Myśli

727

Podczas trwania Mesjasza. – Aenigmatis. Ez 17 (2).

Jego poprzednik. Ml 3, 1.

Urodzi się. Dziecko. Iz 9, 6.

Urodzi się w mieście Betlejem. Mi 5, 2. Pojawi się głównie w Jerozolimie i urodzi się z pokolenia Judy i Dawida.

Ma oślepić uczonych i mędrców: Iz 6, 10; 8, 14, 15; 19, 10, etc. I zwiastować Ewangelię ubogim i maluczkim: Iz 19, 18, 19; otworzyć oczy ślepym i wrócić zdrowie kalekom, i zawieść do światła tych, którzy więdną w ciemnościach. Iz 61, 1.

Ma uczyć drogi doskonałej i być nauczycielem narodów.

Proroctwa mają być niezrozumiale dla bezbożników, Dn 12, 10; Ozeasz ult., 10; ale zrozumiałe dla dobrze oświeconych.

Proroctwa, które go przedstawiają ubogim, przedstawiają go panem narodów. Iz 52, 14 etc.; 53; Za 9, 9.

Proroctwa, które przepowiadają czas, przepowiadają go jedynie jako nauczyciela narodów i cierpiącego, nie w chmurach ani jako sędzię. A te, które przedstawiają go w ten sposób, sądzącym i wspaniałym, nie oznaczają zgoła czasu.

Iż ma być ofiarą za grzechy świata. Iz 39; 53 etc.

Ma być szacownym kamieniem węgielnym. Iz 28, 16.

Ma być kamieniem obrazy i zgorszenia. Iz 8. Jeruzalem ma się potknąć o ten kamień.

Budowniczowie mają odrzucić ten kamień. Ps 117, 22. Bóg ma uczynić z tego kamienia węgiel narożny.

I ten kamień ma wyrosnąć w olbrzymią górę, i napełnić całą ziemię. Dn 2, 35.

Że tak ma być odrzucony, zapoznany, zdradzony. Ps 108, 8, sprzedany, Za 11, 12, opluty, spoliczkowany, wyszydzony, udręczony na wszelki sposób, napojony żółcią, Ps 68, 22, przeszyty, Za 12, 10, z nogami i rękami przekłutymi, zabity, a szaty jego na los rzucone.

Iż zmartwychwstanie, Ps 15, 10, trzeciego dnia, Oz 6, 3.

Iż wstąpi do nieba aby usiąść po prawicy. Ps 109, 1.

Iż królowie uzbroją się przeciwko niemu. Ps 2, 2.

Iż będąc po prawicy ojca, stanie się zwycięzcą swoich nieprzyjaciół.

Iż królowie ziemi i wszystkie ludy ubóstwią go. Iz 60, 14.

Iż Żydzi przetrwają jako naród. Jr 31, 36.

Iż będą się błąkali, bez króla etc., Ozeasz 3, 4, bez proroków, Amos 8, 12, czekając zbawienia, a nie znajdując go, Iz 59, 9.

Powołanie pogan przez Jezusa Chrystusa. Iz 52, 15; 55, 5; 60 etc., Ps 81, 2, 8 etc.

Oz 1, 9: „Nie będziecie już moim ludem i ja nie będę już waszym Bogiem, wówczas gdy pomnożycie się w rozproszeniu w miejscach, w których nie woła się mego ludu, zawołam mój lud”.

727 bis

Powołanie pogan przez Chrystusa (Iz 52, 15).

728

Nie wolno było ofiarować poza Jerozolimą, która była miejscem wybranym przez Pana, ani nawet gdzie indziej pożywać dziesięcin. Pwt 12, 5 etc. Pwt 14, 2 etc.; 15, 20; 16, 2, 7, 11, 15.

Ozeasz przepowiedział, że będą bez króla, bez książęcia, bez ofiar i bożyszcza⁵⁴³; co spełniło się dziś, skoro nie mogą czynić prawej ofiary poza Jerozolimą.

