Boskomb vadisinin sirri

– Bəli.

– Elə isə gecəniz xeyrə qalsın, əlahəzrət, sizə tezliklə gözəl xəbərlər gətirəcəyimə inanıram.

Krallıq faytonu yola düşəndə mənə tərəf döndü:

– Sənin də gecən xeyrə, Vatson. Əgər sabah günortadan sonra saat üçdə bizə gəlsən, bu kiçik məsələ ilə bağlı söhbət edə bilərik.

II

Ertəsi gün üç tamamda Beyker küçəsində idim, ancaq Holms hələ qayıtmamışdı. Ev sahibi saat səkkizdən sonra çıxdığını dedi. Gözləməyə qərar verərək buxarının yanında oturdum. Bu araşdırma çox diqqətimi çəkmişdi. Düzü, əvvəl danışdığım iki hekayədəki qəribə və qaranlıq xüsusiyyətlər yox idi. Amma məsələnin təbiəti və müştərinin yüksək mövqeyinə görə dolayısı ilə bu hekayənin özünəməxsus forması vardı. Aparılan araşdırmalardan daha çox, dostumun hadisələrə vaqif olması, kəskin ağlı və iş sistemi, ən qarmaqarışıq sirləri sürətli, mükəmməl üsulları ilə çözməsi məni çəkirdi.

Qeyd-şərtsiz uğuruna o qədər alışmışdım ki, uğursuzluq ehtimalı ağlımdan da keçmirdi.

Saat dördə az qalmış qapı açıldı və qırmızı üzlü, pis geyinmiş, sərxoş görkəmli mehtər otağa girdi. Dostumun cilddən-cildə girmək məsələsində xüsusi qabiliyyətləri olduğunu bilməyimə rəğmən, Holms olduğuna əmin olana qədər onu diqqətlə nəzərdən keçirmək məcburiyyətində qaldım. Mənə salam verib yataq otağına girdi və beş dəqiqə sonra hər zamanki təmiz və səliqəli paltarları ilə çıxdı. Əllərini cibinə soxub buxarının qarşısında ayaqlarını uzatdı və bir neçə dəqiqə qəhqəhə çəkərək güldü.

– Ola bilməz, – deyə bağırdı və nəhayət, heydən düşənə qədər gülməyə başladı.

– Necə oldu?

– Çox əyləncəli. Əminəm ki, sabahdan bəri nə ilə məşğul olduğumu təxmin edə bilməzsən.

– Təxmin edə bilmirəm. Düşünürəm ki, xanım İren Adlerin vərdişlərini, kim bilir, bəlkə də, evini müşahidə edirdin.

– Demək olar ki. Amma proses olduqca qəribə idi. Sənə danışacağam, onsuz da. Bu gün səhər səkkizdə işdən çıxmış mehtər cildində evdən çıxdım. Mehtərlərə hər zaman rəğbət ilə yanaşırlar. Onlardan biri olsan, istədiyin çox şeyi öyrənə bilərsən. Brioni qəsrini dərhal tapdım. Arxasında bağçası olan, önü küçəyə baxan iki mərtəbəli gözəl bir villa idi. Qapısından böyük qıfıl asılmışdı. Evin sağ tərəfindəki zalın, az qala, yerə çatan uzun pəncərələrinin qıfılları isə uşaqların belə aça biləcəyi gündə idi. Arxadan, yan tərəfdəki fayton dayanacağının taxtapuşundan evin dəhlizinə keçmək mümkündür. Başqa diqqət çəkəcək heç nə gözə dəymirdi. Ətrafında fırlanıb hər künc-bucağı araşdırdım, amma diqqət çəkən heç nə görmədim.

Sonra küçə ilə aşağı düşərkən bağçanın bir divarının başqa küçəyə baxdığını fərq etdim. Atları qaşovlamaqda mehtərlərə kömək etmək qarşılığında bir az pul, bir stəkan içki, iki eşməlik sərt tütün və xanım Adler haqqında mənə lazım olacaq qədər məlumat əldə etdim. Təbii ki, fürsətdən istifadə edib qonşuluqda yaşayan, məni, ümumiyyətlə, maraqlandırmayan insanların həyat hekayələrini də dinləməyə məcbur oldum.

