz. 2: fałszywi prorocy przeszli, obraz przyszłych.

889

…Tak iż jeżeli prawdą jest z jednej strony, że paru rozwiązłych zakonników i paru skażonych kazuistów niebędących członkami hierarchii brało udział w tym zepsuciu, pewnym jest z drugiej strony, iż prawdziwi pasterze Kościoła, będący prawdziwymi piastunami słowa bożego, przechowali je niezmiennie wbrew wysiłkom tych, którzy postanowili je zniweczyć. Tak więc wierni nie mają żadnego pozoru, aby iść za tym rozluźnieniem, które im podsuwają jedynie obce ręce owych kazuistów w miejsce świętej nauki, którą im podają ojcowskie ręce własnych pasterzy.

A bezbożnicy i heretycy nie mają żadnej przyczyny podawać tych nadużyć za oznaki braku opieki bożej nad swoim Kościołem. Skoro Kościół mieści się właściwie w ciele hierarchii, nie tylko nie można wnioskować z obecnego stanu rzeczy, iż Bóg wydał go na skażenie, ale przeciwnie, nigdy lepiej niż dziś nie ujawniło się, iż Bóg go wyraźnie broni od skalenia.

Jeżeli bowiem niejedni z tych ludzi, którzy przez osobliwe powołanie postanowili opuścić świat i przywdziać strój zakonny, aby żyć w doskonalszym stanie niż ogół chrześcijan, popadli w zbłąkania budzące grozę w ogóle chrześcijan i stali się wśród nas tym, czym fałszywi prorocy byli wśród Żydów, jest to nieszczęście poszczególne i osobiste, nad którym trzeba w istocie ubolewać, ale z którego nie można nic wnosić przeciw staraniu Boga o swój Kościół. Wszystkie te sprawy są tak jasno przepowiedziane i od tak dawna było oznajmione, iż tego rodzaju zakusy podniosą się ze strony takich osób, iż kiedy się dobrze rzecz rozumie, raczej widzi się w tym cechy opieki Boga niż jego zapomnienie o nas.

890

Tertulian: nunquam Ecclesia reformabitur⁷⁸².

891

Trzeba pouczyć heretyków, którzy się chełpią nauką jezuitów, iż to nie jest nauka Kościoła; i że spory nasze nie dzielą nas od ołtarza.

892

„Gdybyśmy różniąc się, potępiali, mielibyście słuszność. Jedność bez rozmaitości bezpożyteczna drugim, rozmaitość bez jedności szkodliwa dla nas. Jedna szkodliwa na zewnątrz, druga na wewnątrz”.

893

Przez pokazanie prawdy doprowadza się do uwierzenia w nią; ale przez pokazanie nieprawości sług nie poprawia się jej. Ubezpiecza się sumienie, gdy się pokazuje fałsz; nie ubezpiecza się sakiewki, gdy się pokazuje niesprawiedliwość.

884

Ci, którzy miłują Kościół, żalą się, widząc zepsucie obyczajów; ale przynajmniej prawa trwają. Ale ci psują prawa: wzór jest skażony.

895

Nigdy człowiek nie czyni złego tak pełno i tak ochoczo, jak kiedy je czyni z sumienia.

896

Na próżno Kościół ustanowił słowa: klątwa, herezja, etc.; posługują się tymi słowami przeciw niemu.

897

Sługa nie wie, co czyni pan, ponieważ pan powiada mu jedynie czynność, a nie cel; i dlatego poddaje się jej niewolniczo, i często grzeszy przeciw celowi. Ale Chrystus powiedział nam cel. A wy ten cel niszczycie.

898

Nie mogą mieć ciągłości, szukają tedy powszechności; w tym celu wnoszą w cały Kościół zepsucie, iżby oni sami byli święci.

899

Przeciw tym, którzy nadużywają ustępów Pisma i chełpią się, gdy znajdą ten lub ów, który zdaje się wspierać ich błąd. – Rozdział nieszporny, niedziela Męki Pańskiej, modlitwa za króla.