729

Przepowiednie – Przepowiedziane jest, iż w czas Mesjasza przyjdzie⁵⁴⁴, aby ustanowić nowe przymierze, przez które będzie zapomniana ucieczka z Egiptu, Jr 23, 5; Iz 43, 10; które to przymierze pomieści jego prawo nie na zewnątrz, ale w sercach⁵⁴⁵; iż obawę przed Nim, będącą wprzódy jeno zewnątrz, pomieści w głębi serca. Kto nie widzi w tym wszystkim zakonu chrześcijańskiego?

730

…Iż wówczas bałwochwalstwo będzie obalone; iż ten Mesjasz zwali wszystkie bałwany (Ez 30, 13) i zaszczepi ludziom cześć prawdziwego Boga.

Iż świątynie bałwanów będą zwalone i że po wszystkich narodach i we wszystkich miejscach świata będzie mu ofiarowana ofiara czysta, nie ze zwierząt.

Iż będzie królem żydów i pogan (Ps 71, 11). I oto ten król żydów i pogan, uciśniony przez jednych i drugich, czyhających na jego śmierć, ujarzmiciel jednych i drugich, niweczący i kult Mojżesza w Jeruzalem, która była jego ośrodkiem, a z której on robi swój pierwszy Kościół, i kult bałwanów w Rzymie, który był jego ośrodkiem, a z którego on robi swój główny Kościół.

731

Proroctwa. – Iż Jezus Chrystus będzie po prawicy, podczas gdy Bóg ujarzmi mu jego nieprzyjaciół.

Zatem nie ujarzmi ich sam.

732

„…Iż wówczas nie będzie się już uczyło bliźniego swego, mówiąc: Oto Pan, gdyż Bóg da się uczuć wszystkim⁵⁴⁶”. „Synowie wasi będą prorokowali⁵⁴⁷”. – „Pomieszczę mego ducha i mój lęk w waszym sercu⁵⁴⁸”.

Wszystko to znaczy to samo. Prorokować to znaczy mówić o Bogu nie przez dowody z zewnątrz, ale przez wewnętrzne i bezpośrednie poczucie.

733

Iż pokaże ludziom doskonałą drogę (Iz 2, 3).

I nigdy nie przyszedł ani przed, ani po nim żaden człowiek, który by uczył czegoś boskiego zbliżonego temu.

734

…Iż Jezus Chrystus będzie mały w swoich początkach, a urośnie później. Mały kamień Daniela.

Gdybym w ogóle nic nie słyszał o Mesjaszu, mimo to po tak cudownych proroctwach biegu świata, których widzę spełnienie, spostrzegam, że to jest boskie. A gdybym wiedział, że też same księgi przepowiadają Mesjasza, byłbym pewien, że przyjdzie. I widząc, iż znaczą swój czas przed zburzeniem drugiej świątyni, powiedziałbym, że przyjdzie.

735

Proroctwa. – Iż żydzi odtrącą Chrystusa i że Bóg odtrąci ich dla tej przyczyny. Iż winna latorośl wybrana wyda jeno ocet⁵⁴⁹. Iż lud powołany będzie niewierny, niewdzięczny i niewierzący: populum non credentem et contradicentem⁵⁵⁰. Iż Bóg porazi ich zaślepieniem i będą kręcili się po omacku w jasne południe jakoby ślepi (Pwt 28, 28); iż zwiastun jego przyjdzie przed nim.

736

Proroctwa. – Transfixerunt⁵⁵¹, Za 12, 10.

…Iż ma przyjść oswobodziciel, który zmiażdży głowę złego ducha i oswobodzi lud swój z grzechów, ex omniubus iniquitatibus⁵⁵². Iż ma się począć Nowy Zakon, który będzie wieczny. Iż ma być nowe kapłaństwo wedle porządku Melchizedecha; i to będzie wieczne. Iż Chrystus ma być wspaniały, potężny, silny, a mimo to tak nędzny, iż go nie poznają; iż nie wezmą go za to, czym jest; iż go odtrącą, iż go zabiją; iż lud jego, który się go wyprze, nie będzie już jego ludem; że poganie go przyjmą i uciekną się do niego; że opuści Syjon, aby panować w środku pogaństwa; że mimo to żydzi będą istnieć wiecznie; że ma się urodzić z pokolenia Judy i wówczas, kiedy nie będzie w nim już króla.