– Yaxşı, İren Adler haqqında nə öyrənə bildin?

– Bu mövzuda hamının ağzının suyu axır. “O bu kainatda ən sevimli canlıdır” – adamlardan biri belə deyirdi. Sakit həyatı var. Konsertlərdə mahnı ifa edir, hər gün saat beşdə evdən çıxır və düz yeddidə axşam yeməyi üçün geri dönür. Mahnı oxumayacağı vaxtlarda nadir hallarda evdən çıxır. Yanına cəmisi bir adam gəlib-gedir, o da kişidir. Əsmər, yaraşıqlı bir adamdır. Gündə ən azı bir dəfə, ən çoxu iki dəfə gəlirmiş. Templdən³ Qodfi Norton adlı biri. Faytonçularla dost olmağın faydası budur. Adamı bir neçə dəfə Burden Serpentine küçəsindən evə aparıblar və onun haqqında hər şeyi bilirlər. Danışdıqlarına qulaq asdıqdan sonra Brioni qəsrinin qarşısında sonuncu dəfə dolaşdım və tətbiq edəcəyim planı düşündüm. Bu Qodfi Nortonun məsələdə önəmli rolu olması aydındır. Vəkil olduğunu deyirdilər, mənə maraqlı gəldi. Aralarındakı münasibət və tez-tez gəlib-getməkdə məqsədi nə idi? Xanım onun müştərisidirmi, dostudurmu, yoxsa aşnasıdırmı? Əgər birincisidirsə, fotoşəkli ona əmanət edə bilərdi. Əgər deyilsə, bunu etmək ehtimalı azdır. Bu sualın cavabı araşdırmanı Brioni qəsrində, yoxsa o adamın işlədiyi Templdə davam etdirməyim üçün əhəmiyyətli olacaqdı. Önəmli bir nöqtədə idim və bu da araşdırmanı genişləndirirdi. Mənə elə gəlir ki, səni bu təfərrüatlarla sıxdım, ancaq vəziyyəti başa düşməyin üçün kiçik problemləri sənə danışmağım çox önəmli idi.

– Səni diqqətlə dinləyirəm, – deyə cavab verdim.

– Elə bu məsələni beynimdə təhlil edirdim ki, Brioni qəsrinə fayton gəldi və içindən bir cənab çıxdı. Qartal burunlu, bığlı, əsmər və yaraşıqlı adamdı. Bəlli idi ki, haqqında danışdıqları adam bu idi. Tələsən adama oxşayırdı. Faytonçuya gözləməsini tapşırdı və sanki öz evinə girirmiş kimi, qapını açan xidmətçinin yanından sürətlə keçib içəri girdi.

Evə girdiyi yarım saat olmuşdu: zalın pəncərəsindən adamın otaqda gəzməyini, həyəcanlı-həyəcanlı danışmasını, əl-qolunu yellətməyini görə bilirdim. Qadını görmədim. Nəhayət, adam əvvəlkindən daha tələsik çölə çıxdı. Faytona minərkən cibindən qızıl saatını çıxarıb baxdı. “Dəlicəsinə sür, – deyə bağırdı, – Əvvəlcə Recent küçəsində “Gross&Hankey”də, sonra da Edcver yolundakı Müqəddəs Monika kilsəsinə. İyirmi dəqiqəyə getsən, on peni alacaqsan”.

Gözdən itdilər. “Onları təqib edimmi?” – düşünərkən yolun yuxarısından pencəyinin düymələri açıq, qalstuku qulağının arxasına keçmiş sürücüsü olan kiçik fayton gəldi. Evin qarşısında dayanmamış, qapıdan bir qadın sıçrayaraq faytonun içinə atıldı. Onu bir anlıq gördüm. Amma bir kişinin uğrunda ölə biləcəyi qədər gözəl olduğunu deyə bilərəm. “Müqəddəs Monika kilsəsinə, Con! – deyə bağırdı, – İyirmi dəqiqəyə çatsan, bir qızıl alacaqsan”.

