Myśli

685

Obrazy. – Jeżeli prawo i ofiary są prawdą, trzeba, aby ona była lubą Bogu i nie była mu nielubą. Jeżeli są figurami, trzeba, aby mu były lube i nielube.

Owo w całym Piśmie są one lube i nielube.

Powiedziane jest, iż prawo będzie zmienione, że ofiara będzie zmieniona, że będą bez prawa, bez książęcia i bez ofiary; że będzie zawarte nowe przymierze; że prawo będzie odnowione; że przepisy, które otrzymali nie są dobre, że ich ofiary są ohydne, że Bóg ich nie żądał⁵¹².

I powiedziane jest przeciwnie, że prawo trwać będzie wiecznie, że to przymierze będzie wieczne, że ofiara będzie wieczna, że berło nie wyjdzie nigdy sporód nich, skoro nie ma wyjść za czym Król wieczny nie przyjdzie⁵¹³.

Czy wszystkie te ustępy wskazują, iż to ma być rzeczywistość? Nie. Czy wskazują, że to są figury? Nie: ale że to jest rzeczywistość albo figura. Ale pierwsze z nich wykluczając rzeczywistość, wskazują, że to jest tylko figura.

Wszystkie te ustępy razem nie mogą być powiedziane jako rzeczywistość; wszystkie mogą być powiedziane jako figura; zatem nie są powiedziane jako rzeczywistość, ale jako figura.

Agnus occisus est ab origine mundi ⁵¹⁴. Sędzia ofiarnik.

686

Sprzeczności. – Berło aż do Mesjasza – bez króla i książęcia.

Prawo wiekuiste zmienione.

Przymierze wiekuiste – przymierze nowe.

Prawa dobre – przepisy złe. Ezechiel.

687

Figury. – Kiedy słowo Boże, które jest prawdziwe, jest fałszywe dosłownie, wówczas jest prawdziwe duchowo. Sede a dextris meis⁵¹⁵, to jest fałszywe dosłownie, zatem jest prawdziwe duchowo.

W tych wyrażeniach mowa jest o Bogu na sposób ludzki; to znaczy nie co innego, jak tylko że Bóg będzie miał tę samą intencję, jaką mają ludzie, każąc się posiąść po swojej prawicy; jest to zatem wyraz intencji Boga, a nie sposobu jej wykonania.

Tak więc kiedy powiada: „Bóg przyjął woń waszych kadzideł i da wam w odpłatę ziemię żyzną”, to znaczy, że tę samą intencję, jaką miałby człowiek, który przyjmując wasze wonności, dałby wam w odpłatę żyzną ziemię, Bóg będzie miał wobec was, ponieważ wy macie względem niego tę samą intencję, jaką ma człowiek dla tego, któremu ofiaruje wonności. Tak samo iratus est⁵¹⁶„Bóg zazdrosny”, etc. Rzeczy boskich bowiem, które są niewyrażalne, nie da się powiedzieć w inny sposób i Kościół dziś jeszcze posługuje się takim samym: Quia confortavit seras⁵¹⁷, etc.

Nie wolno nam przypisywać Pismu św. znaczeń, których nie odsłoniło nam, iż je ma. Tak więc twierdzić, że zamknięte „mem” Izajasza oznacza 600, to nie jest objawione⁵¹⁸. Mógł był powiedzieć, że końcowe tsade i he deficientes oznaczają tajemnice. Nie wolno zatem mówić tego, a tym mniej mówić, że jest to rodzaj kamienia filozoficznego. Mówimy natomiast, że wykład dosłowny nie jest prawdziwy, ponieważ prorocy powiedzieli to sami.

688

Nie powiadam, że mem jest tajemnicze.

689

Mojżesz (Pwt 30) przyrzeka, iż Bóg obrzeza ich serce, aby ich uczynić zdolnymi do miłowania go.

690

Jedno słowo Dawida albo Mojżesza, jak to że Bóg obrzeza serca, pozwala sądzić o ich duchu. Niechby wszystkie inne ich odezwania były dwuznaczne i wątpliwe, czy są filozoficzne czy chrześcijańskie, jedno słowo tej przyrody określa wszystkie inne, jak jedno słowo Epikteta cechuje wszystkie inne w przeciwnym duchu. Aż dotąd istnieje dwuznaczność, ale później nie.