Wytłumaczenie tych słów: „Kto nie jest za mną, jest przeciw mnie⁷⁸³” – i tych: „Kto nie jest przeciw wam, jest za wami⁷⁸⁴”. Temu, który mówi: „Nie jestem ani za, ani przeciw” – trzeba odpowiedzieć…

900

Kto chce podać sens Pisma, a nie bierze go z Pisma, jest wrogiem Pisma (Aug. de Doct. christ.).

901

Humilibus dat gratiam – an ideo non dedit humilitatem ⁷⁸⁵?

Sui eum non receperunt – quotquot autem non receperunt annon erant sui ⁷⁸⁶?

902

„Nie musi to, powiada bernardyn, być tak pewne; sprzeciw bowiem zwiastuje niepewność” (św. Atanazy, św. Chryzostom, moralność, niewierni).

Jezuici nie uczynili prawdy niepewną, ale uczynili pewną swoją bezbożność.

Przeciwieństwo zawsze zostawiono, aby zaślepić złych; wszystko bowiem, co obraża prawdę lub miłość, jest złe: oto prawdziwa zasada.

902 bis

Pod wpływem hałasu bernardynów odwiedziłem jednego z dawnych przyjaciół; gdyśmy się rozgadali o pobożności, uznał, iż mam niejakie jej poczucie i że mógłbym snadnie być bernardynem, i że mógłbym zdziałać coś dobrego pisząc, zwłaszcza w obecnych czasach, przeciw nowatorom.

Pisaliśmy niedawno przeciw waszemu orzeczeniu, mianowicie, że ma się podpisać bullę.

Iż pragnąłby, aby Bóg mnie oświecił.

„Mój Ojcze, czy trzeba podpisać?”

903

Wszystkie religie i sekty świata mają za przewodnika naturalny rozum. Jedni chrześcijanie zniewoleni byli wziąć swoje prawidła poza samymi sobą i dowiadywać się o te, które Chrystus zostawił dawnym chrześcijanom, iżby je przekazali wiernym. Przymus ten niecierpliwi naszych dobrych Ojców; chcą mieć, jak inne ludy, swobodę podążania za swymi rojeniami. Na próżno krzyczymy im, jak niegdyś prorocy powiadali żydom: Idźcie w głąb Kościoła; dowiadujcie się o drogi, które zostawili mu dawni chrześcijanie, i idźcie za tymi drogami. – Odpowiedzieli jak żydzi: Nie pójdziemy; pójdziemy za myślami naszego serca; i rzekli: Będziemy jak inne ludy.

904

Czynią z wyjątku regułę.

Dawni chrześcijanie dawali rozgrzeszenie przed pokutą; – czyńcie to w znaczeniu wyjątku. Ale z wyjątku robicie regułę bez wyjątku, tak iż nie chcecie nawet, aby reguła była wyjątkiem.

905

O spowiedzi i rozgrzeszeniu bez oznak skruchy. – Bóg patrzy jedynie na wnętrze: Kościół sądzi jedynie z zewnątrz. Bóg rozgrzesza natychmiast, skoro ujrzy pokutę serca; Kościół, kiedy ją widzi w czynach. Bóg uczyni Kościół czysty wewnątrz, który swoją świętością wewnętrzną i na wskroś duchową pognębi wewnętrzną bezbożność pysznych mędrków i faryzeuszów; i Kościół stanie się zgromadzeniem ludzi, których zewnętrzne obyczaje będą tak czyste, iż pognębią obyczaje pogan. Jeżeli istnieją obłudnicy, ale tak dobrze zamaskowani, iż Kościół nie rozpoznaje ich jadu, cierpi ich; mimo bowiem że nie znajdą posłuchu u Boga, którego nie mogą oszukać, znajdują go u ludzi, których oszukują. Tak więc postępki ich, które wydają się święte, nie okrywają Kościoła hańbą. Ale wy chcecie, aby Kościół nie sądził ani o tym, co wewnątrz, ponieważ to należy jeno do Boga, ani o tym, co zewnątrz, ponieważ Bóg troszczy się jeno o to, co wewnątrz; i tak odejmując Kościołowi wszelki wybór ludzi, zatrzymujecie w nim najbardziej wyuzdanych i tych, którzy hańbią go tak silnie, iż synagogi żydów i sekty filozofów wygnałyby ich jako niegodnych i brzydziłyby się nimi jako bezbożnikami.