Bu fürsəti əldən vermək olmazdı, Vatson. Nə edəcəyimi düşünərkən daha bir fayton gəldi. Faytonçu görkəmimə tərs-tərs baxdı, ancaq etiraz etməsini gözləmədən faytona atıldım. “Müqəddəs Monika kilsəsi, – dedim və əlavə etdim, – İyirmi dəqiqəyə çatdırsan, bir qızıl alacaqsan”. Saat on ikiyə iyirmi beş dəqiqə vardı və üfüqdə məni nələrin gözlədiyini az-çox hiss edirdim.

Fayton az qala uçurdu, nə vaxtsa bu qədər sürətli getdiyimi yadıma sala bilmirəm. Amma o birilər bizdən öndə idi və kilsəyə çatanda onların faytonu qapının qarşısında dayanmışdı. Arabaçının pulunu verib kilsəyə girdim. İçəridə təqib etdiyim iki nəfər və ağ cübbəli bir keşişdən başqa heç kəs yox idi. Üçü də mehrabın önündə durmuşdu. Kilsəyə gəlmiş adam kimi, yan dəhlizdəki skamyaların birində oturdum. Birdən mehrabdakılar üzünü mənə tərəf çevirdi və Qodfi Norton sürətlə mənə tərəf qaçmağa başladı.

– Nə var? – deyə soruşdum.

– Gəlin, cənab, sadəcə üç dəqiqəniz gedəcək, yoxsa qanuni sayılmayacaq. Tanrıya şükür! – deyə bağırdı, – Oldu! Gəlin, gəlin!

Az qala, sürüyə-sürüyə məni mehraba apardı. Hələ harda olduğumu belə başa düşməmiş qulağıma pıçıldanan suallara cavab verəndə ayıldım. Bilmədiyim şeylərə and içirdim. İren Adler və Qodfi Nortonun evlənmələrinə kömək etdim. Hər şey bir anda başladı və bitdi. Bir yanımda cənab, bir yanımda xanım mənə təşəkkür edərkən keşiş təbəssümlə mənə baxırdı. Ömür boyu içinə düşdüyüm ən ağlasığmaz vəziyyət idi və məni az öncə güldürən bunu xatırlamağım idi. Aydın olurdu ki, evliliklə bağlı sənədlərin bəzilərində problem vardı və keşiş şahidsiz onları evləndirməyi qətiyyətlə rədd etmişdi.

Ortalığa çıxmağım nəticəsində küçədə münasib adam axtarmaq məcburiyyətində qalmamışdılar. Gəlin mənə bir qızıl verdi. Bu qızılı hadisədən xatirə olaraq saatımın zəncirinə bağlayacağam.

– Bu, tamamilə gözlənilməz inkişafdır, – dedim, – Sonra nə oldu?

– Bəli, planlarımın məhv olma təhlükəsi vardı. Cütlüyün tezbazar gedəcəklərini düşünürdüm, sürətli və çevik tədbir görməli idim. Ancaq kilsənin qarşısında birdən-birə ayrıldılar: kişi Templə, qadın da evinə doğru yola düşdü. “Hər zamankı kimi saat beşdə parkda olacağam” – qadın ayrılanda dilləndi. Başqa heç nə eşitmədim. Onlar müxtəlif istiqamətlərə getdilər, mən də öz planlarıma qayıtdım.

– Planın nədir?

– Bir az soyuq bifşteks və bir stəkan pivə, – deyə cavab verib zəngi basdı, – Yemək düşünməyəcək qədər məşğul idim və deyəsən, bu axşam daha çox məşğul olacağam. Yeri gəlmişkən, doktor, köməyinizə ehtiyac duyacağam.

– Məmnuniyyətlə.

– Qanunları pozmaq səni narahat edir?

– Problem yoxdur.

– Bəs həbs olunmaq təhlükəsi?

– Ciddi bir səbəb varsa, o da problem deyil.

– Səbəbi mükəmməldir.

– Elə isə əmrindəyəm.

– Sənə güvənməkdə yanılmamışam.

– Yaxşı, istəyin nədir?