Dział dwunasty

737

…Dlatego odrzucam wszystkie inne religie.

W tym znajduję odpowiedź na wszystkie zarzuty.

Sprawiedliwym jest, aby Bóg tak czysty odsłaniał się tylko tym, których serce jest oczyszczone.

Przez to ta religia jest mi miła i znajduję już dla niej dość uprawnienia w tak boskim morale; ale znajduję w niej i więcej.

Znajduję tę oczywistość, iż od czasu jak sięga pamięć ludzi (to naród, który trwa od bardziej dawna niż jakikolwiek inny), obwieszcza ktoś stale ludziom, iż są w stanie powszechnego skażenia, ale że przyjdzie Odkupiciel; cały lud przepowiadał to przed jego przyjęciem, cały lud ubóstwia go po jego przyjściu; iż powiada to nie jeden człowiek, ale bezlik ludzi i cały naród prorokujący i umyślnie na to stworzony, przez cztery tysiące lat, wreszcie oni sami bez świątyń i bez królów. Księgi ich w rozproszeniu przez czterysta lat.

Im więcej je badam, tym więcej znajduję w nich prawd: i to, co poprzedziło, i to, co przyszło potem; i ta synagoga, która jest przepowiedziana, i ci nędzarze, którzy się jej trzymają, i którzy będąc naszymi wrogami, są cudownymi świadkami prawdy tych proroctw, w których przepowiedziane są nawet ich zaślepienie i ich nędza.

Znajduję ten łańcuch, tę religię, na wskroś boską w swojej powadze, w swoim trwaniu, w swoje) ciągłości, moralności, kolejach, nauce, owocach, i te ciemności żydów, straszliwe i przepowiedziane: Eris palpans in meridie⁵⁵³. Dabitur liber scienti litteras, et dicet: Non possum legere⁵⁵⁴; wówczas gdy berło jest jeszcze w rękach pierwszego obcego przywłaszczyciela, pogłoska o przyjęciu Jezusa Chrystusa.

Zatem wyciągam ramiona ku memu Oswobodzicielowi, który, będąc przepowiedziany przez cztery tysiące lat, przyszedł cierpieć i umrzeć za mnie na ziemi, w czasach i wszystkich okolicznościach, które były przepowiedziane; i przez jego łaskę oczekuję śmierci w pokoju, w nadziei wiekuistego z nim połączenia; a tymczasem żyję radością, bądź w pomyślnościach, które podobało mu się mnie dać, bądź w niedolach, które mi zsyła dla mego dobra i które nauczył mnie cierpieć swoim przykładem.

738

Ponieważ proroctwa oznajmiły różne znaki, które miały wszystkie zdarzyć się przy nadejściu Mesjasza, trzeba było, aby te znaki zdarzyły się w tym samym czasie. Tak więc trzeba było, aby czwarta monarchia przyszła wówczas, kiedy siedemdziesiąt tygodni Daniela spełni się, i aby berło wyszło wówczas z rąk Judy, i wszystko to zdarzyło się bez żadnej trudności; i aby wówczas przyszedł Mesjasz i wszystko to stało się również bez trudności, co wskazuje wyraźnie prawdę przepowiedni.

739

Prorokowie przepowiadali, a nie byli przepowiedzeni. Następnie święci przepowiedzeni, ale nie przepowiadający. Jezus Chrystus przepowiedziany i przepowiadający.

740

…Chrystus, w którego patrzą oba Testamenty; Stary jako na swoje oczekiwanie. Nowy jako na swój wzór, oba jako na swoje centrum.