906

Stan najłatwiejszy do życia wedle świata jest najtrudniejszy do życia wedle Boga i na odwrót. Nic nie jest tak trudne wedle świata jak życie religijne: nic nie jest łatwiejsze wedle Boga. Nic łatwiejszego niż piastować wysokie godności i opływać w dostatki wedle świata: nic trudniejszego niż żyć w nich wedle Boga, nie dając się im zagarnąć i ujarzmić.

907

Kazuiści poddają decyzję skażonemu rozumowi, a wybór decyzji skażonej woli, iżby wszystko, co jest skażonego w człowieku, miało udział w jego postępowaniu.

908

Ale czy jest prawdopodobne⁷⁸⁷ iż prawdopodobieństwo upewnia? Różnica między spokojem a pewnością sumienia. Nic nie daje upewnienia jak tylko prawda; nic nie daje spokoju jak tylko szczere szukanie prawdy.

909

Całe zgromadzenie wszystkich kazuistów nie może upewnić sumienia w błędzie i dlatego ważną jest rzeczą wybrać dobrych przewodników. Tak więc będą podwójnie winni: i dlatego, iż szli drogami, którymi nie powinni byli iść, i dlatego, iż słuchali doktorów, których nie powinni byli słuchać.

910

To, co wam czyni jakąś rzecz prawdopodobną, czy to może być co innego niż łatwość światowa? Czy wmówicie w nas, że to jest prawda i że gdyby nie istniała moda pojedynków, uznalibyście za prawdopodobne, iż można się pojedynkować⁷⁸⁸, zważając rzecz samą w sobie?

911

Czy trzeba zabijać, aby zapobiec istnieniu złych? – To znaczy uczynić dwóch zamiast jednego: Vince in bono malum⁷⁸⁹ (Św. Aug.).

912

Powszechne. – Moralność – i język – to są nauki poszczególne, ale powszechne.

913

Prawdopodobieństwo. – Każdy może przydać, nikt nie może odjąć.

914

Pozwalają działać namiętnościom, a powściągają skrupuł, podczas kiedy trzeba by czynić przeciwnie.

915

Montalte ⁷⁹⁰. – Rozprzężone zasady tak bardzo podobają się ludziom, iż dziw jest, że ich zasady nie podobają się; to iż przekroczyły wszelką miarę. I co więcej, jest dużo ludzi, którzy widzą prawdę, a którzy nie mogą jej dosięgnąć, ale niewielu jest, którzy nie wiedzą, iż czystość religii przeciwna jest naszym skażeniom. Śmieszne jest mówić, iż wiekuista nagroda będzie udziałem obyczajów eskobarskich⁷⁹¹.

916

Prawdopodobieństwo ⁷⁹². – Mają niektóre zasady prawdziwe; ale ich nadużywają. Otóż nadużycie prawdy powinno być tyleż karane co wprowadzenie kłamstwa.

Jak gdyby istniały dwa piekła, jedno za grzechy przeciw Miłości, drugie przeciw sprawiedliwości!

917

Prawdopodobieństwo. – Żarliwość świętych w szukaniu prawdy byłaby bezcelowa, jeżeli prawdopodobne jest pewnym. Lęk świętych, którzy zawsze szli za pewniejszym (Św. Teresa zawsze szła za swoim spowiednikiem).