691

Z dwóch ludzi, którzy opowiadają niedorzeczne baśnie⁵¹⁹ – jedną, która ma podwójne znaczenie ukryte w przenośni, drugą, która ma tylko jedno znaczenie – gdyby ktoś, nie będąc wtajemniczony, słyszał obu rozprawiających w ten sposób, poweźmie o nich sąd jednaki. Ale jeżeli później, w dalszym ciągu opowieści, jeden mówi rzeczy anielskie, a drugi wciąż rzeczy płaskie i pospolite, słuchacz osądzi, iż jeden mówił w sposób tajemniczy, drugi zaś nie: jako iż jeden dostatecznie dowiódł, iż nie jest zdolny do takich niedorzeczności⁵²⁰, a zdolny do tajemnicy; drugi zaś, iż jest niezdolny do tajemnicy, a zdolny do niedorzeczności.

Stary Testament jest szyfrowanym pismem.

692

Są ludzie, którzy widzą dobrze, że nie ma innego nieprzyjaciela człowieka jak tylko pożądliwość, która go odrzuca od Boga, nie zaś Bóg sam; ani innego dobra prócz Boga, a nie żyzna ziemia. Ci, którzy mniemają, iż dobro człowieka jest w ciele, a złe w tym, co ich odwraca od rozkoszy zmysłów, niechże się opiją nią i w niej sczezną. Ale ci, którzy szukają Boga całym sercem, którzy cierpią tylko tym, iż pozbawieni są jego widoku, którzy nie mają innego pragnienia, jak tylko posiadać go, ani innych nieprzyjaciół prócz tych, którzy ich odeń odwracają; którzy trapią się iż są oblężeni i opanowani przez takich nieprzyjaciół, niechaj się pocieszą, zwiastuję im szczęśliwą nowinę: jest dla nich oswobodziciel, dam im go widzieć, pokażę im, że jest Bóg dla nich; nie pokażę go innym. Pokażę, iż przyrzeczony był Mesjasz, który oswobodzi od nieprzyjaciół; zasię przyszedł Mesjasz, aby uwolnić od nieprawości, a nie od nieprzyjaciół.

Kiedy Dawid przepowiada, że Mesjasz oswobodzi swój lud od nieprzyjaciół, można rozumieć cieleśnie, iż chodzi o Egipcjan; wówczas nie umiałbym dowieść, że się proroctwo spełniło. Ale można także mniemać, że chodzi o nieprawości; wedle prawdy bowiem nie Egipcjanie są nieprzyjaciółmi, ale nieprawości. To słowo nieprzyjaciele jest tedy dwuznaczne.

Ale jeżeli powiada gdzie indziej (jak czyni), że oswobodzi swój lud z grzechów⁵²¹, zarówno jak Izajasz⁵²² i inni, dwuznacznik znika, a dwuwykładność nieprzyjaciół sprowadza się do prostego znaczenia nieprawości. Jeżeli bowiem miał na myśli grzechy, mógł je bardzo dobrze wyrazić przez nieprzyjaciół; ale jeżeli myślał o nieprzyjaciołach, nie mógł ich oznaczyć przez nieprawości.

Owo Mojżesz i Dawid, i Izajasz posługiwali się tymi samymi wyrażeniami. Któż zechce tedy twierdzić, iż nie mieli na myśli tego samego sensu i że sens Dawida, który, kiedy mówi o nieprzyjaciołach, jawnie ma na myśli nieprawości, nie jest ten sam co u Mojżesza, gdy mówi o nieprzyjaciołach?

Daniel (9) modli się o oswobodzenie ludu z niewoli nieprzyjaciół; ale myślał o grzechach; aby to okazać, mówi iż Gabriel przyszedł mu powiedzieć, że będzie wysłuchany i że trzeba mu czekać jeno siedemdziesiąt tygodni; po czym lud będzie wyzwolony z nieprawości, grzech zniknie, a oswobodziciel, Święty Świętych, sprowadzi sprawiedliwość wieczną, nie wedle prawa⁵²³, ale wedle wieczności.