– Xanım Turner tabağı gətirəndə sənə hər şeyi izah edəcəyəm.

Tabaq gəldi.

Ev sahibinin gətirdiklərinə doğru əyildi:

– Bunu yeyərkən danışmalıyıq, çünki vaxtımız çox deyil. Saat beş olur. İki saata qədər hadisə yerində olmalıyıq. Madmazel İren, daha doğrusu, madam saat yeddidə gəzintidən dönəcək. Onunla görüşmək üçün Brioni qəsrində olmalıyıq.

– Bəs sonra?

– Sonrası mənim işimdir. Hər şeyi təşkil etmişəm. Önəmli nüans var. Necə olur-olsun, hadisələrə qarışmamalısan, başa düşdün?

– Tərəf saxlamamalıyam?

– Yəqin ki, bəzi narahatlıqlar olacaq. Sən müdaxilə etmə. Mübahisənin sonunda məni evə aparacaqlar. Dörd-beş dəqiqə sonra zalın pəncərəsi açılacaq. Sən bu açıq pəncərənin yanında olmalısan.

– Oldu.

– Məni müşahidə edəcəksən: görə biləcəyin mövqedə olacağam.

– Oldu.

– Əlimi qaldıranda – bax belə – sənə atmaq üçün verdiyim şeyi otağın içinə atacaqsan və “Yanğın!” – deyə bağırmağa başlayacaqsan. Başa düşdün?

– Əlbəttə.

– Qorxulu bir şey yoxdur, – dedi. Cibindən siqar şəklində sarılmış bir şey çıxardı.

– Sadə tüstü bombasıdır. Hər iki ucundakı başlıqlar öz-özünə alışmasına şərait yaradır. İşin bundan ibarətdir. Sən bağırmağa başlayanda adamlar qaça-qaça gələcəklər. O zaman küçənin axırına doğru gedərsən və mən də on dəqiqə içində sənə qoşularam. Lazımınca başa düşdünmü?

– Mən müdaxilə etməyəcəyəm, pəncərənin yanında dayanacağam, səni müşahidə edəcəyəm. İşarə verəndə bunu atacağam, “Yanğın!” – deyə qışqıracağam və sonra səni küçənin tinində gözləyəcəyəm.

– Tamamilə doğrudur.

– Elə isə mənə etibar edə bilərsən.

– Əla! Düşünürəm ki, artıq oynayacağım rola hazırlaşmağın vaxtı çatdı.

Yataq otağına keçdi və beş dəqiqə sonra sevimli, saf rahib cildində çölə çıxdı. Geniş, qara şlyapası, geniş şalvarı, ağ boyunluq, şirin təbəssümü və xüsusi olaraq xoşməramlı baxışları ilə rola girmişdi. Holms təkcə geyimini dəyişdirməmişdi. İfadəsi, davranışı və hətta ruhu belə girdiyi obraza bürünmüşdü. Detektiv olmağı seçdiyi üçün səhnələr bacarıqlı bir aktyoru, elm isə alimi itirmişdi.

Beyker küçəsindən çıxanda yeddiyə iyirmi dəqiqə işləyirdi. Serpentine küçəsinə çatanda hələ on dəqiqəmiz var idi. Çoxdan qaranlıq çökmüşdü. Sahibinin gəlişini gözləyən Brioni qəsri önündə o tərəf-bu tərəfə gəzişdik. Küçə lampalarını yandırmağa başlamışdılar. Ev Holmsun bəhs etdiyi kimi idi. Ancaq ətraf daha dinamik idi. Bir qrup faytonçu küncdə siqaret çəkib gülüşür, iki qvardiyaçı bir tibb bacısı ilə söhbətləşir, yaxşı geyinmiş bir neçə gənc damaqlarında siqar küçədə gəzişirdilər.

– Başa düşürsən də, – Holms evin qarşısında gəzişərkən sözə başladı, – Bu evlilik hər şeyi açıqlayır. Fotoşəkil artıq ikibaşlı silahdır. Müştərimiz kraliçanın görməsini istəmədiyi kimi, xanım Adler də cənab Qodfret Nortonun görməsini istəməyəcək. İndi əsas sual budur: fotoşəkli hardan tapa bilərik?