918

Odejmijcie prawdopodobieństwo, niepodobna już być miłym światu; przyjmijcie prawdopodobieństwo, niepodobna mu być niemiłym.

919

Są to skutki grzechów ludów i jezuitów: możni pragnęli, aby im schlebiano; jezuici pragnęli posiąść miłość możnych. Wszyscy byli godni, aby się stali łupem ducha kłamstwa: jedni, aby oszukiwać, drudzy, aby być oszukiwanymi. Byli chciwi, ambitni, rozkosznicy: Coacervabunt sibi magistros⁷⁹³. Godni uczniowie takich mistrzów, digni sunt. Szukali pochlebców i znaleźli.

920

Jeżeli nie wyrzekną się prawdopodobieństwa, ich dobre maksymy są równie mało święte co złe, ponieważ są oparte na powadze ludzkiej; i tak jeżeli są sprawiedliwsze, będą bardziej racjonalne, ale nie bardziej święte: mają coś z dzikiej łodygi, na której je zaszczepiono.

Jeżeli to, co mówię, nie posłuży, aby was oświecić, posłuży ludowi.

Jeżeli ci będą milczeli, kamienie przemówią.

Milczenie jest największym prześladowaniem. Nigdy święci nie milczeli. Prawda, iż trzeba powołania, ale nie z wyroków Rady⁷⁹⁴ trzeba się dowiadywać, czy się jest powołanym: obowiązkiem jest mówić. Owo skoro Rzym przemówił⁷⁹⁵ i kiedy myślą, iż potępił prawdę, i napisali to⁷⁹⁶; i kiedy książki piszące inaczej ulegają cenzurze, tym bardziej głośno trzeba krzyczeć, iż ta cenzura jest niesprawiedliwa i że chce gwałtem zdławić słowo, póki nie przyjdzie papież, który wysłucha obu stron i który poradzi się starożytności⁷⁹⁷, aby uczynić sprawiedliwość. Tak więc dobrzy papieże zastaną jeszcze Kościół w zgiełku.

Inkwizycja i Towarzystwo⁷⁹⁸, dwie plagi prawdy.

Czemu nie oskarżacie ich o arianizm? Powiedzieli bowiem, że Chrystus jest Bogiem; może rozumieją to nie w naturalny sposób, ale jako jest powiedziane: Dii estis⁷⁹⁹.

Jeżeli moje listy są potępione w Rzymie, to, co ja w nich potępiam, jest potępione w niebie: Ad tuum, Domine Jesu, tribunal appello⁸⁰⁰.

Wy sami jesteście przedajni.

Widząc iż mnie potępiono, lękałem się, iż może napisałem co złego, ale przykład tylu pobożnych pism każe mi sądzić przeciwnie. Nie wolno już pisać prawdy, tak inkwizycja jest skażona lub niewiedząca!

„Lepiej być posłusznym Bogu niż ludziom⁸⁰¹”.

Nie lękam się niczego, nie spodziewam się niczego. Z biskupami nie jest tak. Port-Royal lęka się; zła to polityka rozdzielać ich⁸⁰², nie będą się bowiem bali i staną się groźniejsi. Nie obawiam się nawet waszych osobliwych cenzur, jeżeli nie są oparte na cenzurach tradycji. Czy wszystko cenzurujecie? Jak to! Nawet mój szacunek?⁸⁰³ Nie. Powiedzcie zatem co albo nie zdziałacie nic, jeśli nie wskażecie zła i czemu jest złem. A to z trudnością przyjdzie im uczynić.

Prawdopodobieństwo. – Pociesznie wytłumaczyli pewność; ustaliwszy bowiem, że wszystkie ich drogi są pewne, nie nazwali już pewnym tego, co wiedzie do nieba bez niebezpieczeństwa niedojścia tam tędy, ale to, co tam wiedzie bez niebezpieczeństwa zejścia z tej drogi.