Dział jedenasty

693

Widząc zaślepienie nędzy człowieka, patrząc na cały wszechświat niemy⁵²⁴ i człowieka bez światła, zdanego samemu sobie, jak gdyby zbłąkanego w tym zakątku świata bez świadomości, kto go tam rzucił, ani co tam robi, co się z nim stanie po śmierci, niezdolnego do jakiej bądź wiedzy, doznaję przerażenia, jak człowiek, którego by przeniesiono uśpionego na opustoszałą i straszliwą wyspę i który by się obudził bez świadomości, gdzie jest i bez sposobu wydobycia się stamtąd. I podziwiam, w jaki sposób może ktoś nie wpaść w rozpacz w tak opłakanym położeniu. Widzę inne osoby koło siebie, podobnej natury; pytam ich, czy więcej co wiedzą ode mnie; odpowiadają, że nie. I oto ci zbłąkani nieszczęśnicy, rozejrzawszy się dokoła siebie i zoczywszy jakieś powabne przedmioty, oddali się im i przywiązali do nich. Ja zaś nie umiałem się zdobyć na takie przywiązanie i zważając, o ile więcej prawdopodobieństwa jest, iż istnieje co innego niż to, co widzę, szukałem, czy Bóg nie zostawił jakiego znaku swej osoby.

Widzę liczne religie sprzeczne, a tym samym wszystkie fałszywe, z wyjątkiem jednej: każda chce, aby jej wierzono mocą jej własnej powagi, i grozi niedowiarkom; nie wierzę im tedy na tej podstawie. Każdy może to powiedzieć, każdy może mienić się prorokiem. Ale widzę religię chrześcijańską, w której znajduję proroctwa, a to nie każdy może uczynić.

694

A wieńczy to wszystko przepowiednia, iżby nie było powiedziane, że to przypadek ją uczynił.

Ktokolwiek, mając jeno tydzień do życia, nie uzna, iż stawka jest warta tego, aby uwierzyć, że to nie jest dzieło przypadku⁵²⁵…

Owo, gdyby namiętności nie władały nami, tydzień a sto lat to jedno to samo⁵²⁶.

695

Proroctwa. – Wielki Pan umarł⁵²⁷.

696

Susceperunt verbum cum omni aviditate, scrutantes Scripturas, si ita se haberent ⁵²⁸

697

Prodita lege. – Impleta cerne. – Implenda collige⁵²⁹.

698

Pojmujemy proroctwa dopiero wówczas, kiedy oglądamy spełnienie wydarzeń; zatem dowody usunięcia się, dyskrecji, milczenia etc., są dowiedzione jedynie dla tych, którzy wiedzą o nich i wierzą w nie.

Józef tak wewnętrzny w Zakonie całkowicie zewnętrznym.

Pokuty zewnętrzne skłaniają do wewnętrznej, tak jak upokorzenia do pokory. I tak…

699

Synagoga poprzedziła Kościół; żydzi chrześcijan. Prorocy przepowiedzieli chrześcijan; św. Jan Chrystusa.

700

Piękna to rzecz oglądać oczyma wiary dzieje Heroda, Cezara.

701

Gorliwość żydów dla swego zakonu i świątyni: Józef i Filon-Żyd ad Caium. Któryż inny naród ma tę gorliwość? Trzeba było, aby ją mieli.

Jezus Chrystus przepowiedziany co do czasu i stanu świata: książę dobyty z uda⁵³⁰ i czwarta monarchia⁵³¹. Co za szczęście ujrzeć tę jasność w tej ciemni!

Jak pięknie jest widzieć oczyma wiary Dariusza i Cyrusa, Aleksandra, Rzymian, Pompejusza działających, bez wiedzy o tym, na chwałę Ewangelii.

702

Gorliwość ludu żydowskiego dla swego prawa, a zwłaszcza odkąd już nie ma proroków.