741

Dwie najdawniejsze księgi świata, to Mojżesza i Hioba; jeden żyd, drugi poganin⁵⁵⁵, którzy obaj patrzą na Chrystusa jako na swoje wspólne centrum i swój cel; Mojżesz przytaczając przyrzeczenia Boga dane Abrahamowi, Jakubowi etc., i jego przepowiednie; a Hiob: Quis mihi det ut, etc. Scio enim, quod redemptor meus vivit⁵⁵⁶ etc.

742

Ewangelia mówi o dziewictwie Dziewicy jedynie do narodzenia Jezusa Chrystusa. Wszystko w odniesieniu do Chrystusa.

743

Dowody Jezusa Chrystusa.

Dlaczego zachowała się księga Rut?

Dlaczego historia Tamar?

744

„Módlcie się, iżbyście nie weszli w pokuszenie⁵⁵⁷”. Niebezpiecznie jest być kuszonym; ci, którzy są kuszeni, to stąd, że się nie modlą.

Et tu conversus confirma fratres tuos ⁵⁵⁸. Ale przedtem conversus Jesus respexit Petrum⁵⁵⁹.

Św. Piotr prosi o pozwolenie ugodzenia Malchusa i uderza, zanim usłyszał odpowiedź: Jezus Chrystus odpowiada potem.

Słowo Galilejczyk, które motłoch żydowski wymówił jakoby przypadkiem, oskarżając Chrystusa przed Piłatem, dało Piłatowi przyczynę do odesłania Chrystusa Herodowi; w czym dopełniła się tajemnica, iż miał być sądzony przez żydów i pogan. Przypadek stał się pozornie przyczyną spełnienia tajemnicy.

745

Ci, którym trudno jest uwierzyć, szukają oparcia w tym, że żydzi nie wierzą. „Gdyby to było tak jasne, powiadają, czemu by nie uwierzyli?” – i chcieliby rzekomo, aby uwierzyli, iżby ich samych nie powściągał przykład tego oporu. Ale toż właśnie ten ich opór jest podstawą naszej wiary. Mniej bylibyśmy skłonni do niej, gdyby oni byli po naszej stronie. Mielibyśmy wówczas bogatszy pozór. To cudowne, uczynić żydów wielkimi miłośnikami rzeczy przepowiedzianych, a wielkimi wrogami spełnienia!

746

Żydzi byli przyzwyczajeni do wielkich i świetnych cudów; posiadają wspaniałą pamięć morza Czerwonego i ziemi Kanaan, jako zakład wielkich dzieł swego Mesjasza, oczekiwali po nim tedy jeszcze świetniejszych czynów, których owe Mojżeszowe były jeno próbką.

747

Żydzi-cieleśnicy i poganie mają swoje utrapienia, i chrześcijanie także. Nie ma odkupiciela dla pogan, nawet się bowiem go nie spodziewają. Nie ma odkupiciela dla żydów, spodziewają się go na próżno. Jest odkupiciel jedynie dla chrześcijan. (Patrz: ciągłość⁵⁶⁰).

747 bis

Patrz dwa rodzaje ludzi pod tytułem: Ciągłość⁵⁶¹.

747 ter

Dwa rodzaje ludzi w każdej religii (patrz ciągłość): zabobon, pożądliwość.

748

Za czasu Mesjasza lud dzieli się. Uduchowieni przyjęli Mesjasza; grubawsi zostali, aby mu służyć za świadków.

749

Jeśli to jest tak jasno przepowiedziane żydom, jakoż nie uwierzyli? Lub jakoż nie wytępiono ich, iż opierają się rzeczy tak jasnej?

Odpowiadam: po pierwsze, to było przepowiedziane i że nie uwierzą w rzecz tak jasną, i że nie będą wytępieni. I nic nie może być chlubniejsze dla Mesjasza: nie wystarczało bowiem, aby byli prorocy; trzeba było, aby się zachowali bez podejrzenia. Otóż, etc.

750

Gdyby żydzi wszyscy uwierzyli w Chrystusa, mielibyśmy jeno świadków podejrzanych; a gdyby ich wytępiono, nie mielibyśmy wcale świadków.