921

Coście zyskali oskarżając mnie, że szydzę z rzeczy świętych? Nie więcej zyskacie, oskarżając mnie o szalbierstwo.

Nie powiedziałem wszystkiego, przekonacie się⁸⁰⁴.

Nie jestem heretykiem; nie broniłem pięciu twierdzeń, twierdzicie to, nie dowodzicie tego, ja twierdzę, żeście to powiedzieli i dowodzę tego.

Grozicie mi.

Powiadacie, że jestem szalbierzem?

Powiadam wam, że wy jesteście szalbierze. Udowadniam to i to, że się nie kryjecie z tym, i że uprawniacie bezwstydnie Brisaciera, Meyniera, d'Alby. Elidere.

Kiedyście uważali pana Puys za wroga Towarzystwa, był niegodnym pasterzem swego Kościoła, nieukiem, heretykiem, złej wiary i obyczajów. Później stał się godnym pasterzem, dobrej wiary i obyczajów.

Ponieważ poruszyliście tylko to, znaczy, iż uznajecie wszystko inne.

Spotwarzać, haec est magna caecitas cordis⁸⁰⁵, nie widzieć w tym zła, haec est major caecitas cordis⁸⁰⁶; bronić go, zamiast wyznać je jako grzech, haec tunc hominem concludit profunditas iniquitatis⁸⁰⁷ etc. 230 passim, Elidere, Caramuel⁸⁰⁸.

Wielcy panowie dzielą się w wojnach domowych; tak samo wy w wojnie domowej ludzi.

Chcę to powiedzieć wam samym, iżby to miało więcej siły.

Co do tych, którzy badają książki, jestem pewien ich aprobaty. Ale ci, którzy czytają tylko tytuły, a ci są w większej liczbie, ci mogliby wam uwierzyć na słowo, nie przypuszczając, aby zakonnicy byli szalbierzami.

To nie znaczy, abym nie widział, w jak wielkim jesteście kłopocie: gdybyście bowiem chcieli się wyprzeć, to byłoby skończone, ale etc.

Święci subtylizują, aby się dopatrzyć w sobie zbrodni i oskarżają swoje najlepsze uczynki; a ci subtylizują, aby uniewinnić najgorsze.

Nie myślcie, że to się załatwi w dyspucie; damy wydrukować wasze dzieła w całości i po francusku i uczynimy cały świat ich sędzią.

Proszę, iżby mi uczyniono tę sprawiedliwość, aby im już nie wierzyć na słowo.

Budynek równie piękny z zewnątrz, ale na złym fundamencie, budowali mędrcy pogańscy; i diabeł oszukuje ludzi tym pozornym podobieństwem opartym na najróżniejszym fundamencie.

Nigdy żaden człowiek nie miał tak dobrej sprawy jak ja i nigdy nikt nie był tak łatwą zdobyczą jak wy.

Ludzie światowi nie sądzą, aby byli na dobrej drodze.

Im więcej wykazują słabości w mej osobie, tym bardziej wzmacniają moją sprawę.

Powiadacie, że jestem heretykiem. Czy to wolno? A jeśli nie obawiacie się, by ludzie nie uczynili sprawiedliwości, czy nie obawiacie się, aby Bóg jej nie uczynił?

Uczujecie siłę prawdy i ustąpicie jej.

Trzeba by zniewolić świat, aby wam uwierzył pod karą grzechu śmiertelnego.

Elidere. Grzechem jest wierzyć lekkomyślnie obmowie. Non credebitur temere calumniatori. (Św. Aug.)

Fecitque cadendo undique me cadere ⁸⁰⁹, przez maksymę obmowy.

Jest co nienaturalnego w takim oślepieniu. Digna necessitas⁸¹⁰.