703

Wówczas gdy byli prorocy dla utrzymania prawa, lud je zaniedbywał; ale od czasu, jak nie stało proroków, zapanowała gorliwość.

704

Diabeł mącił gorliwość żydów przed Chrystusem, ponieważ byłaby im zbawienna, później zasię nie.

Lud żydowski wyszydzany przez pogan; lud chrześcijański prześladowany.

705

Dowód. – Proroctwa ze spełnieniem; to co poprzedziło Chrystusa i co nastąpiło po nim.

706

Największym z dowodów Chrystusa są proroctwa. O to też Bóg najsilniej się troszczył; wydarzenie bowiem, które je ziściło, jest cudem trwającym od narodzenia Kościoła aż do końca. Toteż Bóg zsyłał proroctwa przez tysiąc sześćset lat i przez czterysta lat później rozproszył te proroctwa wraz z żydami, którzy je nieśli, po wszystkich miejscach świata. Oto jakie było przygotowanie do narodzin Chrystusa: ponieważ w Ewangelię jego miał uwierzyć cały świat, trzeba było nie tylko, aby istniały proroctwa stanowiące jej rękojmię, ale aby te proroctwa rozeszły się po całym świecie, iżby cały świat mógł go przyjąć.

707

Ale to nie było dosyć, że proroctwa istniały; trzeba było, aby były rozsiane po wszystkich miejscach i przechowane we wszystkich czasach. I aby nie wzięto tego zbiegu za dzieło przypadku, trzeba było, aby to przepowiedziano.

O wiele chlubniejszym jest dla Mesjasza, iż oni⁵³² są świadkami, a nawet narzędziami jego chwały, poza tym i Bóg przeznaczył ich do tego.

708

Proroctwa. – Czas przepowiedziany i określony stanem ludu żydowskiego, stanem ludu pogańskiego, stanem świątyni, liczbą lat.

709

Trzeba być pewnym swego, aby przepowiedzieć tę samą rzecz na tyle sposobów: trzeba było, aby cztery monarchie, bałwochwalcze lub pogańskie, koniec królestwa Judy i siedemdziesiąt tygodni zeszły się w tym samym czasie, a wszystko przed zburzeniem drugiej świątyni.

710

Proroctwa. – Gdyby jeden człowiek napisał księgę przepowiedni Jezusa Chrystusa co do czasu i sposobu i gdyby Chrystus przyszedł zgodnie z tymi proroctwami, byłaby to siła boska.

Ale tutaj jest o wiele więcej. To cały szereg ludzi, którzy przez cztery tysiące lat stale i niezmiennie zjawiają się jeden po drugim, aby przepowiedzieć to samo wydarzenie. To cały lud zwiastuje je i trwa od czterech tysięcy lat, aby gromadą dać świadectwo zapewnień, które mają w tej mierze i których nie można w nich wytępić żadną groźbą i prześladowaniem: to jest jeszcze o wiele donioślejsze.

711

Przepowiednie rzeczy postronnych. – Byli obcymi w Egipcie, bez żadnego posiadania i własności ani w tym kraju, ani indziej. Nie istniał najmniejszy ślad ani królewskości, która była wśród nich tak długo później, ani tej najwyższej rady siedemdziesięciu sędziów, nazwanej sanhedrynem, która, ustanowiona przez Mojżesza, trwała aż do czasu Jezusa Chrystusa. Wszystkie te rzeczy były równie oddalone od ich stanu obecnego, jak wówczas kiedy Jakub, umierając i błogosławiąc swoich dwanaścioro dzieci, oznajmia im, iż będą posiadaczami rozległej ziemi, i przepowiada szczególnie rodzinie Judy, że królowie, którzy będą władali nimi kiedyś, będą z jego pokolenia, i że wszyscy bracia będą jemu poddani; nawet Mesjasz mający być oczekiwaniem narodów urodzi się z niego i królestwo nie będzie odjęte Judzie, ani też władza i prawodawstwo jego następcom, póki ów oczekiwany Mesjasz nie zjawi się w jego rodzinie.