– Doğrudan da, hardan?

– Yanında gəzdirməsi mümkün deyil. Çünki fotoşəkil böyük ölçülüdür. Bir qadının paltarları ilə gizlədə bilməyəcəyi qədər böyükdür. Qaldı ki, kralın yolunu kəsdirib onların üst-başında axtartdıra biləcəyini bilirlər. Buna bənzər iki cəhd olub. Elə isə özü ilə gəzdirmədiyini qəbul edə bilərik.

– Elə isə hardadır?

– Bankirində və ya vəkilində. Belə ehtimal var. Amma hər ikisində də ola bilməz, məncə. Qadınlar gizliliyə önəm verirlər və öz sirlərini özləri ört-basdır edirlər. Niyə başqasına versin ki? Belə vəziyyətdə ancaq özünə güvənə bilər, çünki bu məsələni heç kəsə açıqlaya bilməz. Xüsusilə bir neçə günə istifadə etməyə qərar verdiyini unutma. Əlinin altında olmalıdır. Yəni ki evdədir.

– Amma ev iki dəfə soyulub.

– Yox əş-şi, hara baxmaq lazım olduğunu bilməyiblər.

– Bəs sən hara baxacaqsan?

– Mən baxmayacağam.

– Nə edəcəksən?

– Onun göstərməyini gözləyəcəyəm.

– Ancaq razı olmaz.

– Razılıq verməyinə ehtiyac olmayacaq. Təkərlərin səsini eşidirəm. Bu onun arabasıdır. İndi isə iş başına. Təlimatlarımı olduğu kimi yerinə yetir.

Elə bu dəm küçənin tinində işıq göründü. Kiçik bir fayton Brioni qəsrinin qarşısında dayandı. Küncdəki avaralardan biri bəxşiş almaq üçün faytonun qapısını açmaq məqsədilə irəli atıldı. Ancaq eyni şeyi düşünən başqa avara onu itələyib önə keçdi. Buna görə də ikisi dalaşmağa başladı. Davaya əvvəlcə qvardiyaçılar, sonra gənclər və bülövçü⁴ qatıldı. Arabadan enən xanım davanın içinə düşdü. Bunu görən Holms xanımı xilas etmək üçün kütlənin içinə soxuldu, ona yenicə çatmışdı ki, çığırıb yerə uzandı. Üzündən qan axırdı. Holms yıxılan kimi, gənclər, qvardiyaçılar başqa-başqa istiqamətlərə dağılışdı. Davanı müşahidə edən bir neçə yaxşı geyimli insan, xanıma və yaralı adama kömək etmək üçün toplandılar. İren Adler – ona belə xitab edəcəyəm – sürətlə pilləkənləri çıxdı, amma içəri girməmişdən öncə yuxarıda ayaq saxlayıb küçəyə baxdı.

– Zavallının yaraları ciddidir?

– Ölüb, – deyə bir neçə adam bağırdı.

– Xeyr, xeyr, hələ yaşayır, – digərləri səs-küy saldılar.

– Amma xəstəxanaya çatmamış ölər.

– Cəsur adamdır, – bir qadın dedi, – Əgər özünü yetirməsəydi, xanımın çantasını və saatını alacaqdılar. Onlar bir dəstədir. Ah, görürsünüz, nəfəs almağa başladı.

– Küçədə belə uzanıb qala bilməz. Evə gətirəkmi, xanım?

– Əlbəttə. Zala çıxarın. Orda rahat divan var. Burdan, lütfən.

Böyük diqqətlə Holmsu Brioni qəsrinə aparmalarını və zala yerləşdirmələrini pəncərənin altından, olduğum yerdən müşahidə edə bilirdim.