751

Co powiadają prorocy o Chrystusie? Że będzie jawnie Bogiem? Nie; ale że jest Bogiem prawdziwie ukrytym; że będzie zapoznany; że świat nie uwierzy, aby to był on; że będzie kamieniem obrazy, o który wielu się potknie, etc. Niech nam tedy nikt nie zarzuca braku jasności, skoro my go sami głosimy.

Ale, powiadają, są rzeczy ciemne. – Inaczej nie byliby oporni Jezusowi Chrystusowi, a to jest jedna z wyraźnych intencji proroków; Excaeca⁵⁶²…

752

Mojżesz najpierw uczy o trójcy, o grzechu pierworodnym, o Mesjaszu.

Dawid, wielki świadek: król, dobry, przebaczający, piękna dusza, bystry umysł, potężny; przepowiada i jego cud się spełnia; to olbrzymie! Wystarczało mu jeno powiedzieć, że on jest Mesjaszem, gdyby był próżnym; proroctwa bowiem jaśniejsze są co do niego niż co do Chrystusa.

I św. Jan tak samo.

753

Herod uwierzył w Mesjasza. Odjął berło Judzie, ale nie był z Judy. To stworzyło znaczną sektę.

I Barkochba, i inny przyjęty przez żydów. I hałas, jaki był o nim wszędzie w owym czasie: Swetoniusz, Tacyt, Józef.

Jaki miał być ów Mesjasz, skoro przez niego berło miało być wiekuiście przy Judzie⁵⁶³, a za jego przybyciem berło miało być odjęte Judzie⁵⁶⁴.

Aby sprawić, iżby widząc, nie widzieli, a słysząc, nie słyszeli, nie można było nic lepiej uczynić.

Przekleństwo Greków⁵⁶⁵ na tych, którzy liczą trzy okresy czasu.

754

c. c. Homo existens, te Deum facis ⁵⁶⁶.

Scriptum est „Dii estis” – et non potest solvi Scriptura ⁵⁶⁷.

c.c. Haec infirmitas non est ad mortem – et est ad mortem ⁵⁶⁸.

Lazarus dormit – et deinde dixit: Lazarus mortuus est ⁵⁶⁹.

755

Pozorna niezgodność Ewangelii.

756

Co można mieć, jeżeli nie cześć, dla człowieka, który przepowiada jasno rzeczy spełniające się, oznajmia swój zamiar i oślepienia, i oświecenia i miesza rzeczy ciemne pomiędzy jasne, które się spełniają?

757

Czas pierwszego przyjścia jest przepowiedziany; drugiego nie, ponieważ pierwsze miało być ukryte; drugie miało być rozgłośne i tak oczywiste, że nawet nieprzyjaciele muszą je poznać. Ale ponieważ miał przyjść jeno po kryjomu i ponieważ aby był poznany przez tych, którzy zgłębili Pismo…

758

Aby uczynić Mesjasza jawnym dla dobrych, a zakrytym dla złych, Bóg dał go przepowiedzieć w ten sposób. Gdyby postać przyjścia Mesjasza przepowiedziano jasno, nie byłoby w tym nic ciemnego nawet dla złych. Gdyby czas przepowiedziano ciemno, byłoby to ciemne nawet dla dobrych; dobroć bowiem ich serca nie starczyłaby, aby zrozumieć, że na przykład mem zamknięte oznacza sześćset lat⁵⁷⁰. Ale czas był przepowiedziany jasno, a postać pod figurą.

Wskutek tego źli, biorąc przyrzeczone dobra za materialne, błądzą mimo czasu przepowiedzianego jasno, zasię dobrzy nie błądzą. Zrozumienie bowiem przyrzeczonych dóbr zależy od serca, które przyzywa to, co miłuje; ale zrozumienie przyrzeczonego czasu nie zależy od serca. Tak więc, przepowiednia jasna czasu, a ciemna dóbr, może omylić jeno złych.