Tenże Jakub, rozrządzając ową przyszłą ziemią, jak gdyby był jej panem, dał większą część Józefowi niż innym: „Daję ci, mówił, o cząstkę więcej niż braciom⁵³³”. I błogosławiąc jego dwóch synów, których Józef mu przywiódł, starszego, Manassego, po prawicy, i młodszego, Efraima, po lewicy, zakłada ręce na krzyż i kładąc prawą na głowie Efraima, a lewą na głowie Manassego, błogosławi ich w ten sposób. A kiedy Józef zwraca mu uwagę, iż daje pierwszeństwo młodszemu, odpowiada ze wspaniałą stanowczością: „Wiem o tym, synu, wiem o tym; ale też Efraim inaczej rozrośnie się niż Manasse⁵³⁴”. Co w istocie sprawdziło się w przyszłości wiernie; i rozmnożył się sam prawie równie obficie co całe dwa plemiona składające całe królestwo, tak iż zwyczajnie nazywano je po prostu imieniem Efraima.

Tenże Józef, umierając, zaleca dzieciom, aby unieśli jego kości, kiedy będą szli do tej ziemi, w której znaleźli się dopiero w dwieście lat później.

Mojżesz, który spisał wszystkie te rzeczy tak długo przed ich spełnieniem, sam wydzielił każdej rodzinie cząstkę tej ziemi, nim jeszcze wszedł do niej, jak gdyby był jej panem; i oznajmia w końcu, że Bóg ma powołać z ich narodu i ich szczepu proroka, którego on był obrazem, i przepowiada wszystko, co im się zdarzy w ziemi, do której mieli wejść po jego śmierci, zwycięstwa, które Bóg im ześle, ich niewdzięczność wobec Boga, kary, jakie na nich spuści, i inne przygody. Daje im rozjemców mających podzielić ziemią, przepisuje im całkowitą formę rządu, którego mają przestrzegać, warowne miasta, które pobudują, i…

712

Proroctwa zmieszane z rzeczy postronnych i rzeczy mesjaszowych, iżby przepowiednie tyczące Mesjasza nie były bez dowodów i aby przepowiednie postronne nie były bez owocu.

713

Niewola żydów bez powrotu. Jr 11, 11: „Przywiodę na Judę klęski, z którego nie będą mogli się wyzwolić”.

Obrazy. – Iz 5⁵³⁵: „Pan miał winnicę, z której spodziewał się jagód, ale wydała jeno kwaśny sok. Rozproszę ją tedy i zniszczę; ziemia jej wydawać będzie tylko ciernie i zabronią niebu nawiedzać ją dżdżem. Winnica Pańska to dom Izraela, a pokolenie Judy to jego lube nasienie. Czekałem, iżby pełnili zacne uczynki, ale wydają jeno same nieprawości”.

Iz 8⁵³⁶: „Czcijcie Pana z obawą i ze drżeniem; lękajcie się tylko jego, a on wam będzie uświęceniem; ale będzie kamieniem obrazy i potknięcia obu domom Izraela. Będzie paścią i zagładą ludowi Jerozolimy; i wielu spomiędzy nich potknie się o ten kamień, padnie na nim, i pokruszy się, i usidlą się w tę paść, i zginą w niej. Przesłońcie moje słowa; i zawrzyjcie moje prawo dla uczniów moich.

Będę tedy czekał cierpliwie Pana, który się przesłania i kryje się domowi Jakubowemu”.

Iz 29: „Bądź pomieszany i osłupiały, ludu Izraela; chwiej się, zataczaj i bądź pijany, ale nie pijaństwem wina; zataczaj się, ale nie z pijaństwa, Bóg bowiem odurzył twego ducha: zasłoni ci oczy, zamroczy twoich książąt i proroków, mających widzenia”. (Daniel 12: „Niegodziwcy nie zrozumieją, ale ci, którzy będą dobrze nauczeni, zrozumieją”. Ozeasz, ostatni rozdział, ostatni werset, powiada: „Gdzie jest mędrzec? Zrozumie te rzeczy” etc.). A widzenia wszystkich proroków będą dla was jako zapieczętowana księga, którą jeśli dać uczonemu człowiekowi i zdolnemu ją przeczytać, powie: Nie mogę przeczytać, zapieczętowana jest; a kiedy ją dać tym, którzy nie umieją czytać, powiedzą: Nie znam liter.