Jestem sam przeciw trzydziestu tysiącom? Wcale nie. Zachowajcie wy dwór, wy szalbierstwo, ja – prawdę; to cała moja siła; jeśli ją stracę, jestem zgubiony. Nie ominą mnie oskarżenia i prześladowania. Ale ja mam prawdę i zobaczymy, kto zwycięży.

Niewart jestem, aby bronić religii, ale wy nie jesteście warci, aby bronić fałszu i nieprawości. Niechaj Bóg w swoim miłosierdziu, nie mając względu na zło, które jest we mnie, a mając wzgląd na dobro, które jest w was, uczyni nam tę łaskę, aby prawda nie poległa w moim ręku i aby kłamstwo nie…

Mentiris impudentissime ⁸¹¹.

230. – Ostateczny grzech jest bronić się. Eiidere.

340, 23. – Szczęście złych.

Doctrina sua noscitur vir ⁸¹².

66. Labor mendacii⁸¹³.

80. Dii iniqui⁸¹⁴.

Fatszywa pobożność, podwójny grzech.

922

Prawdopodobne. – Trzeba zbadać, czy się szuka szczerze Boga, przez porównanie rzeczy, które się ceni. Prawdopodobne jest, że tą potrawą się nie otruję; prawdopodobnym jest, iż nie przegram procesu, nie broniąc go…

Gdyby nawet było prawdą, iż poważni autorowie oraz ich racje wystarczą, powiem, że nie są ani poważni, ani racjonalni. Jak to! Mąż może ciągnąć korzyść ze swojej żony wedle Moliny! Czy racja, którą na to podaje, jest racjonalna? A przeciwna racja Lezjusza jest również racjonalna⁸¹⁵?

Czy odważycie się, wy, dworować sobie z edyktów królewskich? Powiadając, iż wybrać się w pole, oczekując przeciwnika, to nie znaczy bić się w pojedynku⁸¹⁶!

Iż Kościół zabronił wprawdzie pojedynku, ale nie przechadzki.

I także lichwy, ale nie…⁸¹⁷

I symonii, ale nie…⁸¹⁸

I zemsty, ale nie…⁸¹⁹

I sodomitów, ale nie…

I quam primum⁸²⁰, ale nie…

923

Nie samo tylko rozgrzeszenie odpuszcza grzechy przy sakramencie pokuty, ale skrucha, która nie jest prawdziwa, jeżeli nie szuka sakramentu.

Toż samo nie błogosławieństwo ślubne usuwa grzech przy płodzeniu, ale pragnienie spłodzenia dzieci Bogu, które jest prawdziwe jedynie w małżeństwie.

I tak jak człowiek nawiedzony skruchą bez sakramentu jest bardziej przygotowany do rozgrzeszenia niż zatwardziały z sakramentem, tak samo córki Lota na przykład, które miały jeno pragnienie dzieci, były czystsze bez małżeństwa niż osoby zamężne bez pragnienia dzieci.

924

Ludzie bez słowa, bez wiary, bez czci, dwoistego serca, dwoistego języka, podobni – jak wam to zarzucono niegdyś – do tego wodnoziemca z bajki, który przedstawiał wątpliwą postać między rybami a ptactwem.

Port-Royal to nie Voltigerod⁸²¹.

Jeśli postępowanie wasze jest sprawiedliwe wedle tego kruczka, o tyle jest niesprawiedliwe, jeśli się zważa chrześcijańską pobożność.

Zależy królom, książętom na tym, aby zażywali opinii pobożnych; w tym celu trzeba im się spowiadać u was⁸²².

925

Zbadać pobudki cenzury na podstawie faktów: stworzyć hipotezę, która by obejmowała wszystkie.

Strój stanowi o nauce.

Spowiadacie tylu ludzi, którzy się spowiadają tylko raz do roku.

Sądziłem, że istnieje opinia przeciw opinii.

Kiedy się jest tak niegodziwym, że się nie odczuwa żadnego wyrzutu, nie można być niemiłym. Prześladujecie tedy pana Arnauld bez wyrzutów.