759

Albo żydzi albo chrześcijanie muszą być źli.

760

Żydzi odtrącają go, ale nie wszyscy; święci przyjmują go, a cieleśnicy nie. I nie tylko nie jest to przeciw jego chwale, ale to jest ostatni rys, który jej dopełnia. Ponieważ racja, na której się wspierają, i jedyna, która znajduje się we wszystkich ich Pismach, w Talmudzie i w rabinach, jest tylko ta, iż Chrystus nie ujarzmi narodów zbrojną ręką, gladium tuum, potentissime⁵⁷¹. (Czy tylko to mają do powiedzenia? Jezus Chrystus zginął, powiadają; uległ; nie zwyciężył pogan siłą; nie dał nam ich łupów; nie daje bogactw. Czy tylko to mają do powiedzenia? W tym właśnie jest mi miły. Nie chciałbym takiego, jakiego oni sobie wyobrażają). Widoczne jest, iż jedynie życie jego przeszkodziło im go uznać; i przez ten opór są świadkami nieposzlakowanymi, i co więcej przez to spełniają proroctwa.

Dzięki temu iż ów naród go nie przyjął, spełnił się ten oto dziw: proroctwa są to jedyne trwałe cudy, jakie można uczynić, ale podlegają zaprzeczeniu.

761

Żydzi, zabijając go, aby go nie przyjąć za Mesjasza, dali mu ostatnie znamię Mesjasza.

Upierając się nadal nie uznać go, stali się nieposzlakowanymi świadkami: zabijając go zaś i przecząc mu nadal, spełnili proroctwa (Iz 60, Ps 70).

762

Co mogli uczynić żydzi, jego wrogowie? Jeśli go przyjmują, dowodzą go swoim przyjęciem, jako że piastunowie oczekiwania Mesjasza przyjmują go; jeśli go odtrącają, dowodzą go swoim odtrąceniem.

763

Żydzi, doświadczając, czy jest Bogiem, pokazali, że jest człowiekiem.

764

Kościół miał tyleż trudu, aby dowieść, że Jezus Chrystus był człowiekiem, przeciw tym, którzy przeczyli temu, co aby dowieść, że był Bogiem; i pozory były po obu stronach równie wielkie.

765

Źródło sprzeczności. – Bóg poniżony i to aż do śmierci na krzyżu; Mesjasz triumfujący nad śmiercią przez swą śmierć. Dwie natury Jezusa Chrystusa, dwa przyjścia, dwa stany natury człowieka.

766

Obrazy. – Zbawiciel, ojciec, ofiarnik, hostia, pokarm, król, mędrzec, prawodawca, strapiony, ubogi, mający wydać lud, który miał prowadzić i żywić, i wwieść do swojej ziemi.

Jezus Chrystus. Jego funkcje. – Miał sam jeden wydać wielki lud, powołany, święty i wybrany; prowadzić go, żywić, wwieść do miejsca spoczynku i świętości; uczynić go świętym Bogu; uczynić zeń arkę Boga, pojednać go z Bogiem, ocalić go od gniewu Boga, wybawić z niewoli grzechu, który włada jawnie w człowieku; dać temu ludowi prawa, wyryć te prawa w jego sercu, ofiarować się Bogu za nich, poświęcić się za nich, być hostią bez zmazy i samemu ofiarnikiem; mając ofiarować samego siebie, swoje ciało i krew, mimo to ofiarować chleb i wino Bogu.

Ingrediens mundum ⁵⁷².

„Kamień na kamieniu⁵⁷³”.

Co poprzedziło, co nastąpiło⁵⁷⁴. Wszyscy żydzi trwający i w tułaczce.

767

Ze wszystkiego, co jest na ziemi, bierze udział jedynie w przykrościach, nie w rozkoszach. Kocha swoich bliźnich; ale miłość jego nie zamyka się w tych granicach i rozlewa się na jego nieprzyjaciół, a później na nieprzyjaciół Boga.