I Pan powiedział mi: Ponieważ ten lud czci mnie wargami, ale serce jego jest bardzo daleko ode mnie (otoć tego racja i przyczyna; gdyby bowiem uwielbiali Boga sercem, rozumieliby proroctwa), i ponieważ służyli mi jedynie na ludzkie sposoby; dlatego do wszystkich innych rzeczy sprowadzę na ten lud zdumiewający dziw i cud wielki i straszny; iż rozum mędrców zginie i pojęcie ich zamroczy się.

Proroctwa. Dowody boskości. – Iz 41: „Jeżeli jesteście bogami, zbliżcie się, oznajmcie nam rzeczy przyszłe, nakłonimy serce nasze do waszych słów. Nauczcie nas rzeczy, które były na początku, i przepowiadajcie te, które mają nadejść.

„W ten sposób przekonamy się, że jesteście bogami. Róbcie dobre albo złe, jeżeli możecie. Patrzmyż tedy i rozważajmy to społem. Ale wy nie jesteście niczym, jesteście jeno plugastwem, etc. Kto z was pouczy nas (przez autorów współczesnych⁵³⁷) o rzeczach uczynionych od początku i praczasów? Iżbyśmy mu powiedzieli: Tyś jest sprawiedliwy. – Nie masz takiego, który by nam to powiedział, ani przepowiadał przyszłość”.

Iz 42: „Ja, który jestem Panem, nie użyczam mojej chwały innym. To ja dałem przepowiadać rzeczy, które się zdarzyły, i przepowiadam jeszcze te, które mają nadejść. Śpiewajcie je nową pieśnią Bogu po całej ziemi”.

„Przyprowadź tutaj ten lud, który ma oczy, a nie widzi, który ma uszy, a jest głuchy. Niechaj się zgromadzą wszystkie narody. Kto spomiędzy nich – i ich bogów – pouczy was o rzeczach minionych i przyszłych? Niechaj wystawią świadków na swoje usprawiedliwienie; albo niechaj słuchają mnie i wyznają, iż prawda jest tutaj.

Jesteście mymi świadkami, rzekł Pan, wy i mój sługa, którego wybrałem, iżbyście mnie znali i abyście uwierzyli, iż ja jestem tym, który jest.

Przepowiedziałem, wybawiłem, zdziałałem sam te cuda w waszych oczach i jesteście mi świadkami mojej boskości, powiedział Pan.

To ja, który dla waszej miłości skruszyłem siły Babilończyków, to ja, który uświęciłem was i stworzyłem was.

To ja, który dałem wam przejść pośrodkiem wód i morza, i bałwanów i zatopiłem, i zniszczyłem na zawsze potężnych nieprzyjaciół, którzy się wam oparli.

Ale zagubcie pamięć tych dawnych dobrodziejstw i nie obracajcie już oczu ku minionym rzeczom.

Oto gotuję nowe rzeczy, które ukażą się niebawem, poznacie je: sprawię, iż pustynie będą mieszkalne i rozkoszne.

Ukształtowałem sobie ten lud, ustanowiłem go, iżby wieścił moją chwałę, etc.

Ale dla siebie samego zmażę wasze grzechy i zapomnę waszych zbrodni: albowiem (aby wam wskrzesić w pamięci wasze niewdzięczności, dla zbadania, czy macie z czego się usprawiedliwiać) pierwszy wasz ojciec zgrzeszył, a doktorzy wasi wszyscy byli szalbierze”.

Iz 44: „Jam jest pierwszy i ostatni, powiedział Pan; kto się zechce równać ze mną, niechaj opowie porządek rzeczy od czasu, jak utworzyłem pierwsze ludy i niech oznajmi rzeczy, które mają przyjść. Nie lękajcie się niczego; czyż nie dałem wam usłyszeć tych wszystkich rzeczy? Jesteście mymi świadkami”.