Nie ufam tej nauce, jest mi bowiem zbyt łagodna jak na tę złość, która, jak twierdzą, jest we mnie.

Nie ufam ich spójni, zważywszy ich poszczególne sprzeczności. Zaczekam, aż się zgodzą, nim powezmę decyzję. Za jednego przyjaciela miałbym zbyt wielu nieprzyjaciół. Nie jestem dość uczony, aby im odpowiedzieć.

Czemu nie wybierzecie sobie jakiej grubej herezji!

Zakład.

Rozumiałem dobrze, iż można być potępionym za to, że się nie ma dobrych myśli, ale za to, że się wierzy, iż nikt ich nie ma, to dla mnie nowość!

Na co się to zda? Aby pocieszyć sprawiedliwych i zbawić od rozpaczy? – Nie, nikt bowiem nie ma prawa uważać się za sprawiedliwego.

Pan Chamillard byłby heretykiem, co jest oczywisty fałsz – pisał bowiem w obronie pana Arnauld.

– Ci, którzy mniemają dobrze czynić, grzesząc.

W r. 1647 – łaska dla wszystkich; w 1650 stała się rzadszą etc.

Luter – wszystko z wyjątkiem prawdy.

Gdyby nie było w Kościele podobnych sposobności; ale zdaję się z tym na mego proboszcza.

Jeden powiada prawdę.

Jeśli jest im bodaj trochę nie na rękę, sporządzają inne (łaski), rozrządzają tym bowiem jak swoim dziełem. Przy każdej sposobności osobna łaska; dla każdej osoby: łaska dla możnych, łaska dla urwipołciów.

Wreszcie pan Chamillard jest jej tak bliski, że jeżeli istnieją szczeble do zstępowania w nicość, ta wystarczająca łaska jest teraz najbliższa.

Śmieszne, aby dlatego być heretykiem!

Nie masz takiego, który by się nie zdumiał; nie widziano bowiem czegoś podobnego w Piśmie św. ani u Ojców etc.

Od jak dawna, mój ojcze, jest to artykułem wiary; co najwyżej od wyrażenia: „najbliższa możność”; i przypuszczam, iż rodząc się popełnił tę herezję i że urodził się jeno w tym celu.

Cenzura jeno zabrania mówić w ten sposób o św. Piotrze i nic więcej.

Bardzo im jestem obowiązany. To sprytni ludzie; ulękli się, iż listy pisane na prowincję…

Nie warto, dla jednego słówka.

Sądzę, iż wykroczyli z porządku. Wszystko z wyjątkiem prawdy. Członek – heretyk. Unam sanctam⁸²³.

Ozdoby ⁸²⁴ przeszkadzają mi.

To samo twierdzenie dobre jest w jednym autorze, a złe w drugim.

Tak; ale istnieją tedy inne zdrożne twierdzenia.

Są ludzie, którzy ustępują cenzurze; inni racjom; i wszyscy racjom. Dziwię się, że nie obraliście tedy drogi powszechnej w miejsce poszczególnej lub przynajmniej żeście ich nie połączyli.

Jakże mi to ulżyło! Nie ma Francuza dobrego katolika.

Bóg opiekuje się nami widocznie.

„Człowiek jest bardzo szalony. Nie może stworzyć małego robaczka⁸²⁵”.

Zamiast pragnąć łaski, aby doń dojść. Wielość łask.

Przekłady jansenistyczne.

Św. Augustyn ma ich najwięcej z przyczyny rozdwojenia jego przyjaciół⁸²⁶. Poza rzeczą, którą można uważać za nieprzerwaną tradycję dwunastu tysięcy papieży, soborów etc.

Pan Arnauld musi zatem mieć bardzo złe intencje, skoro zakaża tych, których pieści.

Cenzura okaże się złą jedynie wówczas, kiedy ich się będzie cenzurowało; będą z nią walczyli, powiadając, że naśladują jansenistów.