Lampalar yandırıldı. Panjurlar endirilmədiyi üçün divana uzadılmış Holmsu aydınca görürdüm. Oynadığı rola uyğun olaraq, həqiqətən, zərbə alıb-almadığını bilmirdim. Ancaq tələ qurduğumuz bu qadının gözəlliyini və yaralı adama göstərdiyi incəliyi, diqqəti görüncə etdiyim işdən çox utandım. Ancaq mənə verdiyi roldan imtina Holmsa ən böyük xəyanət ola bilərdi. Bu düşüncələri başımdan qovub pencəyimin cibindən tüstü bombasını çıxardım. “Qadına ki zərər vurmuruq” – düşündüm. Sadəcə başqalarına zərər vurmasının qarşısını almağa çalışırdıq.

Holms divanda dikəldi və sanki nəfəsi kəsilirmiş kimi, çabalamağa başladı. Xidmətçilərdən biri sürətlə yüyürüb pəncərəni açdı. O anda Holms əlini qaldırdı və bu siqnala uyğun olaraq bombanı otağa atıb “Yanğın!” – bağırmağa başladım. Ətrafdakı adamlar da səsimə səs verdilər. Otaqdan yüksələn qatı tüstü, pəncərədən çölə çıxmağa başlamışdı. Bir anlıq qaçışan insanlar gördüm. Çox keçmədən Holms çıxdı və qələbəliyə yanğın olmadığını elan etdi. Çığır-bağır salan qələbəliyin arasından keçib küçənin sonuna doğru addımladım. On dəqiqə keçməmiş dostumun qoluma girdiyini hiss etdim. Edcever yolunun sahibsiz küçələrindən birinə dönənə qədər səssizcə addımladıq.

– Çox əla işlədin, doktor, – Holms dedi, – Bundan yaxşı mümkün ola bilməz. Hər şey qaydasındadır.

– Fotoşəkli götürə bildin?

– Harda olduğunu bilirəm.

– Bunu necə öyrəndin?

– Əvvəldən sənə demişdim ki, qadın özü göstərəcək.

– Hələ də heç nə başa düşməmişəm.

– Sirr pərdəsi qalsın, istəmirəm, – güldü, – Məsələ çox sadədir. Küçədəki adamların bu axşam üçün hazırlanmış aktyorlar olduğunu başa düşmüsən, yəqin ki?

– Bunu təxmin etmişdim.

– Elə isə davam edirəm. Dava düşəndə ovcumun içində qırmızı boya vardı. İrəli atıldım və yerə yıxıldım. Əlimi üzümə sürtdüm və acınacaqlı görüntü yaratdım. Köhnə nömrələrimdəndir.

– Bunu da başa düşmüşdüm.

– Sonra məni içəri apardılar. Həm də ən çox şübhələndiyim zala apardı. Yataq otağını da görə bildiyim üçün hansı otaqda gizlədiyini başa düşəcəkdim. Məni divana uzatdılar. Özümü təngnəfəs kimi göstərib pəncərəni açdırdım və sənə tüstü bombasını atmağa şərait yaratdım.

– Bunun nə xeyri oldu?

– Ən önəmlisi bu idi. Bir qadın evində yanğın baş verəndə qeyri-iradi olaraq ən çox dəyər verdiyi əşyaya doğru qaçır. Çünki bu, güclü instinktdir və eyni üsuldan əvvəlcə Darlinqton skandalında və “Arsvors sarayı” işində istifadə etmişdim. Evli qadın uşağı götürür, subay qadın zinət qutusunu. Bu hadisədə isə bu qadın üçün ən dəyərli şeyin axtardığımız şəkil olması aydın idi. Onu xilas etmək istəyəcəkdi. Tüstü və bağırtılar polad kimi sinirləri də sarsıtmağa kifayət edərdi. Fotoşəkil zəngin üstündəki bölmənin arxasında gizlədilib. Gurultunu eşidən kimi dərhal ora qaçdı və fotoşəkli çıxardı. Boş yerə səs-küy salındığını deyəndə onu yerinə qoydu və otaqdan çıxdı. Onu daha görmədim. Yerimdən qalxdım, üzr istədim və evdən çıxdım. Fotoşəkli götürüb-götürməməklə bağlı tərəddüd etdim. Ancaq faytonçunun məni izlədiyini görəndə gözləməyin daha etibarlı olacağı qərarına gəldim. Bir az tələskənlik hər şeyi poza bilərdi.