Przepowiednia Cyrusa. – Iz 45, 4: „Z przyczyny Jakuba, którego wybrałem, nazwałem cię twoim imieniem”.

Iz 45, 21: „Pójdźcie i rozprawiajmy z sobą. Kto dał usłyszeć rzeczy od początku czasów? Kto przepowiedział rzeczy przyszłe? Czy nie ja, którym jest Pan?”

Iz 46: „Przypomnijcie sobie pierwsze wieki i poznajcie, iż nie ma nic podobnego mnie, który oznajmiam od początku rzeczy mające zdarzyć się na końcu, i już przy narodzeniu świata. Moje wyroki przetrwają i wszystka moja wola ziści się”.

Iz 42, 9: „Pierwsze rzeczy zdarzyły się tak, jak były przepowiedziane; i oto teraz przepowiadam nowe i oznajmiam wam je, zanim się zdarzyły”.

Iz 48, 3: „Przepowiedziałem je najpierw i następnie spełniłem je; i zdarzyły się w taki sposób, jak powiedziałem, ponieważ wiem, że jesteś twardy, że umysł twój jest oporny, a czoło bezwstydne; i dlatego to chciałem je oznajmić przed spełnieniem, iżbyś nie mógł powiedzieć, że to było dzieło twoich bogów i skutek ich rozkazu.

Widzicie teraz, iż się zdarzyło to, co było przepowiedziane; czy nie będziecie tego głosić? Obecnie zwiastuję wam rzeczy nowe, które chowam w mojej mocy i których jeszczeście nie znali; dopiero teraz gotuję je, a nie od dawna: trzymałem je przed wami w ukryciu. Iżbyście się nie chełpili, żeście je przewidzieli sami z siebie.

Nie macie bowiem żadnej świadomości tego i nikt wam o tym nie mówił, i uszy wasze nic nie słyszały; znam was bowiem i wiem, że jesteście pełni szalbierstwa i dałem wam imię szalbierzy od pierwszych czasów waszego poczęcia”.

Iz 45: Odtrącenie żydów i nawrócenie pogan. – „Ci mnie szukali, którzy się mnie nie radzili. Ci mnie znaleźli, którzy mnie nie szukali. Rzekłem: Otom jest, otom jest – ludowi, który nie wzywał mego imienia”.

„Wyciągałem ręce przez cały dzień do niewiernego ludu, który idzie za swymi chuciami i postępuje złą drogą, do tego ludu, który mnie wyzywa bez przerwy zbrodniami spełnianymi w mojej obecności, który zaciekł się w tym, aby ofiarować bałwanom, etc.

Ci będą rozwiani jako dym w dniu mojego gniewu, etc.

Zgromadzę nieprawości wasze i waszych ojców i odpłacę wam wszystkim wedle dzieł waszych.

Pan rzekł tak: Dla miłości moich sług nie wygubię całego Izraela, ale zachowam niektórych, tak samo jak zachowuje się owoc pozostały w gronie, o którym powiada się: Nie zrywaj go, w nim bowiem jest błogosławieństwo.

Tak wezmą Jakuba i Judę, iżby posiadali moje góry, które wybrani moi i słudzy mieli w dziedzictwie, i moje pola żyzne i cudownie obfite; ale wygubię wszystkich innych, ponieważ zapomnieliście swojego Boga, aby służyć bogom obcym. Wołałem was i nie odpowiedzieliście; mówiłem i nie słyszeliście, i wybraliście rzeczy, których zabroniłem.

Dlatego to Pan powiada tak: Oto słudzy moi będą nasyceni, a wy będziecie usychali z głodu; moi słudzy będą w weselu, a wy w pognębieniu; moi słudzy będą śpiewać pieśni z pełności i wesela serca, a wy będziecie wydawać krzyki i wycia w strapieniu swojego ducha.

I zostawicie imię wasze w ohydzie moim wybranym. Pan was wygubi i nazwie sługi swoje innym mianem, pod którym ten, co będzie błogosławiony na ziemi będzie błogosławiony w Bogu etc., ponieważ dawne boleści będą zapomniane.

Oto bowiem stwarzam nowe nieba i nową ziemię, i rzeczy minione zaginą już w pamięci i nie przyjdą już na myśl.