768

Chrystus wyobrażony przez Józefa: ulubieniec ojca, posłany przez ojca, aby odwiedził braci etc., niewinny, sprzedany przez braci za dwadzieścia denarów i przez to stający się ich panem, ich zbawcą i zbawcą innoziemców, i zbawcą świata; co nie byłoby się stało bez zamiaru zgubienia go, bez sprzedaży i hańby, jakiej się na nim dopuścili.

W więzieniu niewinny Józef między dwoma zbrodniarzami: Chrystus na krzyżu między dwoma łotrami. Przepowiada ocalenie jednemu, a śmierć drugiemu z tych samych pozorów. Chrystus zbawia wybranych i skazuje potępionych za te same zbrodnie. Józef jeno przepowiada; Chrystus czyni. Józef prosi tego, który będzie ocalony, aby pamiętał o nim, kiedy przyjdzie w chwale; a ten, którego Jezus Chrystus zbawia, prosi go, aby pamiętał o nim, kiedy będzie w swoim królestwie.

769

Nawrócenie pogan było przeznaczone jedynie łasce Mesjasza. Żydzi tak długo silili się ich zwalczać bez skutku; wszystko, co w tej mierze powiedział Salomon i prorocy, było bezużyteczne. Mędrcy, jak Platon i Sokrates, nie mogli o nim⁵⁷⁵ przekonać.

770

Po wielu, którzy przyszli przed nim, przyszedł wreszcie Chrystus, aby rzec: Oto jestem, i oto nadszedł czas. To, co prorocy oznajmili, że ma przyjść w kolei czasów, powiadam wam, iż moi apostołowie dokonają tego. Żydzi będą pognębieni. Jeruzalem będzie niebawem zniszczona; a poganie posiądą znajomość Boga. Apostołowie moi uczynią to, skoro zabijecie dziedzica winnicy⁵⁷⁶.

A później apostołowie rzekli żydom: Będziecie przeklęci (Celsus drwił z tego); a poganom: Wejdziecie w poznanie Boga. I wówczas się to spełnia.

771

Chrystus przyszedł oślepić tych, co widzieli jasno, a dać wzrok ślepym; uleczyć chorych i uśmiercić zdrowych; wołać do pokuty i rozgrzeszać grzeszników, a zostawić sprawiedliwych w ich grzechach; nieść dostatek ubogim, a zostawiać bogate w ubóstwie.

772

Świętość. – Effundam spiritum meum⁵⁷⁷. Wszystkie ludy żyły w niewierze i pożądliwości; cała ziemia zapłonęła miłością, książęta porzucają swoje przepychy, dziewice cierpią męczeństwo. Skąd bierze się ta siła? Iż Mesjasz przybył. Oto skutek i objawy jego przyjścia.

773

Zniszczenie żydów i pogan przez Chrystusa omnes gentes venient et adorabunt eum⁵⁷⁸. Parum est ut⁵⁷⁹, etc. Postula a me⁵⁸⁰. Adorabunt eum omnes reges⁵⁸¹. Testes iniqui⁵⁸². Dabit maxillam percutienti⁵⁸³. Dederunt fel in escam⁵⁸⁴.

774

Chrystus dla wszystkich, Mojżesz dla jednego narodu.

Żydzi błogosławieni w Abrahamie: „Pobłogosławię tych, którzy ciebie błogosławić będą”. Rdz 12, 3. Ale „wszystkie narody błogosławione w jego nasieniu; Dz 22, 18.

Parum est ut etc. Izajasz.

Lumen ad revelationem gentium ⁵⁸⁵.

Non fecit taliter omni nationi ⁵⁸⁶, powiadał Dawid mówiąc o Zakonie. Ale mówiąc o Jezusie Chrystusie, trzeba powiedzieć: Fecit taliter omni nationi. Parum est ut, etc. Izajasz. Toteż Chrystusowi dano jest być powszechnym; Kościół nawet spełnia ofiarę tylko za wiernych; Jezus Chrystus spełnił ofiarą krzyża za wszystkich.