Ale wy będziecie radowali się na zawsze w nowych rzeczach, które stwarzam, tworzę bowiem Jeruzalem, która jest nie czym innym niż radością, a jej lud weselem.

I będę się czuł rad w Jeruzalem i w moim ludzie, i nie będzie już słychać krzyków ani płaczów.

Wysłucham go, zanim będzie prosił; usłyszę ich, zaledwie zaczną mówić. Wilk i baranek przebywać będą razem, lew i wół będą jeść tę samą słomę; wąż będzie jadł jeno kurz i nie będą już pełnić mężobójstwa ani gwałtu na całej mojej świętej górze”.

Iz 56: „Pan mówi tak: Bądźcie sprawiedliwi i zacni, zbawienie moje bowiem jest bliskie, a moja sprawiedliwość objawi się.

Błogosławiony ten, który czyni te rzeczy i przestrzega mego szabatu, i chroni swoich rąk od wszelkiego występku.

I niechaj cudzoziemcy, którzy przystaną do mnie, nie mówią: Bóg oddzieli mnie od swego ludu; Pan bowiem powiada tak: Kto bądź będzie zachowywał mój szabat, i będzie pełnił moją wolę, i strzegł przymierza ze mną, dam mu miejsce w moim domu, i dam mu imię lepsze niż to, które dałem moim dzieciom: będzie to imię wieczne, które nie zginie nigdy.

Dla naszych to zbrodni sprawiedliwość oddaliła się od nas. Czekaliśmy światła i znajdujemy jeno ciemności; spodziewaliśmy się jasności i kroczymy w mroku; macaliśmy o mur jako ślepi i potykaliśmy się w samo południe jakoby o północy i jako zmarli w mrocznych miejscach.

Będziemy ryczeli wszyscy jako niedźwiedzie, będziemy jęczeli jako gołębice. Czekaliśmy sprawiedliwości i nie przychodzi; spodziewaliśmy się zbawienia i oddala się od nas⁵³⁸.

Iz 66, 18: „Ale ja nawiedzę ich dzieła i ich myśli, kiedy przyjdę, aby ich zgromadzić wraz ze wszystkimi narodami i ludami, i ujrzą moją chwałę.

I naznaczę ich znakiem, i spomiędzy tych, którzy będą ocaleni, poślę niektóre do narodów, do Afryki, do Lidii, do Italii, do Grecji i do ludów, które nie słyszały o mnie i które nie oglądały mojej chwały. I przywiodą waszych braci”.

Jr 7. Potępienie świątyni: „Idźcie do Silo, gdziem uchwalił moje imię na początku, i zobaczcie, com tam uczynił z przyczyny grzechów mego ludu. A teraz, powiada Pan, ponieważ spełniliśmy te same zbrodnie, uczynię z tą świątynią, gdzie wzywa się mojego imienia, na której wybudujecie, i którą ja sam dałem waszym kapłanom, tę samą rzecz, którą uczyniłem w Silo. (Odrzuciłem ją bowiem i uczyniłem sobie świątynię gdzie indziej).

I odrzucę was daleko od siebie w ten sam sposób, w jaki odrzuciłem waszych braci, dzieci Efraimowe. (Odrzucone bez powrotu.) Nie proście tedy za tym ludem”.

Jr 7, 22: „A na co wam się zda dorzucać ofiarę do ofiary? Kiedy wywiodłem waszych ojców z Egiptu, nie mówiłem im o ofiarach i całopaleniach; nie dałem im w tej mierze żadnego rozkazu, a przepis, który im dałem, był tego rodzaju: Bądźcie posłuszni i wierni moim nakazom, a będę waszym Bogiem, a wy będziecie moim ludem; (Dopiero później, kiedy ofiarowali złotemu cielcowi, nakazałem dla siebie ofiary, aby obrócić na dobre zły obyczaj.)”.

Jr 7, 4: „Nie miejcie ufności w kłamliwe słowa tych, którzy wam powiadają: Świątynia pańska, świątynia pańska, świątynia pańska jest”.